Ахметов кенжебай. ӘДебиеттану әліппесі
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
7be5d3766e972ff5b9970344856a2dc2
- Бұл бет үшін навигация:
- В.Вундт, Д.Н.Овсянико- Куликовский
- З.Фрейд
- М.Хайдеггердiң
| А.Н.Веселовский “ шығармашылықтың бастапқы түрi – миф ” дейтiн iлiмдi
қолдай отырып, “фольклордағы қарапайым сарындар өздiгiнен пайда болады да, күрделi сюжеттер өзара алмасу жолымен таралады” деген тұжырым жасайды. XIX ғасырдың соңына қарай мәдени-тарихилық әдiсi психологиялық тәсiлдермен де толыға түстi. Соның негiзiнде В.Вундт, Д.Н.Овсянико- Куликовский тәрiздi өкiлдерi бар психологиялық мектеп қалыптасты. Салыстырмалы-тарихи тұрғыдан зерттеудiң қарқынды дамуы салыстырмалы әдебиеттану iлiмiнiң жеке шығуына себепкер болды. Ғасырлар бойы Шығыс пен Батыс арасын алшақтатып тұрған көзге көрiнбейтiн шекараны жарып өткен әдебиеттану ғылымының әлемдiк үрдiске айналуы да осы кезең үлесiнде. XIX ғасыр мен XX ғасырдың тоғысында батыс әдебиеттануында пайда болған тенденцияны басты-басты үш бағыт айқындады. Бiрiншiден, “шығармашылық iс, сондай-ақ өнер жайындағы ой-пiкiрлер ақыл-парасатқа бейiм бiлiмнiң нәтижесi ме, әлде түйсiкке негiзделген бiлiм жемiсi ме?” дегенге саятын таластар өршiп, әдебиеттiң түрлерi мен тектерi, жанрлары, т.с.с. дәстүрлi категорияларды жоққа шығаруға тырысқан әрекеттер де болды. Бұл – аталмыш категорияларды туындының көркемдiгiне қатыссыз, тек оның сыртқы құрылымын ғана белгiлейтiн нәрселер ретiнде түсiндiруге бейiм бағыт. Бұл бағыттың басты белгiлерi Б.Кроченiң “Эстетикасында” (1902 ж.) анық көрiнедi. 35 Екiншiден, адамның мiнезi мен еркiне қатысты жалпы заңдылықтарға бағдар ұстанған мәдени-тарихи мектептiң iзденiс ауқымын одан әрi ұлғайта түсуге; яғни психологиялық және рухани тұрғыдан бөлшектей, тереңдей үңiлу негiзiнде кемел әдебиет жүйесiн жасауға талаптанған бағыт. Алғаш Ф.Ницшенiң 1872 жылы жарық көрген “Музыка рухынан трагедияның тууы” атты еңбегiнде негiзделдi. Осы бағыт негiзiнде “рухани-тарихи мектеп” дамыды. Үшiншiден, З.Фрейд iлiмiне бейiмделген “санасыздық дүниесi” арқылы өнердi түсiндiруге ұмтылған бағыт. К.Г.Юнг, Дж.Фрейзер сияқты танымал тұлғалары бар бұл бағыт негiзiнде кейiннен ғұрыптық-мифологиялық iлiм дүниеге келдi. Аталмыш iлiм өкiлдерi барлық дәуiрлердегi туындылардан белгiлi бiр ғұрыптық ұқсастықтар мен ұжымдық-санасыз архетиптердi анықтауға ұмтылды. Олардың поэтикалық құралдар мен жанр негiздерiн зерттеуде оң нәтижелерге қол жеткiзгенi де, сонымен бiрге әдебиеттi миф пен ғұрыпқа шексiз тәуелдi ету салдарынан қателiктерге ұрынғаны да мәлiм. XX ғасыр әдебиеттануында экзистенциализм философиясына бағдар ұстанған iзденiстер де ерекше орын алады. Бұл бағыттағы iзденiс өкiлдерi әдебиет дамуындағы тарихилық ұстанымынан бас тартып, ұлы өнер туындыларының тууына сай келетiн экзистенциалдық уақыт ұғымын енгiздi. Олар дәстүрге айналған генетикалық тәсiлдерден бой тартып, поэтикалық туындыларды өз бойына өзiндiк ақиқат пен “пайғамбарлық бiлiмдарлық” сипаттарды жинақтаған, өзiндiк мәнi бар дүние ретiнде түсiндiруге ұмтылады. Экзистенциалистер түсiнiктемесi, көбiнесе, әрбiр түсiндiрушiнiң тiлдiк және тарихи бiлiм кеңiстiгiмен байланысты болады. Аталмыш бағыттың көрнектi зерттеулерi қатарында М.Хайдеггердiң “Көркем шығарманың шығу тегi” (1935 ж.), Э.Штайгердiң “Уақыт – ақын қиялы” (1939 ж.) еңбектерiн атаған орынды. XX ғасырдағы әдебиеттану ғылымында аталған бағыттар мен мектептерден басқа да теориялық зерттеулер мен iзденiстер көптеп кездеседi. Олардың қатарында ерекше орын алатын теориялардың бiрi – марксизм- ленинизм қағидаларын басшылық еткен социалистiк реализм теориясы. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|