Адамзат дамуыныњ єр кезењі ѓылым мен мєдениеттіњ, єдебиеттіњ ќалыптасуы,µркендеуі, зерттелуі туралы µзіндік пікірлерімен ерекшеленіп, жања баѓыттар, жања танымдыќ аппарат пен жања терминология тудырып отыратыны белгілі
жүктеу/скачать 2,63 Mb. Pdf көрінісі
|
Әділова. Көркем мәтін. Цитация
|
1 ИНТЕРТЕКСТУАЛДЫЛЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ШЫҒУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ИНТЕРТЕКСТУАЛДЫ БАЙЛАНЫС ТҮРЛЕРІ 1.1 Интертекстуалдылық: шығу тарихы және пікірлер қайшылығы «Интертекст», «интертекстуалды», «интертекстуалдылық» терминдері қазіргі әдебиеттану және лингвистикалық сөздіктерде толық орнықпаса да, ғылыми айналымға түскен соңғы қырық жыл ішінде ең жиі қолданылатын лексемаларға айналды. Аталған терминдерді құрайтын «интер» және «текст» лексемаларының мағынасы бұлардың бірнеше мәтінге ортақ құрылымдық, семантикалық бір бөлік, фрагмент екенін көрсетеді. Қазіргі филология ғылымында бұл терминдер зерттеушілердің ұстанған методологиясына сәйкес кең және тар мағынада түсініледі. Ғылыми айналымда көркем мәтінді талдаудың бір түрі ретінде түсінілетін интертекстуалдылық теориясының бастауы, түп негізі туралы әр алуан пікірлер орныққан. Белгілі өнертанушы ғалым М.Б. Ямпольский [7], лингвист И.В. Арнольдтердің [8] көзқарасы бойынша Ю.Н. Тыняновтың пародия теориясы туралы пікірі, М.М. Бахтиннің полифониялық роман жөніндегі ойлары және Ф.де Соссюрдің мәтіндегі анаграмма ілімі жайлы көзқарасы интертекстуалдылықтың кең мағынадағы түсінігін қалыптастыруға ықпал етті. ХХ ғасырдың басында-ақ пародия табиғаты туралы пікірінде сыншы Ю.Н. Тынянов белгілі бір мәтін трансформациялануы негізінде жаңа мәтін туындайтыны және оның семантикасы бұрынғы мәтіннің семантикасын дамытатынын, яғни мүлде жаңа мазмұнды мәтін автордың өз сөзі мен бөгденің сөзін кезектестіруі нәтижесінде туындайтынын айтқан еді [9, 210; 10, 290]. М.М. Бахтин орыс әдебиетінде монологті романдармен қатар, шығарма кейіпкерлері, авторы қайшылықты пікірлер негізінде сыртқы дүниемен, өзді- өзімен үнемі ішкі диалогке, тартысқа, ойталасқа түсіп отыратын романдар бар екенін айта келіп: «Полифониялық роман тұтасымен диалогтік болады. Роман құрылымының барлық элементтері арасында диалогтік қатынастар бар, яғни олар контрапунктінде-ақ қарама-қарсы қойылған. Әрі диалогтік қатынастар - композициялық түрдегі репликалар арасындағы қатынастардан әлдеқайда кең ұғымды құбылыс, бұл - адам сөзі мен өмірінің көрінісі және қарым- қатынасымен астасып жататын әмбебап дерлік құбылыс, жалпы, мән-мағынаға ие нәрсенің бәрі» [ 11, 71] деп , оның басты ерекшелігін көрсетеді. Ғалымның пікірі бойынша, мұндағы диалогизм тек сюжет, заттық-мағыналық байланыстарды ғана емес, сөз, цитаталық байланыстарды да қамтуы керек. 1964 жылы Ф.де Соссюрдің бұрын белгісіз болып келген қолжазбасы жарияланысымен, оның анаграмма туралы зерттеулерінің интертекстуалдылық теориясымен байланысы анықталды. Себебі бұл зерттеулерінде ғалым көне индо-европа поэзиясына тән ерекше қағиданы байқағанын жазады, яғни шығармалардағы мағыналық ұйытқы сөздің дыбыс құрамы мәтіндегі басқа Ре по зи то ри й К ар ГУ 11 сөздердің дыбыстық құрамында белгілі бір тәртіппен орналасатынын дәлелдейді. Швейцарлық ғалым анаграмманың анафония, гипограмма, логограмма, параграмма түрлерін көрсететіні туралы жаза келіп, М.Б. Ямпольский соңғы терминге қатысты былай дейді: «...әр элемент қозғаушы «грамма» ретінде қолданылып, мән бергеннен гөрі жаңа мән тудыратынын көрсетеді» [7, 38]. Анаграмманың ең қарапайым түрі ретінде қазір асабалар қолданып жүрген құда, құдағи, құдаша сөздерінен туындатқан мәтіндерді атасақ та болады: құда – қыз бен ұлды дайындайтын адам; құдағи – қыз бен жүктеу/скачать 2,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|