Қабілеттілік
жүктеу/скачать 116 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ұсынылатын әдебиеттер: Негізгі
- Қабілеттілік туралы жалпы түсінік.
|
Қабілет. Жоспар: 1. Қабілет туралы жалпы ұғым. 2. Қабілет және іс-әрекет. 3. Қабілеттің құрылысы және түрлері 4. Қабілет жөніндегі теориялар 5. Нышан және қабілеттілік. 6. Қабілетілікті қалыптастыру. Ұсынылатын әдебиеттер: Негізгі: 1. Алдамұратов Ә. Жалпы психология. Алматы, Білім, 1996. 2. Тәжібаев Т.Т. Жалпы психология. Алматы: «Қазақ университеті», 1993. 3. Аймауытов Ж. Психология, 1995. 4. Жарықбаев Қ.Б. Психология. Алматы, Білім, 2005. 5. Жарықбаев Қ.Б. Психология негіздері. Алматы: «Эверо», 2005. 6. Джакупов С.М. Психология позновательной деятельности. А., 1992. 7. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және психология. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2002. 8. Жақыпов С., Бердібаева С. Психологиялық зерттеу нәтижелерін статистикалық өңдеу тәсілдері. – Алматы, 1998. 9. Алдамұратов Ә. Қызықты психология. – Алматы; Қазақ Университеті, 1992. 10. Сейтәлиев Қ. Жалпы психология. Алматы, Білім, 2007. 11. Бап-Баба С. Жантану негіздері. Алматы, 2001. Қосымша: 1. Құдайқұлов М.Ә. Қабілеттілік. Дағды. Шеберлік.- Алматы: Қазақстан, 1986. 2. Пекелис В.Д. Адам қабілетінің қайнары. – Алматы: Қазақстан, 1976. 3. Сангилбаев О.С. Психологиялық сөздік. – Жамбыл, 1994. 4. Теплов Б.М. Способности и одаренность. Учебное пособие, Под. Ред. А.В. Петровского. – М.: Просвещение, 1987. 5. Мұқанов М.М. Ақыл-ой өрісі. Қазақстан, Алматы, 1980. 6. Темірбеков А., Балаубаев С. Психология. – Алматы, 1996. Қабілеттілік туралы жалпы түсінік. Мұғалім өз шәкірттерін бақылай отырып, мінездеме бергенде біреулері оқуға ерекше қабілетті, кейбіреулерінің қабілеттіліктері нашар екендігін негізсіз айтып отырған жоқ. Шәкірттердің мектепте оқытылатын жекелеген пәндерге кабілеттіліктері әртүрлі келеді. Бірі — математикаға қабілеттілік аңғартса, бірақ ауызша және жазбаша сөйлеуде өз ойын толықтай жеткізе алмайды. Екіншісі — әдебиет пен тілге, жалпы гуманитарлық ғылымдарға бейім келеді, бірақ математика, физика, химия сияқты ғылымдарды меңгеруде қиындықты кездестіреді. Қабілеттіліктер тек қана іс-әрекетте аңғарылады. Адамды іс-әрекетте байқап қарамай, оның кабілетті немесе қабілетсіз екендігі туралы айтудың өзі дұрыс болмас еді. Егер бала музыкалык іс-әрекеттің қарапайым түрлерімен айналыспаған болса, егер оны әлі де музыкаға оқытпаған болса, музыкаға қабілеттілігін айтуға болмайды. Тек музыкалық білім беруге оқыту үрдісінде оның қабілеттілігі қандай болады, ырғақты сезіну, есту қабілеті, музыкалық есі тез және жеңіл немесе жай және қиын қалыптасатындығы анықталады. Белгілі іс-әрекетте қабілеттіліктер тек байқалып қоймайды, сонымен қатар дамиды. Адам белгілі іс-әрекетке қабілетті болып тумайды, оның қабілеттіліктері қалыптасады, дұрыс ұйымдасқан іс-әрекетте дамиды. Арнайы іс-әрекеттен тыс қабілеттіліктердің дамуы мүмкін емес. Шәкірттердің қабілеттіліктерін анықтауда мектеп ұстаздары кейде ешқандай тексерусіз, іс-әрекетте байқап көрмей, негізсіз "бұл оқушының ешқандай қабілетілігі жоқ" деп, асығыс қорытынды жасайды. Себебі — оқушы әлі де икемділіктің, дағдының, берік білімнің және қалыптасқан жұмыс тәсілінің қажетті жүйесін қалыптастырмауының салдары. Мәселен, жас кезінде ешқандай қабілеттілік аңғартпаған, бірақ кейіннен дами келе аты әлемге белгілі болған Альберт Эйнштейн мектепте нашар оқитын шәкірттердің қатарында болады. Бір немесе бірнеше іс-әрекеттің түрін ойдағыдай орындаудың шарты болып табылатын жеке тұлғаның дара психологиялық қасиетін қабілеттіліктер деп атаймыз. Қабілеттіліктер әруақытта да белгілі бір іс-әрекетті орындау тұрғысынан қарастырылады. Кез-келген қабілеттілік белтілі бір істі орындауға бағытталады: оқу пәндеріне, еңбектің түрлеріне қабілеттілік аңғартады. Мысалы, музыканттың қабілеттілігі тек жақсы музыкалық есту қабілетімен шектеліп қоймайды. Бір ғана құрастырушылық қиялдың болуы қабілетті инженер-конструктор болу мүмкіншілігін қамтамасыз ете алмайды. Кез-келген іс-әрекетті ойдағыдай орындау қабілеттіліктердің қиысып келуіне байланысты. Мұғалімге оқу материалын қызықты түсіндіру үшін ұйымдастырушылық қабілеттілік, педагогикалық тәлім және көптеген басқа да қабілеттіліктер қажет. Қабілеттіліктер жалпы және арнаулы болып бөлінеді. Мысалы, ойдың сапасы немесе естің сапасы сияқты психикалық қасиеттер көптеген іс-әрекетте кеңінен қолданылады. Жалпы қабілеттіліктерге жеке тұлғаның қасиеті ретінде бақылағыштық жатады. Сонымен қатар жалпы қабілеттілік байқалған адамдар әртүрлі іс-әрекетпен ойдағыдай айналыса алады. Мәселен, жалпы қабілеттілікті меңгерген мектеп оқушылары көп жағдайда барлық пәндерден жақсы оқиды. Арнаулы қабілеттілік қандай да белгілі бір іс-әрекетті ойдағыдай орындауға мүмкіншілік жасайды. Математикалық техникалық, әдеби, музыкалық, бейнелеу өнері саласында және тағы басқа қабілеттілік қалыптасуы мүмкін. Қабілеттіліктердің бұл екі негізгі түрінен басқа үшінші түрін — практикалық іс-әрекетке қабілеттілікті ерекше атауғаболады. Бұл түріне құрастырушылық — техникалық, ұйымдастырушылық, педагогикалық қабілеттіліктер жатады. Көптеген қабілетті адамдар тек белгілі бір салада қабілеттілік танытты, мәселен, музыкада немесе математикада, немесе өнерде. Психология ғылымында қабілеттіліктердің біршама жеткілікті зерттелген салалары музыкалық қабілеттіліктер (Б.М.Теплов), математикалық (В.А.Крутецкий), бейнелеу өнері (В.И.Кириенко, Е.И.Игнатьев), әдеби (Н.Черникова, В.П.Ягункова, В.Л.Дранков, Э.Г.Лейбовская), техникалық (П.М.Якобсон, С.М.Василейский, Н.Д. Левитов), педагогикалық (Ф.И.Гоноболин). Белгілі бір істі өз бетімен және ойдағыдай орындауда қабілеттіліктердің қиысып келуін талант деп атайды. Кейде балаларда математикалық және техникалық таланттар өте ерте аңғарылады. Талантты адамдар шығармашылық қызметке ерекше қабілеттілік аңғартады. Әдебиет пен өнер саласында құнды шығармаларды дүниеге әкеледі, ғылым мен техника саласында күрделі теориялық және практикалық міндеттерді ойдағыдай шешуге қабілетті. Таланттылықтың жоғары денгейін дарындылық деп атайды. Ғұламалық қоғамдық өмірде, ғылымда, әдебиетте, онерде және т.б. жаңалықты аша білетін дарынды адамдар. Дарындылар, ғұламалар адамзат дамуында жарық жұлдыздар, тарихи қайталанбас белгілі дәуірдің тұлғалары. Қазақ халқының ғұлама ойшылдары Абай, ІІІоқан, Мұхтар, Қаныш — сирек кездесетін дарынды тұлғалар. Дарынды тұлғалардың қатарына А.С.Пушкинді, М.В.Ломоносовты жатқызуға болады. Бейімділік дегеніміз — жеке тұлғаның қандай да бір іс-әрекетті орындауға бағыттылығын айтады. Белгілі іс-әрекетке бейімділік пен қабілеттілік бір-бірімен көп жағдайда сәйкес келеді, бірге дамиды. Белгілі бір іс-әрекеттің түріне баланың өте жоғары бейімділігі оянған қабілеттіліктің көрсеткіші болып табылады. Мысалы, бала 2-3 жасында ұзақ мерзім отырып, музыка тындауға дайын. Осындай жағдай музыкалық қабілетін дамыту үшін қолайлы табиғи бейімділігінің болғандығын көрсетеді. Балаларда қабілеттілікті дамыту белгілі бір іс-әрекетте олардың кабілеттіліктерінің нығаюына тікелей байланысты. Белгілі бір іске өте күшті және тұрақты бейімділік осы іс-әрекетке катысты негізгі қабілеттіліктің барлығын аңғартады. жүктеу/скачать 116 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|