б ө л ін у   м о л ш ср і  (м л ),  (И .  II.  П авлов)

Қ арм ннм н сел  шм* ару  кезеңдері

Сөл  шығару  үрдісі  жүйкс  жәнс  кан  аркылы  реттследі.  Ьүл  сксуіиің 

кайсысы  басым  екендігіне,  астың  ііпек-қарынның  қай  бөлігінде  екендігіне 

карай,  қарынның  сөл  шығаруын  үш  кезеңге  белуге  болады.  Бірініші  кезең  - 

мидың  қатысуьшен  өтетін  рефлекстік  кезең.  Оны  шартты  жэнс  шартсыз 

рефлскстік  фазаларга  болугс  болады.  Тагамның  түрі,  иісі,  ыдыс-аяқтың 

сылдыры,  дастархан  жаю  -  бұлардын  бэрі  тамак  ішср  алдында  адамга  ұдайы 

эсер ететін  факторлар.  Бұл  факторлардыц әсерімен  карышіан  шартты  ре(|)лекс 

жолымен  сөл  бөліне  бастайды.  Мұны  modem  (аппетит)  сөлі  деи  атайды. 

Ондағы  ферменттер  өте  күшті  болады.  Тагам  курамындағы  қоректік  заттарды 

тез  ыдыратады  (гидролиздсйді).  Тэбет  сөлінің  эсерінен  қарыи  ас  қорытуга 

даяр  түрады.  Одан  эрі  қарында  сөл  шығуына  бірден-бір  күшті  эсер  ететін 

фактор  -  тағамның  ауызға  келіп  түсуі.  Ауызга  келіп  түскен  ас  ондагы 

кабылдағыштарды  тітіркеңдіріп,  солар  аркылы  сопақша  мидағы  сөл  шығару 

орталығын  қоздырады.  Бүл  сөл  шығарудьш  шартсыз  рефлскстік  фазасы. 

карын  сөлінің  шартты  және  шартсыз  рефлскстср  аркылы  болініп  шыгуы 

жөнінде "жалған тамақтандыру" тэжірибесіндс айтылып дәлелдснген.

Ac қарынға келіп түсісімен  қарыннан  көп  мөлшерде сөл бөліне бастайды. 

Бүл  үрдіс  астың  қарында  біраз  кідіруіне  байланысты  үзақка  созылады. 

Сөйтіп,  қарында  сөл  шыгарудың  екінші  кезеңі  .  "карын"  кезеңі  басталады. 

Сөл 

шыгару 

карай  ол  рефлекстік 

мехаиикалык  жэне 

гуморалъдык-химиялық деп аталатын екі  фазаға бөлінеді.

Қарынға  келіп  түсісімен  ас  карынның  шырышты  кабыгындағы 

механикалык  кабьшдагыштарды  тітіркендіреді,  тітіркеніс  сопақша  мидағы 

сөл  шыгару орталығына  барып  жетеді,  мүның  нэтижесінде  сөл  шыгару үрдісі 

күшейе  түседі.  Бірак  бұл  рефлекстік  механизм  ұдайы,  үздіксіз  сөл  шыгып 

тұруын,  астың  карында  кідіру  уакытына  сәйкес  бөлінуін  камтамасыз  ете

алмайды.  Қарын  сөлінің  үздіксіз  ұзақ  уақыт  бөлінуі  негізінен  гуморальдық- 

химиялык  заітар  эсеріне  байланысты.  Пилорусте  G  жасушаларынаи  гастрин 

гормоны  бөлінін  шығады.  Гасгрин  шығару  үрдісін  белок  ыдыраган  кезде 

найда  болатын  онімдер  мен  экстрактивті  (ет,  коконіс  сорпасына  шыгатын) 

заттар  үдетсді.  Гастрин  канга сіңіп,  ол аркылы  карын  бездеріне жетіп,  оларды 

тітірксндірсді.  Әссрі  гастринге үқсайтын  екінаіі  химиялық зат  -  гистамин.  Ол 

қарын соліндс түз кышқылын молайтады.

Гистамин  қарынныц  шырышты  қабыгында  гистидиннсн  түзіледі.  Кейбір 

пікірлерге  Караганда  оны  медиатор  деи  те  бағалауга  болады.  Қалай  болғанда 

да  қанда  гастрин  мен  гистамин  көбсйсе,  қарынның  сөл  шыгару  қабілеті  арта 

түссді.  қарында,  ішск  псн  бауырда  гистаминді  ыдырататын  фермент  - 

гистаминаза  болмайды,  сондықтан  қарыннан  бөлініп  шыққан  гистамин 

алдымен  қанга  сіцеді  де  қақна  вснасына,  одан  бауырга  өтіп,  осы  арадагы  қан 

тамырларын  айналып,  қарын  артериясына,  одан  эрі  қарын  бездеріне  жетіп, 

оларга эсер етеді.

Қарын  сөлі  болініп  шыгуының  үшінші  кезеңі  -  ішек  кезеңі,  ас  он  екі  елі 

ішекке  келін  гүскен  сэттен  басталады.  Тэжірибе  үстінде  иттің  ішегіне  бүйір 

фистуласы  арқылы  зкстрактивті  заттар  мен  белок  ыдырауынан  пайда  болған 

онімдсрді  құйса,  қарын  сөлі  одсттсгіден  элдеқайда  көп  шыгады,  ягни  сол 

шыгару  үрдісі  күшсйеді.  Аталган  заттармен  қатар,  ішектін  шырышты 

қабыгында  знтсрогасгрин,  бомбсзин  гормондары  бар, олар  қан  арқылы  карын 

бездерін  тітіркендіріп,  сөл  шыгару  үрдісін  үдетеді.  Ішек  гормондарының 

ішінде  қарында  сөл  шыгуын  тежейтіндері  де  бар  (гастрон,  энтерогастрон, 

ішек-қарынныц ингибитор  пептиді, панкреозимин).

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: