Абжанова сокращенная indd

15
әртүрлі нейрондар денелерінен шығатын өсінділердің саны бірдей 
болмайды.  Осыған  орай  оларды  униполярлы,  псевдоуниполярлы, 
биополярлы,  мультиполярлы  деп  бөледі.  униполярлы  нейрондарда 
бір  ғана  өсінді  болады.  мұндай  нейрондар  омыртқасыз  жануарларда 
және омыртқалы жануарлардың эмбриондық даму кезеңінде кездеседі. 
псевдоуниполярлық  нейрондарда  да  бір  өсінді  болады,  бірақ  ол  ары 
қарай  екі  тармақталып  кетеді.  биополярлық  нейрондарда  екі  өсінді 
бар.  мультиполярлық  нейрон  денесінен  әдетте  жуан,  ұзын  бір  аксон 
және бірнеше дендрит шығады. бұлардың үлкендігі, пішіні, атқаратын 
қызметтері, орналасқан жерлері әртүрлі болады.
нейрондар қызметі жағынан үш топқа жіктеледі:
1)  афференттік  (сезімтал,  қозуды  орталық  нерв  жүйесіне  Онж 
өткізеді;
2)  эфференттік  (моторлы,  қимыл-қозғалыс,  қозуды  орталық  нерв 
жүйесінен жұмыс мүшесіне қарай өткізеді);
3)  қондырма  (қосымша  немесе  аралық  нейрон,  афференттік  ней-
рондарды эфференттік нейрондармен байланыстырады).
нейрондарды тудыратын нәтижелері бойынша да жіктеуге болады. 
мысалы:  қозғағыш  (моторлық),  секреторлық,  трофикалық,  тежеуші, 
қоздырушы  т.б.  пішіндеріне  қарай  нейрондарды  –  пирамида  тәрізді, 
жіп  тәрізді,  жұлдыз  тәрізді,  себет  тәрізді,  тригулярлық,  бұта  тәрізді 
т.б. деп те атайды.
Нерв талшықтары, оларға тән қасиеттер. нерв талшықтарының, 
яғни  нерв  жасушалары  өсінділерінің  ең  негізгі  қасиеті  −  өздері 
арқылы  қозу  импульстерін  өткізу  (тарату)  болып  есептеледі.  біртекті 
нерв жасушаларынан шығатын нерв талшықтары шоғырланып, ортақ 
нерв жүйесі шеңберінде өткізгіш жолдар деп аталады.
нерв  талшықтарының  морфологиялық  белгісіне  қарай  балдырлы 
немесе миелинді және балдырсыз (миелинсіз) деп екі топқа айырады. 
миелинді  сезгіш  және  қозғағыш  талшықтар  сезім  органдары  мен 
қаңқа еттерін жабдықтайтын нервтердің, сондай-ақ вегетативтік нерв 
жүйесінің құрамына енеді. миелинсіз талшықтар омыртқалы жануар-
ларда, негізінен, симпатиқалық нерв жүйесіне тән.
миелин  қабығы  миелоциттердің  (Шванн  жасушаларының)  өсі 
цилиндрді  бірнеше  қайтара  орауының  нәтижесінде  пайда  болады. 
Орамдар  бір-бірімен  байланысып,  тығыз  майлы  қорап  –  миелин 
қабығы  түзіледі.  Ол  талшықтың  бойында  әрбір  1-2  мм  сайын  үзіліс 
жасайды.  мұндай  ашық  аймақты  Ранвье  үзілістері  деп  атайды, 
олардың диаметрі 1 мкм шамасында.

16
 
 
                                                                                          
балдырсыз  талшықтарда  миелин  қабығы  болмайды,  олар  тек 
Шванн жасушаларымен (невриллемамен) ғана қапталған. 
нерв  талшықтарындағы  құрылымдық  элементтердің  де  әрқайсы-
сының өзіне тиісті қызметі бар.
Нервтерден  қозу  өтудің  заңдары.  нерв  арқылы  қозу  өтуге 
(таралуға) тән бірнеше ерекшелік бар.
1.  нерв талшығы морфологиялық функционалдық зақымданбаған, 
сау болуы керек. мұны талшықтың анатомиялық және физиологиялық 
үзіліссіздік заңы деп атайды. егер талшықты кесіп қиса немесе оның 
бір  бөліміне  жоғарғы  не  төменгі  температурамен,  я  улы  заттармен 
(мысалы  тетродотоксинмен),  анестетиктермен  әсер  етсе,  ол  арқылы 
қозу өтпейді.
2.  екі  бағытта  өткізу,  яғни  нерв  талшығы  қозуды  екі  бағытта  да 
өткізе  алады.  бұл  заңдылықты  1877  жылы  өз  тәжірибесінде  бабухин 
дәлелдеген.
3.  жекелеп өткізу. Қандай да бір шеткі нерв бағаны түрліше нерв 
талшықтарынан  құралған.  Онда  қозғағыш,  сезгіш  және  вегетативтік 
нерв  талшықтары  болады.  бірақ  әрбір  нерв  қозуды  жекелеп  өткізеді. 
Осыған  орай  бір  нерв  өзіндегі  әртүрлі  талшықтар  арқылы  түрлі 
шеткі  органдарға  импульстер  жеткізіп,  олардың  қызметін  өзгертеді. 
мәселен,  кез  келген  нерв  көкірек  қуысындағы  барлық  органдарды, 
құрсақ қуысындағы көптеген органдарды жабдықтайды.
4.  нерв  талшығының  салыстырмалы  шаршамайтындығы.  егер 
нерв ет препаратын ұзақ уақыт ырғақты тітіркендірсек, біраздан кейін 
ет  шаршап,  жиырылуын  тоқтатады,  ал  нерв  қозу  өткізу  қабілетін 
жоғалтпайды. бұл қасиетті 1883 жылды Введенский байқаған.

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: