«Агроэкология және қоршаған орта» пәні бойынша Дәрістер жинағы Дәріс №1. Агроэкология пәні. Кіріспе
Адамзат қоғамының қалыптасуы мен дамуындағы табиғаттың ролі
жүктеу/скачать 1,27 Mb.
|
| Адамзат қоғамының қалыптасуы мен дамуындағы табиғаттың ролі. Табиғи орта қоршаған ұғымына адамдар мен жануарлар, өсімдіктер мен басқа да тірі жәндіктер өмір сүретін мекен-жәй, ондағы жер-су, ауа мен жел, жылы мен суық, ас пен қорек жатады.
Қоршаған орта тірі және өлі табиғаттан құралған, өзара тығыз байланыстары бар біртұтас жүйе. Табиғатта болған барлық құбылыстар мен өзгерістер осында өтеді. Табиғаттың көптеген шектеуші факторлардың ішінен климатқа жататындарын бөліп алып қараған дұрыс, себебі олардың адам өміріне, шаруашылық жүргізуге жасайтын әсері өте үлкен. Климаттың шектеуші факторларына ауаның температурасы, күн сәулесі, жылу, ағын, жел және атмосфералық қысым жатады. Климаттағы өзгерімтер мен құбылыстар табиғи жолмен және адамдардың іс-әрекеттері нәтижесінде болып жатады. Табиғи жолмен болатын өзгерістер миллиондаған жылдар бойы жүріп келеді. Жер шарының әр түкпірінен табылған ауа райы туралы деректерді салыстырғанда бірнеше миллион жыл бұрын климаттың басқаша болғаны, содан бері айтарлықтай өзгергені мәлім болды. Ол кезде жоғары ендіктер мен экватор арасында климат айырмашылығы қазіргідей көп болмаған. Жоғары және орта ендіктерде күн жылы болған. Үшінші дәуірде (біздің дәуірге дейін 16-2 миллион жыл бұрын) солтүстік және оңтүстік ендіктерде температура төмендеп, біртіндеп мұз, алғашында өте жұқа, пайда бола бастады. Төртінші дәуірде соңғы 1 миллион жыл бұрын шамасында мұз орта ендікке дейін келіп, қайтадан еріп оның шегі солтүстікке қарай жылжып отырды. Мұздың орта ендікті соңғы болуы 10 мың жыл бұрын болды. Сонан кейін тұрақты мұзды алқап Солтүстік Мұзды мұхит пен Антарктида және маңайындағы теңіздерде сақталды. Кайназой дәуірінде климаттың салқындауына және жоғары ендіктерде мұз пайда болуына атмосферада көмір қышқыл газының азаюыда себеп болады. Кейінен мұздар да климаттық салқындауына әсерін тигізеді. Климаттың өзгеруіне ауаның тазалығы да әсер етті. Мысалы үлкен өрт болғанда, немесе жанар тау атқылағанда аспанға күл, шаң-тозаң, бу қосылып оны ластайды. Бұл кезде күн сәулесі жер бетіне аз түсіп ауа салқындай бастайды. Шаң-тозаң сиреген кезде күн қайта жылынады. Географиялық заңдылықтар негізінде белгілі америкалық эколог Б.Комманер 1974 жылы төрт заңдылықты атады: 1. Барлық заттар бір-бірімен байланысты. Экожүйе құрауыштарының бір бөлігінің бұзылуы, бүкіл экожүйелер қызметіне зардабын тигізеді. 2. Барлық заттың баратын орны бар – табиғатта ешбір зат елеусіз қалмайды. Зат айналымына түсе отырып, пайдалы не зиянды нәтиже көрсетеді. 3.Табиғат - өзінің даму заңдылығын жақсы «біледі» - адам баласы табиғатты жақсартамын деп оның даму заңдылықтарын бұзатынын жақсы біле бермейді. 4. Табиғат – адамзаттың барлық іс-әрекетіне сай жауап қайтарады. Адам баласы табиғат қорларын қайтарымсыз және сауатсыз пайдаланып, ауа, су, топырақты ластап отырады. Адам іс-әрекетінің шегі болуы тиіс. Адамның барлық іс-әрекеті табиғаттың пайдасы үшін тепе-теңдік жағдайда шешілуі тиіс. Биосфераның болашағы онда өмір сүретін адамдардың ақыл-ойына және парасатына тікелей тәуелді. Сонымен қатар адам қоршаған орта сапасын тұрақты сақтай отырып, биологиялық түр ретінде өзін қорғай алады. жүктеу/скачать 1,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|