Адам эмбриологиясының дамуының периодизациясы. Прогенез. Жыныс жасушаларының морфофункционалдық сипаттамасы
жүктеу/скачать 0,64 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 24.Көпқабатты эпителилер: көпқабатты жазық түленетін, көпқабатты жазық түленбейтін және көпқабатты ауыспалы эпителий. Көпқабатты эпителилердің шығуы, таралуы, қызметі мен құрылысындағы ерекшеліктері.
| 14. Көздің қосымша аппараты: Көздің қосалқы мүшелері.
Көз алмасының бұлшықеттері. Көздің қозғалыс аппараты алты ерікті (көлденең жолақты): жоғарғы, төменгі, медиальды және латеральды түзу бұлшықеттерден – mm. recti superior, interior, medialis, et lateralis, жоғарғы және төменгі қиғаш бұлшықеттерден – m.m. obliquus superior et inferior – тұрады. Төменгі қиғаш бұлшықеттен басқа бұлардың барлығы көз шарасының түбіндегі көру өзегінің айналасы мен fissure orbitalis superior – ге жанасып жатқан бөлігінде осы жерде жайғасқан ортақ сіңірлі сақинадан – annulus tendineus communis – тен басталады; сіңірлі сақина воронка түрінде а.ophthalmica – мен қоса көру нервін, сондай-ақ n.n. oculomotorius, nasociliaris et abducens-терді қорщап жатады. Түзу бұлшықеттер өздерінің алдыңғы ұштары арқылы көз алмасының экваторы алдында, оның төрт жағына бекіп, сінірлердін көмегімен ақ қабықшамен бітісіп кетеді. Жоғарғы қиғаш бұлшықет маңдай сүйектің fovea trochlearis-ке немесе бар болса spina trochlearis-ке бекіген талшықты-шеміршекті кішкене сақина – trochlea – арқылы өтеді, содан кейін сүйір бұрыш жасай артқа және бүйір жаққа қарай бұрылып, көз алмасына оның жоғарғы латеральды жағында экватордың артында бекиді. Төменгі қиғаш бұлщықет көзжас қапшығы шұқыршағының латеральды шеңберінен басталып, бүйір және арт жағына қарай төменгі түзу бұлшықеттің алдыңғы ұшынан төмендеу көз алмасы астына кетеді; оның сіңірі көз алмасының бүйір жағынан экватордың арт жағында ақ қабықшаға бекиді. Көз шарасының шел майы мен көз алмасының қынабы. Көз шарасы canalis opticus пен жоғарғы көз саңылауы жананда мидың қатты қабықшасымен бітісіп-өсетін сүйек қабығымен – periorbita – астарланған. Қабақтар – palpebrae (грекше blepharon,осыдан – блефарит – қабақтың қабынуы) – көз алмасын алдынан қорғайды. Жоғарғы қабақ – palpedra superior – төменгі қабақтан үлкендеу; оның үстінгі шекарасы қас – supercilium – маңдаймен шекарада жататын қысқа түктері бар тері жолағы. Көзді ашқанда төменгі қабақ ауырлығы күшімен ғана сәл төмен түседі де, ал жоғарғы қабақ оған келетін m. levator palpebrae superioris – тің жиырылуынан белсенді түрде жоғары көтеріледі. Екі қабақтың бос жиегі алдыңғы және артқы қырлармен – limdus palpebralis anterior et posterior-мен шектелген. Алдыңғы қырдың дәл арт жағынан қабақ жиегінен бірнеше қатар қысқа қатты түктер – кірпіктер (cilia) өсіп шығады. Кірпіктер көздің ішіне бөгде заттың түсіп кетіуінен қорғайды. Көздің дәнекер қабықшасы – tunica conjunctiva – қабақтардың бүкіл артқы бетін қаусырып, көз шарасы жиегі қасында көз алмасынан қарай бүгіліп, оның алдыңғы бетін жабады. Оның қабақтары жабатын бөлігі tunica conjunctiva palpedrarum деп, ал көз алмасын қаусыратын бөлігі tunica conjunctiva bulbi деп аталады. Сөйтіп, коъюнктива алдыңғы жағында көз саңылауы аймағында ашық қапшық түзеді. Шығу тегі жағынан сыртқы тері жабынының жалғасы болғанымен конъюнктива кілегейлі қабықшаға ұқсайды. Ол қабақтарда шеміршектермен тығыз бітісіп, ал қалған жағында астында жатқан бөліктерімен мөлдір қабықшаға дейін босандау қосылады, ал мөлдір қабықтың жиегінде оның эпителийлі жабындысы тікелей corneo эпителиіне ауысады. Конъюнктиваның қабақтардан көз алмасына ауысатын жерлері жоғарғы және төменгі күмбездер – fornix conjunctivae superior et inferior – деп аталады. Жоғарғы күмбез төменгі күмбезден төмендеу. Күмбез дегеніміз – көз бен қабықтың қозғалысы үшін қажетті конъюктиваның қосалқы қатпарлары. Көз саңылауының медиальды бұрышы аймағындағы caruncula lacriimalis-тан латеральды жатқан конъюктиваның жарты ай тәрізді қатпары да – plica semilunaris conjunctivae – осындай роль атқарады. Морфологиялық жағынан Ол үшінші қабақтың (ымдау жарғағының) рудименті болып табылады. Көз жасы аппараты конъюнктивті қапшыққа жас бөліп шығаратын көз жасы безінен және сол безден басталатын көз жасын шығаратын жолдардан тұрады. Көз жасы безі – glandula lacrimalis құрылысы бөлікті, типі жағынан альвеолалы-түтікті, маңдаң сүйегінің fossa lacrimalis-інде жатады. Оның 5-12 шығарушы өзектері – ductuli excretoril – конъюнктива қапшығы күмбезінің латеральды бөлігінде ашылады. Олардың бөлінетің көз жасы сұйықтығы көз саңылауының медиальды бұрышындағы көз жасы көліне ағып кетеді. Көз жабық тұрғанда бұл сұйықтық екі қабықтың жиектерінің артқы қырлары мен көз алмасы арасында түзілетін көз жасы жылғасы – rivus lacrimalis деп аталатын кішкене кеңістіктің бойымен ағады. Көз жасы көз жасы көлі қасындағы қабақтардың медиальды шетінде орналасқан кішкентай тесіктерге келеді. Тесіктерден кететін екі жіңішке көз жасы өзекшесі – canaliculi lacrimales – көз жасы көлін айналып өтіп, жеке-жеке немесе бірге көз жасы қапшығына құяды. Көз жасы қапшығы – saccus lacrimalis – көз шарасы ішкі бұрышының айрықша сүйекті шұқыршағында жатқан мұрынжас түтігінің жоғарғы тұйық шеті. Көз жасы қапшығы қабырғасынан басталатын pars lacrimalis m. orbicularis oculi шоғырлары («Бет бұлшықеттерің» қараңыз) оны кеңейтіп,сол арқылы көз жасының көз жасы өзекшелері арқылы сіңірілуіне көмектеседі. Көз жасы қапшығының төмен қарайғы тікелей жалғасы аттас өзекке өтіп, төменгі қалқан астында мұрын қуысына ашылатын мұрын-көз жас түтігін құрайды. 24.Көпқабатты эпителилер: көпқабатты жазық түленетін, көпқабатты жазық түленбейтін және көпқабатты ауыспалы эпителий. Көпқабатты эпителилердің шығуы, таралуы, қызметі мен құрылысындағы ерекшеліктері. Көп қабатты жазық мүйізделген эпителий терінің бетін жауып, эпидермис түзеді. Эпидермисте мүйіздену процесі жүреді. Ол эпителиальді жасушалардың- кератиноциттердің мүйізді қабыршақтарға түрленуіне байланысты. Эпидермисте жасушалардың бірнеше қабаттарын ажыратады – базалді, үшкіл, түйіршікті, жылтырауық және мүйізделген. Эпидермис қабаттарында жасушалардың негізгі бөлімін кератиноциттер құрайды. Кератиноциттердің цитоплазмасында тонофиламенттерді қалыптастыратын кератинді ақуыз синтезделеді. Эпидермисте кератиноциттерден басқа жасушалардың дифферондары – меланоциттер, макрофагтар, лимфоциттер болады. Меланоциттер меланин пигменті арқылы теріне ультрокүлгін сәулесінен қорғайды, макрофагтар қорғаныштық иммундық реакцияларға қатысады. Эпидермистің мүйізді қабаты жазық кератиноциттерден – мүйізделген қабыршақтардан түзілген. Қабыршақтардың арасында липидтерге бай цементтеуші заттар бар. Ең үстіңгі мүйізделген қабыршақтар бір-бірімен байланыстарын жоғалтып, эпителий бетінен ұдайы түсіп отырады. Көбею, түрлену нәтижесінде оларды жаңа мүйізделген қабыршақтар алмастырып отырады. Физиологиялық регенерацияны құрайтын осы процестің арқасында эпидермисте кератиноциттер әрбір 3-4 аптада толығымен жаңарып отырады. Көп қабатты жазық мүйізделмеген эпителий көздің қасаң қабығын сыртынан қаптайды, ауыз қуысын және өңешті астарлайды. Онда үш қабатты ажыратады: базальді, үшкіл, жазық. Базальді қабат базальді мембранада орналасқан призмалы эпителиоциттерден тұрады. Олардың арасында митоздық бөлінуге қабілетті бағаналы жасушалар бар. Үшкіл қабат пішіні көпбұрышты жасушалардан түзілген. Эпителидің жоғарғы қабаты жазық жасушалардан тұрады. Соңғылары өздерінің өмірлік циклдарын аяқтайды және эпителий бетінен түседі. Ауыспалы эпителий. Эпителидің бұл түрі несеп шығару жолдарын - қатты созылатын мүшелерді астарлайды. Онда жасушалардың бірнеше– базальді, аралық және жамылғы қабаттарын ажыратады. Базальді қабаты ұсақ камбиальді жасушалардан түзілген. Аралық қабатта пішіні полигональді жасушалар орналасқан. Жамылғы қабаты өте ірі, пішіні күмбез тәрізді жасушалардан тұрады. Жамылғы эпителилердің регенерациясы Жамылғы эпителиге сыртқы орта ұдайы әсерін тигізетіндіктен, эпителиалды жасушалар салыстырмалы түрде жылдам тозады және өледі. Оларды қалпына келтіретін эпителидің бағаналы жасушалары. Олар бөлінуге қабілетті. Көп қабатты эпителилерде бағаналы жасушалар базальді қабатта болады, көп қатарлы эпителилерде оларға базальді жасушалар жатады, бір қабатты эпителилерде олар белгілі бір аймақта орналасады: мысалы, жіңішке ішекте – крипта эпителиінде, асқазанда – шұңқырлар эпителиінде. Эпителидің физиологиялық регенерацияға жоғары қабілеттілігі патологиялық жағдай кезінде оның жылдам қалпына келуіне мүмкіндік туғызады. Жасқа байланысты жамылғы эпителидің жаңару процесі байқалады. жүктеу/скачать 0,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|