Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К



Pdf көрінісі
бет63/78
Дата03.03.2017
өлшемі4,15 Mb.
#6702
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   78

Температуропроводность 

Thermal (heat) diffusivity 

Характеристика 

скорости 

изменения 

температуры  вещества  в  нестационарных 

тепловых  процессах,  равная  отношению 

коэффициента 

теплопроводности 

к 

плотности  вещества  и  его  удельной 



изобарной теплоѐмкости. 

См. 


также 

коэффициент 

температуропроводности 

Температура ӛткізгіштік 

Thermal (heat) diffusivity 

Стационар  емес  жылу  процестеріндегі  зат 

температурасының  ӛзгеру  жылдамдығының 

сипаттамасы. 

Ол 


жылу 

өткізгіштік 

коэффициентінің  заттың  тығыздығы  мен 

меншікті  изобаралық  жылу  сыйымдылығына 

қатынасына тең.  

Сонымен  қатар  қараңыз  жылуөткізгіштік 



коэффициенті 

Теория 

Theory 


Совокупность  взглядов,  представлений, 

идей,  направленных  на  истолкование  и 

объяснение  какого-либо  явления;  в  более 

узком  и  специальном  смысле  –  высшая, 

самая 

развитая 



форма 

организации 

научного  знания,  дающая  целостност 

представление 

о 

закономерных 



и 

существующих  связах  действительности  с 

объектом данной теории. 

Теория 

Theory 


Қандай  да  бір  құбылысты  талқылау  мен 

түсіндіруге 

бағытталған 

түсініктер, 

кӛзқарастар,  идеялар  жиынтығы;  анағұрлым 

саяз  және  арнайы  мағынада  –  заңды  және 

ӛмір  сүруші  байланыстар  туралы  ақиқатты 

берілген  теорияның  нысанымен  толық 

түсінікті 

беретін 


ғылыми 

білімді 


ұйымдастырудың  жоғары,  ең  дамыған 

формасы.  



теория возмущений / perturbation theory – в 

квантовой  химии  метод  приближенного 

описания 

сложной 


системы 

(атома, 


молекулы,  кристалла)  с  помощью  сведений 

о  более  простой  системе,  допускающей 

точное  описание.  Теория  возмущений 

количественного 

выражает 

интуитивно 

ясное  представление  о  том,  что  малому 

изменению (так называемому возмущению) 

простой (невозмущенной) системы отвечает 

малое  изменение  ее  поведения.  Например, 

теория  возмущений  хорошо  описывает 

изменение 

электронной 

плотности 

и 

реакционные  способности  ароматических 



соединений  при  введении  заместителей. 

Потому что при этом само бензольное ядро 

изменяется мало. 

Ұйытқу  теориясы  /  perturbation  theory  –

квантты  химияда  нақты  бейнелеуді  мүмкін 

ететін  анағұрлым  қарапайым  жүйе  туралы 

мәліметтердің  кӛмегімен,  күрделі  жүйені 

(атомды, 

молекуланы, 

кристалды) 

бейнелеудің  жақындатылған  тәсілі.  Сандық 

жағынан 

ұйытқу 


теориясы 

қарапайым 

(ұйытқымаған)  жүйенің  шағын  ӛзгерісіне 

(аталмыш  ұйытқуға)  оның  күйінің  шағын 

ӛзгерісі  жауап  береді  деген  интуитивті  анық 

қӛзқарасты  білдіреді.  Мысалы,  ұйытқу 

теориясы  орынбасушыларды  енгізу  кезінде 

ароматикалық  қосылыстардың  реакциялық 

қабілеттері мен электронды қосылыстарының 

ӛзгерісін жақсы суреттейді. Себебі  бұл кезде 

бензолды ядроның ӛзі шамалы ӛзгереді. 

теория 

малых 

упруго-пластических 

деформаций  /  theory  of  small  elasto-plastic 

deformations  –  теория  пластичности,  в 

шағын 

серпімді-пластикалық 

деформациялардың  теориясы  /  theory  of 

small elasto-plastic deformations – деформация 


315 

 

которой  принята  взаимно  однозначная 



зависимость 

между 


компонентами 

напряжения  и  деформации.  Исходное 

положение:  тело  изотропто;  относительное 

изменение  объема  –  упругая  деформация 

пропорциональна среднему напряжению. 

мен  қысым  компоненттері  арасында  ӛзара 

бірмәнді 

тәуелділік 

қабылданған 

созылғыштық  теориясы.  Бастапқы  қалып: 

дене  изотропты;  кӛлемнің  салыстырмалы 

ӛзгерісі  –  серпімді  деформация  орташа 

қысымға пропорционал.  

теория  многогрупповая  /  multi  group 

(theory)- 

теория 


(модель) 

описания 

зармножения,  переноса  и  поглощения 

нейтронов  в  активной  зоне  ядерного 

реактора,  предпологающая,  что  все  они  по 

величине  энергии  могут  быть  поделены  на 

группы. 

Сечения 


их 

взаимодействия 

постоянны  в  пределах  одной  группы. 

Возможен переход нейтронов из группы по 

мере их замедления. Вклад каждой группы в 

коэффииент 

размножения 

называется 

ценностью нейтронов. 

бірнеше  топты  теория  /  multi  group 

(theory)- 

нейтрондардың 

барлығы 

энергияның шамасына қарай топтарға бӛлінуі 

мүмкін деп болжанатын ядролық реактордың 

белсенді 

аймағындағы 

нейтрондардың 

кӛбеюін,  тасымалдануы  мен  жұтылуын 

суреттейтін  (модель)  теория.  Олардың  ӛзара 

әрекетінің  қималары  бір  топтың  шеңберінде 

тұрақты.  

 Нейтрондардың  ӛтуі  байланысты  олардың 

топтан 


ауысуы 

мүмкін. 


Кӛбею 

коэффициентіне 

әрбір 

топтың 


үлесі 

нейтрондар құндылығы деп аталады.  



теория  одногрупповая  /    one-group  model 

(theory) 

–  теория  (модель)  описания 

размножения,  переноса  и  поглощения 

нейтронов  в  активной  зоне  ядерного 

реактора,  основанная  на  том,  что  все  они 

имеют  одинаковую  энергию  (обычно 

находятся  в  тепловом  равновесии  со 

средой). 

бір  топты  теория  /    one-group  model 

(theory)  –  нейтрондардың  барлығы  бірдей 

энергияға  ие  (әдетте  олар  ортамен  жылулық 

тепе-теңдікте  болады)  екендігіне  негізделген 

ядролық  реактордың  белсенді  аймағында 

нейтрондардың  кӛбеюін,  тасымалдануы  мен 

жұтылуын суреттейтін теория (модель). 



теория  течения  /  flow  theory  –  теория 

пластичности, 

в 

которой 


принята 

зависимость  между  бесконечно  малыми 

приращениями 

деформации 

(скорость 

деформации)  и  напряжением.  Исходное  

положение:  тело  изотропно,  относительное 

изменение объема мало и является  упругой 

деформацией,  пропорциольной  среднему 

напряжению. 



ағыс 

теориясы 



flow 

theory 

– 

деформацияның 

шексіз 

аз 


ӛсімщелері 

(деформация  жылдамдығы)    және  кернеу 

арасындағы 

тәуелділік 

қабылданған 

созылымдылық  теориясы.  Бастапқы  қалып: 

дене  изотропты,  кӛлемнің  салыстырмалы 

ӛзгерісі 

аз 

және 


орташа 

кернеуге 

пропорционал  серпімді  деформация  болып 

табылады.    



Теплое́мкость 

Heat capacity  

Количество  теплоты,  поглощаемой  телом 

при  нагревании  на  1  градус  (1 ْ  ْ   C    или  1 

K);  точнее  —  отношение  количества 

теплоты, 

поглощаемой 

телом 


при 

бесконечно 

малом 

изменении 



его 

температуры, 

к 

этому 


изменению. 

Теплоемкость  единицы  массы  вещества 

называется  удельной  теплоемкостью,  1 

моля  вещества  —  молярной  (мольной) 

теплоемкостью.  Единицами  теплоемкости 

служат  Дж/  (кг  ∙К),  Дж/  (моль∙К),  Дж/ 

3

∙К)  и  внесистемная  единица  кал/  (моль 



∙К). 

Жылусыйымдылық 

Heat capacity  

Денені  1  градусқа  қыздыруға  қажетті  жылу 

мӛлшері; 

дәлірек 

айтсақ 


— 

дене 


температурасын 

шексіз 


аз 

шамаға 


ӛзгерткенде 

осы 


дене 

жұтқан 


жылу 

мӛлшерінің  температураның  осы  ӛзгерісіне 

қатынасы. 

Бірлік 


массалы 

заттың 


жылусыйымдылығы 

меншікті 

жылусыйымдылық,  ал  1  моль  заттікі    — 

молярлы  жылусыйымдылық    деп  аталады. 

Жылу    сыйымдылығының  ӛлшем  бірлігі 

ретінде Дж/ (кг∙К), Дж/  (моль∙К), Дж/ (м

3

∙К) 


қолданылады,  ал    жүйеден  тыс  бірлігі  кал/ 

(моль∙К). 



316 

 

Теплоотда́ча 

Heat emission, heat transfer, heat exchange 

Теплообмен  между  поверхностью  твердого 

тела  и  соприкасающейся  с  ней  средой  — 

теплоносителем 

(жидкостью, 

газом). 


Теплоотдача  осуществляется  конвенкцией, 

теплопроводностью, 

лучистым 

теплообменом. 



Жылу берілу 

Heat emission, heat transfer, heat exchange 

Қатты  дененің  беті  мен  онымен  жанасатын 

жылу 


тасымалдағыштар 

(сұйық, 


газ) 

арасындағы  жылу  алмасу.  Жылу  берілу 

конвекцияның, 

жылуӛткізгіштіктің 

және 

сәулелік  жылу  алмасудың  нәтижесінде 



жүзеге асады.  

Теплопереда́ча 

Heat transfer 

Теплообмен  между  двумя  теплоносителями 

через разделяющую их твердую стенку или 

через  поверхность  раздела  между  ними. 

Теплопередача включает в себя теплоотдачу 

от  более  горячей  жидкости  или  газа  к 

стенке, 


теплопроводность 

в 

стенке, 



теплоотдачу  от  стенки  к  более  холодной 

жидкой или газообразной среде. 



Жылу беру 

Heat transfer 

Екі  жылу  тасымалдағыштың  оларды  бӛліп 

тұрған    қатты  қабырға  немесе  олардың 

арасындағы  бӛлу  беттері  арқылы  жылу 

алмасуы.  Жылу  беру  процесінде  жылу  ең 

бірінші 

ыстық 


сұйық 

немесе 


газдан 

қабырғаға 

беріледі. 

Сосын 


қабырғада 

жылуӛткізгіштік  процесі  орын  алады  да, 

кейіннен қабырғадан салқын сұйыққа немесе 

газға беріледі. 



Теплопрово́дность 

Heat  conductivity,  thermal  conductivity,  heat 

conduction, heat transfer 

Один  из  видов  переноса  теплоты  от  более 

нагретых  частей  тела  к  менее  нагретым, 

приводящий  к  выравниванию  температуры. 

При  теплопроводности  перенос  энергии 

осуществляется 

в 

результате 



непосредственной  передачи  энергии  от 

частиц  (молекул,  атомов,  электронов), 

обладающих большей энергией, частицам с 

меньшей энергией. 

См. 

также 


коэффициент  

теплопроводности. 

Жылуӛткізгіштік 

Heat  conductivity,  thermal  conductivity,  heat 

conduction, heat transfer 

Дененің  барлық  бӛлігіндегі  температурасы 

теңесетін,    жылу  кӛбірек  қыздырылған  дене 

бӛлігінен  азырақ  қыздырылған    бӛлігіне 

тасымалданатын,  жылу  тасымалының  бір 

түрі.  Жылуӛткізгіштік  кезінде  энергияның 

тасымалдануы 

жоғары 


энергиялы 

бӛлшектерден  аз  энергиялы  бӛлшектерге 

энергияның  тікелей  берілуі  нәтижесінде  іске 

асады. 


Сон. 

қ. 


қараңыз: 

жылуөткізгіштік 

коэффициенті. 

Теплосодержание – то же, что энтальпия. 

Жылуды сақтау –энтальпия. 

Теплота 

испарения 

(теплота

 

парообразования) 

Evaporation heat 

Количество  теплоты,  которое  необходимо 

сообщить 

веществу 

в 

равновесном 



изобарно-изотермическом  процессе  для 

полного  превращения  жидкого  вещества  в 

пар. 

Булану жылуы  ( буға айналу жылуы) 

Evaporation heat 

Тепе-тең 

изобара-изотермиялық 

процесс 

кезінде  сұйық  затты  толығымен  буға 

айналдыруға қажетті жылу мӛлшері.  

 

Теплота ́плавле́ния 

Fusion heat 

Количество  теплоты,  которое  необходимо 

сообщить 

веществу 

в 

равновесном 



изобарно-изотермическом  процессе,  чтобы 

полностью  перевести  его  из  твердого 

кристаллического состояния в жидкое. 

Балқу жылуы 

Fusion heat 

Тепе-тең 

изобара-изотермиялық 

процесс 

кезінде затты қатты күйден толығымен сұйық 

күйге түрлендіруге қажетті жылу мӛлшері.  

 

Теплота́ фа́зового перехо́да 

Phase transition heat 



Фазалық ауысу жылуы 

Phase transition heat 



317 

 

Количество  теплоты,  которое  необходимо 



сообщить  веществу  (или  отвести  от  него) 

при  равновесном  изобарно-изотермическом 

переходе вещества из одной фазы в другую 

(фазовом  переходе  1-го  рода  —  кипении, 

плавлении,  кристаллизации,  полиморфном 

превращении 

и 

т.п.). 


Существование 

теплоты  фазового  перехода  физически 

обусловлено  различием  энергий  связи 

вещества в соответствующих фазах. 

Тепе-тең 

изобара-изотермиялық 

процесс 

кезінде  затты  бір  фазадан  келесі  фазаға 

түрлендіруге  қажетті  (1-ші  ретті  фазалық 

ауысу  —  қайнау,  балқу,  кристалдану, 

полиморфты түрлену және т.б. кезінде) жылу 

мӛлшері.  Фазалық  ауысу  жылуы  заттың 

сәйкес  фазалардағы  байланыс  энергиясының 

болуымен байланысты. 



 

Терапия ионно-лучевая 

Ion-beam therapy 

Один  из  видов  корпускулярной  терапии,  в 

которой  используются  пучки  заряженных 

частиц  для  облучения  больной  ткани, 

причем  наиболее  часто  при  канцерогенных 

заболеваниях. 

 Ионды-сәулелік терапия 

Ion-beam therapy 

Ауру  жасушаны  сәулелендіру  үшін,  әдетте 

жиі  канцерогенді  ауруларды  емдегенде 

зарядталған  бӛлшектер  шоғы  қолданылатын 

корпускулярлы терапияның бір түрі.   



Терапия радиационная 

Radiation therapy 

Система  методов  лечения  заболеваний 

человека  (в  основном  канцерогенных) 

путем 

воздействия 



ионизирующих 

излучений. 



 Радиациялық терапия 

Radiation therapy 

Иондаушы  сәулелердің  әсер  ету  жолымен 

адам ауруларын емдеу әдістерінің жүйесі.  

 

Термализа́ция частиц 

Termalization 

Замедление  быстрых  движущихся  частиц  и  

переход и                 х в тепловое равновесие 

с атомами окружающей среды. 

 

Бӛлшектердің термолизациясы 

Termalization 

Жылдам қозғалып келе жатқан бӛлшектердің  

баяулауы  және  олардың  қоршаған  орта 

атомдарымен жылулық тепе-теңдікке келуі. 

термализа́ция нейтро́ нов  /  neutron 

termalization  —  замедление  нейтронов  до 

тепловых  энергий  при  их  распространении 

в  лѐгкой  среде.  Является  очень  важным 

фактором 

в 

формировании 



спектра 

нейтронов  в  активной  зоне  ядерного 

реактора. 

 нейтрондардың  термолизациясы  /  neutron 

termalization  —  жеңіл  ортада  таралатын 

нейтрондардың  жылулық  энергияларға  дейін 

баяулауы.  Ядролық  реактордың  белсенді 

аймағында  нейтрондар  спектрін  түзуде 

маңызды фактор болып табылады. 



термодиффузия  /  thermodiffusion,  thermal 

diffussion  —  перенос  диффузанта  при 

наличии  в  диффузионной  среде  градиента 

температуры  (диффузия  в  поле  градиента 

температуры). 

 термодиффузия  /  thermodiffusion,  thermal 

diffussion  —  температура  градиенті  бар 

диффузиялық 

ортада 


диффузанттың  

тасымалдануы 

(температура 

градиенті 

ӛрісіндегі диффузия). 

Термодесорбция – см. ст. десорбция 

Термодесорбция – қара.ст. десорбция 

Термодиффузия - см. ст. диффузия 

Термодиффузия – қара.ст. диффузия 

Термокатод  –  то  же,  что  катод 

термоэлектронный (см. ст. катод). 

Термокатод  –  термоэлектронды  катодтың 

ӛзі (қара. ст. катод) 



Термолюминесце́нция 

Thermoluminescense 



Люминесценция, 

возникающая 

при 

нагревании 



вещества, 

предварительно 

возбуждѐнного 

светом 


или 

жѐстким 


Термолюминесце́нция 

Thermoluminescense 

Жарықпен  немесе  ионданушы  сәулеленумен 

алдын  ала  қоздырылған  затты  қыздырған 

кезде пайда болатын люминесценция.  


318 

 

излучением. 



См. также люминесценция. 

Сон. қ. қараңыз: люминесценция. 



Термообработка 

Heat (thermal) treatment 

Совокупность  операций  преднамеренного 

теплового воздействия на изделие или часть 

его с целью изменения структуры и свойств 

в  нужном  направлении.  Нагрев  для 

последующей вытяжки или выдавливания к 

термообработке не относится. 



Термоӛңдеу 

Heat (thermal) treatment 

Қажет  бағытта  қасиеттері  мен  құрылымын 

ӛзгерту  мақсатында  бұйымға  немесе  оның 

бӛлігіне  алдын-ала  жылулық  әрекет  ету 

операцияларының  жиынтығы.  Ары  қарай 

созу 

немесе 


сығу 

үшін 


қыздыру 

термоӛңдеуге жатпайды. 



термообработка плазменная / plasma heat 

treatment  –  процесс  упрочнения  детали  с 

помощью тепловой обработки, при котором 

поверзность нагревается плазмой. 

 плазмалық  термоөңдеу  /  plasma  heat 

treatment 

 

беткі 


қабаты 

плазмамен 

қыздырылатын  жылулық  ӛңдеу  кӛмегімен 

детальды беріктендіру процесі. 



термообработка  электронно-лучевая  /  

electron  beam  heat  treatment  –  селективный 

(в  пространстве)  процесс  поверхностного 

упрочнения, во время которого поверхность 

быстро нагревают  прямой бомбардировкой 

потоком ускоренных электронов. 

 электронды-сәулелік термоөңдеу /  electron 

beam heat treatment – беткі қабатты үдетілген 

электрондар ағынының тікелей атқылауымен 

шапшаң    қыздыратын    беткі  қабатты 

беріктендірудің 

селективті 

(кеңістікте) 

процесі.  

Термоотжиг – см. ст. отжиг. 

Терможану – қара.ст. жану 

Термопара 

Thermocouple 

Датчик  температуры,  состоящий  из  двух 

соединенных  между  собой  разнородных 

электропроводящих  элементов  (обычно  из 

металлических  проводников,  реже  из 

полупроводников).  Широко  используется  в 

радиационных  и  плазменных  технологиях 

обработки материалов и изделий. 

Терможұп 

Thermocouple  

Бір-бірімен  байланысқан  әртекті  электр 

ӛткізгіш  элементтерден  (әдетте  металл 

ӛткізгіштерден, жиі жартылайӛткізгіштерден) 

тұратын  температура  қадаға.  Материалдар 

мен бұйымдарды ӛңдеудің радиациялық және 

плазмалық 

технологияларында 

кеңінен 


қолданылады.  

Термоупру́гость 

Thermoelasticity 

Раздел механики деформируемого тела, где 

изучаются 

зависимости 

между 


напряжениями, 

деформациями 

и 

температурой 



и 

разрабатываются 

математические 

методы 


расчета 

температурных  напряжений  и  деформаций, 

которые  существенны  для  рационального 

проектирования  машин  и  конструкций, 

работающих  в  сложных  температурных 

режимах. 



Термосерпімділік 

Thermoelasticity 

Күрделі  температуралық  режиде  жұмыс 

істейтін  машиналар  мен  конструкцияларды 

рационалды  жоспарлау  үшін  ӛте  маңызды 

роль  атқаратын  кернеулер,  деформациялар 

және  температуралар  арасындағы  байланыс 

зерттелетін  және  температуралық  кернеулер 

мен 

деформацияларды 



есептеудің 

математикалық 

әдістері 

жасалатын 

деформацияланушы  дене  механикасының 

бӛлімі. 



Термохимия  лазерная  –  см.  ст.  химия 

лазерная. 

Лазерлік термохимия –  

Сонымен қатар қараңыз химия лазерная. 



Терра́сы 

Bench 


Плоские  участки  поверхности,  отстоящие 

на  одно  или  несколько  межатомных 

расстояний. 

Террасалар  

Bench 


Беттің  бір  немесе  бірнеше  атомаралық 

арақашықтықта    тӛмен  орналасқан  жазық 

аймақтары. 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   78




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет