Адамзат дамуыныњ єр кезењі ѓылым мен мєдениеттіњ, єдебиеттіњ ќалыптасуы,µркендеуі, зерттелуі туралы µзіндік пікірлерімен ерекшеленіп, жања баѓыттар, жања танымдыќ аппарат пен жања терминология тудырып отыратыны белгілі
жүктеу/скачать 2,63 Mb. Pdf көрінісі
|
Adilova korkem matin
| Пайдалан шаруаңа жараса, алаш!
Байқалып отырғанындай, орыс және қазақ тілдеріндегі нұсқаларда лексикалық сәйкестіктер бірден көзге түседі, тек соңғы жолдар мен олардағы апеллятивтер ғана әр түрлі. Орыс тіліндегі үзіндіде апеллятив жеке тұлға болса, қазақ тіліндегі нұсқада қаратпа сөзбен бүкіл халықты атайды және кейіннен жазылған Б. Момышұлы контексінде соңғы жолда ешқандай шартсыз үзілді- кесілділік болса, М. Дулатұлының контексіндегі шарттылық өлеңдегі жалпылық, континуумның белгісіздігінен туындайды. Екі мәтін семантикасы мүлде ұқсамайды. Претекст қоғамдық-әлеуметтік мәні жоғары туынды болса, интертекске қарап, оны таза сүйіспеншілікке арналған деп ойлауға болады, яғни дәйекке алынып отырған өлең шумағы басқа мәтін контексіне түсу арқылы өз семантикасын мүлде өзгертіп жіберген. Негізгі әңгіменің құрылымына енгізілген өлең шумағы өзінің тұтас өлең құрамындағы семантикасын жоғалтып, әңгіме контексіне бейімделіп, адамдар қарым- қатынасының күрделі иірімдеріне терең бойлауға бағыттайтын элемент ретінде өзі түсіп отырған әңгіме семантикасын түзуші қызмет атқарып, мәтін модальділігін айқындайды. Біздіңше, жазушы кейіпкерінің тілдік тұлға ретіндегі лингвомәдени құзіреті мәтін семантикасын түзуге көмектесетін имплицитті фактор болып санала алады. Себебі автордың билингв кейіпкері «туған елі үшін бүкіл өмірін құрбан етуге дайын тұрған күрескердің бейнесіндей болып ел аузында жатталып қалған» [114, 16] өлеңмен таныс болған және өлеңнің өз ойына сәйкес келетін, өз ойының әсер-қуатын арттыратын алғашқы жолдарын контекстен үзіп алып, өз мақсатына жаратқан секілді, яғни тұтас елге деген сүйіспеншілікті жеке тұлғаға - өзінің сүйгеніне көшірген. Бұдан шығатын қорытынды – автор интертексті мәтін түзуші элемент ретінде қолданса, оқырман үшін ол әңгіме семантикасын ашып, қабылдауға көмек. Еш маркерсіз (тырнақшасыз, авторы көрсетілмей) берілген интертекстің жаттығы әңгіменің композициялық-семантикалық құрылымында мүлде сезілмейді, сондықтан оқырман бұл өлең жолдарын әңгіменің өзіне тән табиғи когеренті, еш ажырағысыз бөлшегі деп түсініп, кейіпкерлердің қиын да қызық, күрделі де қайшылықты қарым-қатынасын бейнелі, жинақтап ашып көрсететін элемент деп ойлайды. Ал үзіндінің түпнұсқасын немесе претексті танып, оның семантикасы мен әңгіме семантикасын салыстыру, байланыстыру оқырманның аялық біліміне, когнитивтік базасына тікелей тәуелді. Б. Момышұлының әңгімесі жазылған тұста М. Дулатұлының мұрасы жасы үлкен, онда да лингвомәдени құзіреті жоғары оқырмандарымызға азды-көпті белгілі болғанмен, жастардың басым бөлігіне бейтаныс болғаны түсінікті. Демек, қалың көпшілік претекстің өзін де, авторын да білмеуі мүмкін. Ал, біздіңше, Б. Момышұлы бұл өлеңнің кімдікі екенін білген. Сондықтан да саяси- идеологиялық жағдайларға байланысты М. Дулатұлының шығармашылығын атауға, оқуға тыйым салынған тұста оның өлеңін өз шығармасына Ре по зи то ри й Ка рГ У 105 аудармасымен болса да енгізуі қазақ зиялысының халқына жасаған еңбегін ескергені, бағалағаны деп есептейміз. Тек өлең аудармасын Б. Момышұлы өзі жасады ма әлде басқа біреудің бұрынғы аудармасын пайдаланды ма деген мәселе түйткіл тудырады. Ғылыми айналымдағы еңбектерде М. Дулатұлының шығармалары орыс тіліне аударылып, 1914 жылы «Восточный сборник» жинағында басылып шыққаны туралы айтылады [115]. Қазақстанға бұл жинақтың тек екі данасы ғана жіберілгенін және оған М. Дулатұлының «Шағым» атты өлеңі енгізілгені жөнінде нақты деректер жоқ екенін ескерсек, үзіндіні аударған Б. Момышұлының өзі болар деген ойдамыз. Қазіргі қазақ поэзиясында интертекстуалды элементтерді өте көп пайдаланатын ақындардың бірі С. Ақсұңқарұлы екені байқалады. Оның 1967- 1987 жылдары жазған топтамасын ашатын «О, Мұқа, мен де жетіммін» деп аталатын өлеңінде интертекстуалды элементтердің бірнеше түрі бар: эпиграф, реминисценция, аллюзия. Реминисценция өлең атауынан-ақ байқалады: өткен ғасырдың 50-жылдары дүниеге келген ақын М. Мақатаевтың тұтас шығармашылық контексіне арқау болған Ұлы Отан соғысы жылдарына тап келген балалық шақ, жетімдік семантикасы жаңғыртылып тұр. Соңғы шумақ өлең атауы мен эпиграфында берілген ойды қорытып, тұйықтап отыр деуге болады: От боп кірейін жас толы жанарларына, қызғыш құс болам - қапаста қамалғанына!!! СЕНАТ АЛАҢДАРЫНА Жеткім келеді, Қалуға бекіндім әрі, Себебі – Декабристер – жетімнің бәрі! Шумақтағы графикалық тәсілмен ерекшеленген жүктеу/скачать 2,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|