Ахметов кенжебай. ӘДебиеттану әліппесі
Сұрақ. Олай болса, эпикалық түрлерден басталық. Жауап
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
7be5d3766e972ff5b9970344856a2dc2
| Сұрақ. Олай болса, эпикалық түрлерден басталық.
Жауап. Эпостың негiзгi түрлерiн әлгiнде атап өттiк. Солардың бiрi – тарихи тамыры әрiден басталатын эпопея. Ұлыстар мен халықтардың ең алғаш қалыптаса бастаған көне дәуiрiнде бiрқатар елдерде сол халықтардың тарихынан алынған елеулi де даңқты оқиғалар жайында баяндайтын қаһармандық жырлар жасала бастады. Бұл кезеңде халықтардың өмiрi мен санасы белгiлi бiр дәрежеде оның өкiлдерiнiң мүдде ортақтығымен сипатталып, халық шығармашылығының туындыларында көрiнiс тапты. Қаһармандық жырлардың басты өзегiне жалпыхалықтық маңызға ие оқиғалар мен құбылыстар алынды. Осындай жырлардың дамып, бiр жүйеге түсуi негiзiнде ежелгi Грекияда “Илиада”, ”Одиссея” тәрiздi ұлы эпопеялар жасалды. Классикалық эпопея адамзат тарихының белгiлi бiр кезеңiнде ғана туып, өмiр сүруi мүмкiн болды. Оның мазмұны “адамзат қоғамының сәби кезеңiне” тән адамдардың мифологиялық танымымен ұштасып, сол кезеңдегi қоғамдық қарапайым қатынастардан өрбiп жатады. Эпопея өзегi – барша халық өмiрi үшiн аса маңызды өткен күндер оқиғасы. Қажетсiз тәптiштеулерден аулақ хикая түрiнде ол болған оқиғалардың қаһармандық сипатын мейлiнше таза бейнеде көрсеттi. Өткендi баяндай отырып, бұл оқиға, бiр жағынан, өзiнiң сол тұстағы мәнiн де жоғалтпады; оқиғаның ақиқат екендiгi тұтас күйiнде де, жекелеген бөлшектер бейнесiнде де күмән тудырмады, әңгiмелеушi де, оның тыңдаушылары да оқиғаның ақиқаттығына да, оған деген өздерiнiң көзқарасының дұрыстығына да шәк келтiрмедi. Бейнелеу өзегiне алынған оқиға ауқымы аса кең шеңбердi қамтитын. Халық өмiрiнiң бүкiл қыры орасан ұлыдан мейлiнше кiшкентайға шейiн оқиғаны бейнелеу барысында ашылды; халықтың ой-санасы әрбiр оқиғадан, қаһарманнан, деректерден айқын байқалады. Эпопея өз аясына кейiпкерлердi молынан қамтыды. Бұл халық өмiрiн мейлiнше мол қамтуға деген қажеттiлiктен туды. Эпопеяның бас қаһармандарына әрекет еркiндiгi мен әрбiр әрекетi үшiн халық алдындағы жауапкершiлiк тән болады. Классикалық эпопеяны жоғарыдағы үлгiдегi мазмұнына сәйкес, метафораға, күрделi эпитеттер мен теңеулерге бай тiлi де даралап тұрады. Ежелгi грек жерiнде туған классикалық эпопея үлгiлерi (”Илиада”, ”Одиссея”) өнер дамуының барлық дәуiрлерiнде өзiнiң байырғы қалпын сақтап қалды. Басқа халықтарда да дамудың балаң кезiнде классикалық эпопея үлгiлерi дүниеге келдi. Бұл орайда, әсiресе, үндi халқының “Махабхарата”, ”Рамаяна” эпостарын атап өткен дұрыс. 131 Классикалық эпопея үрдiсiн жалғастыруға ұмтылыс кейiнгi дәуiрлерде де кездестi. Мысалы, б.д.д. Вергилийдiң “Энеида”, португал ақыны Камоэнстiң ”Лузиада” (XVI ғ.), итальян ақыны Торквато Тассоның ”Азат болған Иерусалим” (XVI ғ.), немiс ақыны Клопштоктың ”Мессиада” (XVIII ғ.), т.б. атауға болады. Алайда бұлар классикалық эпопеяны қайта оралта алмағаны белгiлi. Әрине, классикалық эпопея әдебиеттiң дамуына үлес қоса алмады, оның көптеген сипаттары жаңа негiзде, жаңа үлгiде дамымады деуге, әсте, болмайды. Классикалық эпопеяға тән түрлi белгiлер қазiр де кәдеге асуда. Эпопеяның жекелеген белгiлерi қандай да бiр халық өмiрiнен аса маңызды орын алатын оқиғаны бейнелейтiн және сол оқиғаға халық көзiмен қарайтын ұлы жазушылардың шығармаларында жиi орын алып отырады. Бұған дәлел ретiнде Л.Толстойдың “Соғыс және бейбiтшiлiк”, М.Әуезовтiң ”Абай жолы”, т.с.с. шығармаларды атай аламыз. Бiрақ бұл жағдайларда оның өткенге жалаң елiктеу емес, керiсiнше, дамудың белгiлi бiр кезеңiндегi халық өмiрiн жаңарта, жаңғырта бейнелеу екендiгiн есте сақтау керек. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|