Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Темір (Ғе). Темір оте бағалы микроэлементке жатады. Ол организмде
органикалык жэне бейорганикалық косылыстар күйінде кездеседі. Адам организмінде темірдің мөлшері 3 - 5 г, оның 65 - 70% эритроцит күрамында болады. Эритроциттердегі темірдің үлес мөлшері 1 5 - 2 0 ммолъ/л. Адам тіндерінде темір негізінен қор ретіндегі белок - ферритиннің, трансферриннің құрамына кіреді. Сонымен катар темір аса маңызды белоктар - гемоглобин мен миоглобиннің, ферменттер: каталаза, пероксидаза, цитохромдар т.б. кұрамында кездеседі. Организмде темір жетіспесе кан түзілу үрдісі бұзылады да кан аздык ауруы - гипохромдык анемия пайда болады. Темірдің тэуліктік қажеггілігі ер адамдарда - 0,6 мг, ал әйелдерде бүдан 30 - 60% коп. Жүкті әйелдерде, әсіресе жүктіліктің соңғы үш айында темірге мұқтаждық физиологиялык жагдайдан бірнеше есе жогары болады. Темір бауырда, көкбауырда, сүйек кемігінде ферритин жэне гемосидерин (дэнекер тіндерінде кездеседі) түрінде сақталады. Темірдің организмге күнделікті қажетті мөлшері тагаммен (ет, бауыр, бұршақ, өрік т.б.) бірге түседі. Тэуліктік кажеттілігі адамда 13-15 мг. Мыс (Си). Орг,анзмдегі қалыпты мөлшері 70 - 80 мг. Мыс гирозиназа, цитохромоксидаза, галактозоксидаза құрамында болып тотыгу-тотықсыздану үрдістеріне катысады. Яғни ол коптеген ферменттердің белсенді орталығына 330 - енеді. Сонымен катар мыс иондары аминкышкылдары, нуклеотидтер, нуклеин қышқылдары, белоктар жэне ферменпермен берік байланыс түзейді. Мыс - қан түзуге, гемоглобин синтезіне жэне коллаген мен эластин синтезіне қатысады. Мыс жеткіліксіз болса организмде бірқатар маңызды: темір алмасуы, фосфолипидтер синтезі, остеобластар белсенділігінің жогарлауы, пигмснтгер алмасуы, коллаген жэне эластин синтезі үрдістері бұзылады. Сонымен катар қаназдық ауры мен кант диабеті дамиды. Тэуліктік қажеттілігі 30-50 мг. Марганец (Мп). Организмдегі молшері 8 - 10 ммоль/л. Марганец көптеген фсрментативті үрдістерді белсендіреді. Сонымен катар ол организмнің өсіп жетілуі үшін өте кажет. Егер оның мөлшері организмде жеткіліксіз болса, үрықтык жасушалардыц үрыктандыру қабілеті төмендейді, сүйек пен шеміршекте органикалык матрикс мөлшерлері азаяды. Тэуліктік қажеттілігі 50-100 мг. Мырыш (Zn). Организмдегі мөлшсрі 1,2 - 2,4 г. Ол көнтеген гормондар (гипофиз гормондары, инсулин т.б.), ферменттер (карбоксииептидаза, дипептидаза, карбоангидраза, супероксиддисмутаза, альдолаза т.б.) мен витаминдердің құрамында кездеседі. Организмде мырыш жетіспесе бойдың өсуі нашарлайды, зат алмасу мен жыныс мүшелері дамуы бүзылады. Сонымен катар инсулиннің (мырыш инсулиназаны белсендіреді) жеткіліксіздігі пайда болып, қант диабеті дамиды. Тэуліктік қажеттілігі - 5 мг. Кобальт. Организмдегі мөлшері 4,3 - 35,4 мг%. Кобальт өте кажетті микроэлементтсрдің бірі болып саналады. Ол кан жасалуына кажет, яғни эритроциттер, ретикулоциттер, лейкоциттер түзілуі мен гемоглобин синтезін белсендіреді жэне В12 витаминінің кұрамына кіреді. Бром (Вг) орталық жүйке жүйесінің тежелуін күшейтеді. Ол (И.П. Павловтың мэліметі бойынша) ОЖЖ-гі козу жэне тежелу арасындагы тепе- тендікті сақтайды. Бром дәрілері невростснияда, нсврозда, истерияда, ұйкы бүзылганда жэне артериялық гипертснзияның алгашкы кезецдерінде қолданылады. Иод (I) аса маңызды микроэлемнет. Организмдегі мөлшері 25 мг, оның 15 мг қалқанша безінде неорганикалық иодид түрінде тироидты гормондар құрамында болады. Ол негізінен зат алмасу және т.б. үрдістерді реттеуге қатысады. Тэуліктік қажеттілігі 0,15-20мг. Фтор (Г). Организмге тэуліктік қажеттілігі 2 - Змг. Фтор тіс эмалінің қүрамына кіреді. Сонымен катар ол сүйек минерализациясы мен дамуына қатысады. Селен (Se). Организмдегі мөлшері 20мг%. Ол ферменттердін (глютатионпероксидаза, формиатдегидрогеназа т.б.) қүрамына кіреді. Селен организмде ұзак жеткіліксіз немесе жоқ болса бауыр жасушалары жойыла бастайды, яғни ол бауырда некроз дамуынан сақтайды. , Су мен тұз алмасуының реттелуі. Гиппоталамуста ерекше шөлдеу жэне түз алуына арналған жүйкс орталыктары бар. 331 Бұл орталыктарға ауыз қуысыньщ шырышты қабатында орналасқан осмоқабылдагыштардан (ауьи күргаганда) мэліметтер ксліп тұрады. рефлекстік афференттік жауаптар, гуморальдық факторлар, гормондар қатысуымен жүреді. Шөлдегендс, дснедс су жеткіліксіз бол ганда гипоталамусқа кслеіін жүйкс серпіністері ондагы шөл оргалмгын қоздырады, оган пайда болган жүйке серпіністері нсйрогипофизга барып нсссп бөлінугс қарсы (антидиурездік) гормонный онуін күшейгеді. Бүл гормон бүйрск гүтікшелеріндсгі судьщ (реабсорбциясын) қайта сіңуін күшейтіп, организмдс суды үстап калады. Шөлдеу сезімінің пайда болуына ауыз қуысының қүргақтыгы эсер етеді. Сондыктан көпшілік жағдайда ауызды сумен шайғаннан ксйінак шолдеу сезімі басылады. Тұздардың, эсіресе натрий түзының алмасуын реттеуге бүйрскусті безінің гормондары қатысады. Гипоталамуска келетін жүйкс ссриінісrepute байланысты альдостеронның мөлшері көбсйсді. Ол бүйрск түтікшелеріыде натрийдің қайта сіңуін күшейтіп, организмдегі судыц сақталуына ықпал көрсетсді. Кальцийдің алмасуына паратгормон, тирокальцитонин, Дз витамиш эсер стеді. Бүл фосфор алмасуына байланысты, соңдыкган бүл гормондар мсн сүйыктықтағы бслсснді заттар фосфордың алмасуына да эсер етсді. Айтылган гормондардың нысана агзаларына сүйек, бүйрек, аш ішектер жагады. Паратгормон кальцийдің сүйектен қанға шығуын, ішекте жақсы сіңуінс жонс бүйрек түтікшелеріндегі кальцийдің кайта сіңуін күшейтіп, эсер егеді. Осыган байланысты қандагы кальцийдің мөлшері көбейіп, фосфордың мөлшері азаяды. Дз витамині - Д витаминінің гормондық түрі, ас қүрамындагы кальцийдің ішекте сіңуіне жэне оның бүйректе қайта сіңуіне, кальцийдің сүйектс жиналуына эсер стеді. Тирокальцитонин кальцийдің алмасуына паратгормон» а қарама-қарсы ыкпал етеді. Ол кальцийдің жасушаларда жиналып, қанда азаюына эсер стеді. Су, минерал алмасуының реітелуінде өзін-өзі реггеу үрдістері маңызды орын алады. Мәселен, кандағы кальций деңгеиіне байланысты паратгормонның безден шыгуы өзгереді. Қандагы азайса паратгормонның бсздсн шьнуы озгереді. Қандагы кальци азайса паратгормонның түзілуі және қан»а шыгуы күшейеді, ал кальцийдің көбеюі паратгормонның бөлінуін тежеп, тирокальцитониннің шыгуын тездетеді. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|