26
басқандай, қазақтың өз алдына дербес жұрт екенін айқын да ашық айтылады. Осылай
қозғалған қоғамдық пікір үдей түсіп, ақыры 1925 жылдың 15-19 сәуір күндері қазақ АКСР-
нің жаңа астанасы Қызылорда қаласында Кеңестердің V съезі болып өтті. Сол съезде Ахмет
Байтұрсынұлы тағы бір ерлік көрсетіп, халқымызға өзінің ҚАЗАҚ деген атын қайтарып,
елімізді қазақтың Автономиялық Социалистік Республикасы деп атау жөнінде ұсыныс
енгізді. Кеңестер бұл ұсынысты бірауыздан қолдап, АКСР- і деп атауға шешім қабылдады.
Ахмет Байтұрсынұлы - асқан дарын иесі. Біріншіден, ол қазақ тілінің тұңғыш әліппесі
мен оқулықтарының авторы, соңынан із салған жаңашыл ағартушы. Ол жазған мектеп
оқулықтары 1914-1915 жылдан 1927-1928 жылға дейін пайдаланылып келді. Қазақ
оқушыларының бірнеше буыны сауатын Байтұрсынұлының «Әліп-биімен» ашып, ана тілін
Байтұрсынұлының «Тіл құралы» арқылы оқып үйренді. Ахмет Байтұрсынұлының жас қазақ
ғылымына еткен қызметі тек тіл білімі саласында емес, әдебиеттану саласында да
айтарлықтай болды деп санаймын. А. Байтұрсыновтың «Әдебиет танытқыш» атты көлемді
еңбегі - әдебиеттану ғылымы мен қазақ әдебиеті тарихына арналған тұңғыш зерттеу жұмысы.
Қазақтың ұлттық әдебиеттануының ғылыми негізі, әдістемелік арналары, басты- басты
терминдері мен категориялары түп-түгел осы кітапта қалыптастырылған.
Ахмет Байтұрсынұлына Мұхтар Әуезов былай баға берген: «Бір басында сан салалы
өнер тоғысқан, телегей-теңіз энциклопедиялық білім иесі, қайшылығы мол тартысты
ғұмырында қараңғы қалың елін жарқын болашаққа сүйреуден басқа бақыт бар деп білмеген
ірі тұлға, халықтың «рухани көсемі». Ахмет Байтұрсыновтың атын қазақ баласының
естімегені жоқ шығар. Оның әліпбиі мен оқу құралдарын оқып, сол ғылыми еңбектерінің
арқасында қаншама адам сауатын ашты. Ол Қазақстанның әр облысынан мектептер ашып,
ұстаздық жұмыспен айналысты, жарғақ құлағы жастыққа тимей, масаша ызыңдап, туған
халқын оқуға, өнер-білімге шақырды, өркениетті елдерден кейін қалып, көрінгенге жем
болып жүргеніміздің өзі біліміміздің, өнеріміздің жеткіліксіздігінен, оқыса, ілгері кеткен
елдер қатарына қосылуға талпынса, қазақ халқы да ешкімге есесін жібермейді, әңгіме
талаптануда, намыстануда дейді.
Балалар, оқуға бар, жатпа қарап,
Жуынып, киініңдер шапшаңырақ.
Шақырды тауық мана әлдеқашан,
Қарап тұр терезеден күн сығалап,- деген өлең шумақтарымен балаларды мектепке
оқуға шақырды. Сәбит Мұқанов былай деген: «Ұлы ағартушы Алтынсариннің бастамасын
ілгері дамытып, нағыз ғылымдық дәрежеге көтеріп, жетер жеріне жеткізіп берген - Ахмет
Байтұрсынов».
Ұлт ұстазына айналған, өмір бойы ұйқыдағы халқын «Маса» боп ызыңдап оятуды
көздеген, «қазаққа қазақты сүюді үйреткен» Ахмет Байтұрсынұлының халқы үшін еткен
қызметі шаш етектен. Ол қазақ үшін бес рет түрмеге түсіп: «Асықпаңдар! Артымызда қазы
бар...» деп, соңында атылып кете барған асыл боздақ. Оның өмір жолын, жасаған қызметін
білу, бағалау – біздер үшін парыз деп санаймын.
Екінші дүниежүзілік соғыстың батыры Бауыржан Момышұлы қазақ тілі туралы былай
деп жазады: «Біздің ана тіліміз – біздің халықтық қадір-қасиетіміз бен мемлекеттілігіміздің
мәні, тот баспайтын өзегі. Ана сүтімен сіңірген ана тілімізді білмеу - барлық ата-
бабаларымызды, бүкіл тарихымызды ұмыту дегенді білдіреді». Біздің кім екенімізді, қайдан
шыққанымызды, ана тіліміздің қай тіл екенін және осындай жаңа Тәуелсіз Қазақстандағы әл-
ауқатымыз қандай тұлғалардың арқасында екенін мәңгі есте сақтауымыз керек деп білемін.
Ахмет Байтұрсынов – ақын, жазушы, аудармашы, публицист, қоғам қайраткері,
ағартушы, этнограф, фольклорист, түркітанушы, әдебиетші, тілші, ғалым... Оның бүкіл
еңбегінің мәнін бір ауыз сөзге сыйғызып айтар болсақ, ол бас әріппен жазылған
ҰСТАЗ,
Достарыңызбен бөлісу: