Ахметов кенжебай. ӘДебиеттану әліппесі
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| Оның бiрiншiсi – жаратылыста бар сан алуан деректердi, табиғатқа
немесе адам қоғамына қатыстылығына қарай елеп-екшеместен, бiр ғана заңдылыққа, бiр ғана қағидаға тоғыстыруға бағытталатын жол. Мәселен, Милеттiк ежелгi грек философы Фалес “дүниедегi бастапқы негiз – су” деп есептесе, Гераклит “бастапқы жаратынды – от” деп таныған. Әйгiлi Дарвин iлiмi бойынша, жаратылыстағы эволюциялық дамудың сыры табиғи сұрыптауға негiзделедi. Осы үлгiдегi iзденiс-зерттеулер филологияға да жат емес. Филология тарихына шола көз жүгiрткеннiң өзiнде, бұл бағытты таңдаған ғалымдар қатарынан белгiлi тұлғаларды көре аламыз. Швецариялық Соссюр, дат Ельмслев, немiс Бюлер, орыс Потебня мен Бодуэн де Куртенэ, т.б. есiмдерi бұл бағыттың филология тарихындағы орны осал болмағанын аңдатса керек. Сұрақ. Сонда бұл ғалымдар дүниедегi құбылыстардың, деректердiң кей жағдайларда бiр-бiрiне қайшы келетiнiн, тiптi бiрiн-бiрi терiстеп жататынын жоққа шығара ма? Жауап. Аталған ғалымдар бұл мәселеге көз жұмып қарады деуге болмайды. Себебi – ауасыз тiршiлiк болмайтыны сияқты, нақты дерек, мәлiметтерсiз ғылым да жасалмайды. Бұл тұста мәселе ғылыми мақсатқа байланысты. Кейде жалпылық сипаты басым заңдылықтарды iздеу барысында жекелеген ғылыми деректерден алшақтатып әкететiн ұшқыр қиял да қажет болатыны бар. Қаншалықты нақтылыққа негiзделгенiмен, ғылыми теорияның да солардан қанаттанып, соларға сүйенiп отыратын сәттерi аз емес. Сұрақ. Қиял ұшқырлығы өнер иесiне ғана тән қасиет болмады ғой. Ғылымда, әсiресе, өнерге қатысты ғылымда нақтылық пен шығармашылық 10 қиял белгiлi бiр дәрежеде қанаттаса жүруi қажеттiгiн байқадық. Ал ғылыми iзденiске тән екiншi жолдың ерекшелiгi неде? Жауап. Екiншi жол да сан алуан құбылыстарды бiр жүйеге топтастыру мақсатын көздейдi. Бұл жағынан олар бiр-бiрiне өте ұқсас. Екiншi жолдың басты ерекшелiгi – деректердi мұқият жинап, олардың әрқайсысын егжей- тегжейлей түсiндiрiп, тәптiштей жүйелеуге бағытталуында. Бұл бағытты ұстанушылар түпкi нәтижеге жеделдете жетудi мұрат тұтпайды. Олар үшiн басты мұрат нәтиженiң бұлтартпас дәйектiлiгi. Филологтың еншiсiне тиесiлi “сөзге сүйiспеншiлiк” қасиетi аталмыш үлгiдегi ғалымдардан айрықша байқалады. Әр сөзге, әр сөздiң iшкi-сыртқы мәнiне iлтипатпен қарайтын бұл бағыт өкiлдерiнiң қатарында Даль, Срезневский, Щерба, Виноградов, Пешковский, Винокур сияқты танымал ғалымдар бар екенiн ескерсек, оның филология тарихындағы өзiндiк орнын дұрыс бағамдарымыз анық. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|