Температуропроводность
Thermal (heat) diffusivity
Характеристика
скорости
изменения
температуры вещества в нестационарных
тепловых процессах, равная отношению
коэффициента
теплопроводности
к
плотности вещества и его удельной
изобарной теплоѐмкости.
См.
также
коэффициент
температуропроводности
Температура ӛткізгіштік
Thermal (heat) diffusivity
Стационар емес жылу процестеріндегі зат
температурасының ӛзгеру жылдамдығының
сипаттамасы.
Ол
жылу
өткізгіштік
коэффициентінің заттың тығыздығы мен
меншікті изобаралық жылу сыйымдылығына
қатынасына тең.
Сонымен қатар қараңыз жылуөткізгіштік
коэффициенті
Теория
Theory
Совокупность взглядов, представлений,
идей, направленных на истолкование и
объяснение какого-либо явления; в более
узком и специальном смысле – высшая,
самая
развитая
форма
организации
научного знания, дающая целостност
представление
о
закономерных
и
существующих связах действительности с
объектом данной теории.
Теория
Theory
Қандай да бір құбылысты талқылау мен
түсіндіруге
бағытталған
түсініктер,
кӛзқарастар, идеялар жиынтығы; анағұрлым
саяз және арнайы мағынада – заңды және
ӛмір сүруші байланыстар туралы ақиқатты
берілген теорияның нысанымен толық
түсінікті
беретін
ғылыми
білімді
ұйымдастырудың жоғары, ең дамыған
формасы.
теория возмущений / perturbation theory – в
квантовой химии метод приближенного
описания
сложной
системы
(атома,
молекулы, кристалла) с помощью сведений
о более простой системе, допускающей
точное описание. Теория возмущений
количественного
выражает
интуитивно
ясное представление о том, что малому
изменению (так называемому возмущению)
простой (невозмущенной) системы отвечает
малое изменение ее поведения. Например,
теория возмущений хорошо описывает
изменение
электронной
плотности
и
реакционные способности ароматических
соединений при введении заместителей.
Потому что при этом само бензольное ядро
изменяется мало.
Ұйытқу теориясы / perturbation theory –
квантты химияда нақты бейнелеуді мүмкін
ететін анағұрлым қарапайым жүйе туралы
мәліметтердің кӛмегімен, күрделі жүйені
(атомды,
молекуланы,
кристалды)
бейнелеудің жақындатылған тәсілі. Сандық
жағынан
ұйытқу
теориясы
қарапайым
(ұйытқымаған) жүйенің шағын ӛзгерісіне
(аталмыш ұйытқуға) оның күйінің шағын
ӛзгерісі жауап береді деген интуитивті анық
қӛзқарасты білдіреді. Мысалы, ұйытқу
теориясы орынбасушыларды енгізу кезінде
ароматикалық қосылыстардың реакциялық
қабілеттері мен электронды қосылыстарының
ӛзгерісін жақсы суреттейді. Себебі бұл кезде
бензолды ядроның ӛзі шамалы ӛзгереді.
теория
малых
упруго-пластических
деформаций / theory of small elasto-plastic
deformations – теория пластичности, в
шағын
серпімді-пластикалық
деформациялардың теориясы / theory of
small elasto-plastic deformations – деформация
315
которой принята взаимно однозначная
зависимость
между
компонентами
напряжения и деформации. Исходное
положение: тело изотропто; относительное
изменение объема – упругая деформация
пропорциональна среднему напряжению.
мен қысым компоненттері арасында ӛзара
бірмәнді
тәуелділік
қабылданған
созылғыштық теориясы. Бастапқы қалып:
дене изотропты; кӛлемнің салыстырмалы
ӛзгерісі – серпімді деформация орташа
қысымға пропорционал.
теория многогрупповая / multi group
(theory)-
теория
(модель)
описания
зармножения, переноса и поглощения
нейтронов в активной зоне ядерного
реактора, предпологающая, что все они по
величине энергии могут быть поделены на
группы.
Сечения
их
взаимодействия
постоянны в пределах одной группы.
Возможен переход нейтронов из группы по
мере их замедления. Вклад каждой группы в
коэффииент
размножения
называется
ценностью нейтронов.
бірнеше топты теория / multi group
(theory)-
нейтрондардың
барлығы
энергияның шамасына қарай топтарға бӛлінуі
мүмкін деп болжанатын ядролық реактордың
белсенді
аймағындағы
нейтрондардың
кӛбеюін, тасымалдануы мен жұтылуын
суреттейтін (модель) теория. Олардың ӛзара
әрекетінің қималары бір топтың шеңберінде
тұрақты.
Нейтрондардың ӛтуі байланысты олардың
топтан
ауысуы
мүмкін.
Кӛбею
коэффициентіне
әрбір
топтың
үлесі
нейтрондар құндылығы деп аталады.
теория одногрупповая / one-group model
(theory)
– теория (модель) описания
размножения, переноса и поглощения
нейтронов в активной зоне ядерного
реактора, основанная на том, что все они
имеют одинаковую энергию (обычно
находятся в тепловом равновесии со
средой).
бір топты теория / one-group model
(theory) – нейтрондардың барлығы бірдей
энергияға ие (әдетте олар ортамен жылулық
тепе-теңдікте болады) екендігіне негізделген
ядролық реактордың белсенді аймағында
нейтрондардың кӛбеюін, тасымалдануы мен
жұтылуын суреттейтін теория (модель).
теория течения / flow theory – теория
пластичности,
в
которой
принята
зависимость между бесконечно малыми
приращениями
деформации
(скорость
деформации) и напряжением. Исходное
положение: тело изотропно, относительное
изменение объема мало и является упругой
деформацией, пропорциольной среднему
напряжению.
ағыс
теориясы
/
flow
theory
–
деформацияның
шексіз
аз
ӛсімщелері
(деформация жылдамдығы) және кернеу
арасындағы
тәуелділік
қабылданған
созылымдылық теориясы. Бастапқы қалып:
дене изотропты, кӛлемнің салыстырмалы
ӛзгерісі
аз
және
орташа
кернеуге
пропорционал серпімді деформация болып
табылады.
Теплое́мкость
Heat capacity
Количество теплоты, поглощаемой телом
при нагревании на 1 градус (1 ْ ْ C или 1
K); точнее — отношение количества
теплоты,
поглощаемой
телом
при
бесконечно
малом
изменении
его
температуры,
к
этому
изменению.
Теплоемкость единицы массы вещества
называется удельной теплоемкостью, 1
моля вещества — молярной (мольной)
теплоемкостью. Единицами теплоемкости
служат Дж/ (кг ∙К), Дж/ (моль∙К), Дж/
(м
3
∙К) и внесистемная единица кал/ (моль
∙К).
Жылусыйымдылық
Heat capacity
Денені 1 градусқа қыздыруға қажетті жылу
мӛлшері;
дәлірек
айтсақ
—
дене
температурасын
шексіз
аз
шамаға
ӛзгерткенде
осы
дене
жұтқан
жылу
мӛлшерінің температураның осы ӛзгерісіне
қатынасы.
Бірлік
массалы
заттың
жылусыйымдылығы
меншікті
жылусыйымдылық, ал 1 моль заттікі —
молярлы жылусыйымдылық деп аталады.
Жылу сыйымдылығының ӛлшем бірлігі
ретінде Дж/ (кг∙К), Дж/ (моль∙К), Дж/ (м
3
∙К)
қолданылады, ал жүйеден тыс бірлігі кал/
(моль∙К).
316
Теплоотда́ча
Heat emission, heat transfer, heat exchange
Теплообмен между поверхностью твердого
тела и соприкасающейся с ней средой —
теплоносителем
(жидкостью,
газом).
Теплоотдача осуществляется конвенкцией,
теплопроводностью,
лучистым
теплообменом.
Жылу берілу
Heat emission, heat transfer, heat exchange
Қатты дененің беті мен онымен жанасатын
жылу
тасымалдағыштар
(сұйық,
газ)
арасындағы жылу алмасу. Жылу берілу
конвекцияның,
жылуӛткізгіштіктің
және
сәулелік жылу алмасудың нәтижесінде
жүзеге асады.
Теплопереда́ча
Heat transfer
Теплообмен между двумя теплоносителями
через разделяющую их твердую стенку или
через поверхность раздела между ними.
Теплопередача включает в себя теплоотдачу
от более горячей жидкости или газа к
стенке,
теплопроводность
в
стенке,
теплоотдачу от стенки к более холодной
жидкой или газообразной среде.
Жылу беру
Heat transfer
Екі жылу тасымалдағыштың оларды бӛліп
тұрған қатты қабырға немесе олардың
арасындағы бӛлу беттері арқылы жылу
алмасуы. Жылу беру процесінде жылу ең
бірінші
ыстық
сұйық
немесе
газдан
қабырғаға
беріледі.
Сосын
қабырғада
жылуӛткізгіштік процесі орын алады да,
кейіннен қабырғадан салқын сұйыққа немесе
газға беріледі.
Теплопрово́дность
Heat conductivity, thermal conductivity, heat
conduction, heat transfer
Один из видов переноса теплоты от более
нагретых частей тела к менее нагретым,
приводящий к выравниванию температуры.
При теплопроводности перенос энергии
осуществляется
в
результате
непосредственной передачи энергии от
частиц (молекул, атомов, электронов),
обладающих большей энергией, частицам с
меньшей энергией.
См.
также
коэффициент
теплопроводности.
Жылуӛткізгіштік
Heat conductivity, thermal conductivity, heat
conduction, heat transfer
Дененің барлық бӛлігіндегі температурасы
теңесетін, жылу кӛбірек қыздырылған дене
бӛлігінен азырақ қыздырылған бӛлігіне
тасымалданатын, жылу тасымалының бір
түрі. Жылуӛткізгіштік кезінде энергияның
тасымалдануы
жоғары
энергиялы
бӛлшектерден аз энергиялы бӛлшектерге
энергияның тікелей берілуі нәтижесінде іске
асады.
Сон.
қ.
қараңыз:
жылуөткізгіштік
коэффициенті.
Теплосодержание – то же, что энтальпия.
Жылуды сақтау –энтальпия.
Теплота
испарения
(теплота
парообразования)
Evaporation heat
Количество теплоты, которое необходимо
сообщить
веществу
в
равновесном
изобарно-изотермическом процессе для
полного превращения жидкого вещества в
пар.
Булану жылуы ( буға айналу жылуы)
Evaporation heat
Тепе-тең
изобара-изотермиялық
процесс
кезінде сұйық затты толығымен буға
айналдыруға қажетті жылу мӛлшері.
Теплота ́плавле́ния
Fusion heat
Количество теплоты, которое необходимо
сообщить
веществу
в
равновесном
изобарно-изотермическом процессе, чтобы
полностью перевести его из твердого
кристаллического состояния в жидкое.
Балқу жылуы
Fusion heat
Тепе-тең
изобара-изотермиялық
процесс
кезінде затты қатты күйден толығымен сұйық
күйге түрлендіруге қажетті жылу мӛлшері.
Теплота́ фа́зового перехо́да
Phase transition heat
Фазалық ауысу жылуы
Phase transition heat
317
Количество теплоты, которое необходимо
сообщить веществу (или отвести от него)
при равновесном изобарно-изотермическом
переходе вещества из одной фазы в другую
(фазовом переходе 1-го рода — кипении,
плавлении, кристаллизации, полиморфном
превращении
и
т.п.).
Существование
теплоты фазового перехода физически
обусловлено различием энергий связи
вещества в соответствующих фазах.
Тепе-тең
изобара-изотермиялық
процесс
кезінде затты бір фазадан келесі фазаға
түрлендіруге қажетті (1-ші ретті фазалық
ауысу — қайнау, балқу, кристалдану,
полиморфты түрлену және т.б. кезінде) жылу
мӛлшері. Фазалық ауысу жылуы заттың
сәйкес фазалардағы байланыс энергиясының
болуымен байланысты.
Терапия ионно-лучевая
Ion-beam therapy
Один из видов корпускулярной терапии, в
которой используются пучки заряженных
частиц для облучения больной ткани,
причем наиболее часто при канцерогенных
заболеваниях.
Ионды-сәулелік терапия
Ion-beam therapy
Ауру жасушаны сәулелендіру үшін, әдетте
жиі канцерогенді ауруларды емдегенде
зарядталған бӛлшектер шоғы қолданылатын
корпускулярлы терапияның бір түрі.
Терапия радиационная
Radiation therapy
Система методов лечения заболеваний
человека (в основном канцерогенных)
путем
воздействия
ионизирующих
излучений.
Радиациялық терапия
Radiation therapy
Иондаушы сәулелердің әсер ету жолымен
адам ауруларын емдеу әдістерінің жүйесі.
Термализа́ция частиц
Termalization
Замедление быстрых движущихся частиц и
переход и х в тепловое равновесие
с атомами окружающей среды.
Бӛлшектердің термолизациясы
Termalization
Жылдам қозғалып келе жатқан бӛлшектердің
баяулауы және олардың қоршаған орта
атомдарымен жылулық тепе-теңдікке келуі.
термализа́ция нейтро́ нов / neutron
termalization — замедление нейтронов до
тепловых энергий при их распространении
в лѐгкой среде. Является очень важным
фактором
в
формировании
спектра
нейтронов в активной зоне ядерного
реактора.
нейтрондардың термолизациясы / neutron
termalization — жеңіл ортада таралатын
нейтрондардың жылулық энергияларға дейін
баяулауы. Ядролық реактордың белсенді
аймағында нейтрондар спектрін түзуде
маңызды фактор болып табылады.
термодиффузия / thermodiffusion, thermal
diffussion — перенос диффузанта при
наличии в диффузионной среде градиента
температуры (диффузия в поле градиента
температуры).
термодиффузия / thermodiffusion, thermal
diffussion — температура градиенті бар
диффузиялық
ортада
диффузанттың
тасымалдануы
(температура
градиенті
ӛрісіндегі диффузия).
Термодесорбция – см. ст. десорбция
Термодесорбция – қара.ст. десорбция
Термодиффузия - см. ст. диффузия
Термодиффузия – қара.ст. диффузия
Термокатод – то же, что катод
термоэлектронный (см. ст. катод).
Термокатод – термоэлектронды катодтың
ӛзі (қара. ст. катод)
Термолюминесце́нция
Thermoluminescense
Люминесценция,
возникающая
при
нагревании
вещества,
предварительно
возбуждѐнного
светом
или
жѐстким
Термолюминесце́нция
Thermoluminescense
Жарықпен немесе ионданушы сәулеленумен
алдын ала қоздырылған затты қыздырған
кезде пайда болатын люминесценция.
318
излучением.
См. также люминесценция.
Сон. қ. қараңыз: люминесценция.
Термообработка
Heat (thermal) treatment
Совокупность операций преднамеренного
теплового воздействия на изделие или часть
его с целью изменения структуры и свойств
в нужном направлении. Нагрев для
последующей вытяжки или выдавливания к
термообработке не относится.
Термоӛңдеу
Heat (thermal) treatment
Қажет бағытта қасиеттері мен құрылымын
ӛзгерту мақсатында бұйымға немесе оның
бӛлігіне алдын-ала жылулық әрекет ету
операцияларының жиынтығы. Ары қарай
созу
немесе
сығу
үшін
қыздыру
термоӛңдеуге жатпайды.
термообработка плазменная / plasma heat
treatment – процесс упрочнения детали с
помощью тепловой обработки, при котором
поверзность нагревается плазмой.
плазмалық термоөңдеу / plasma heat
treatment
–
беткі
қабаты
плазмамен
қыздырылатын жылулық ӛңдеу кӛмегімен
детальды беріктендіру процесі.
термообработка электронно-лучевая /
electron beam heat treatment – селективный
(в пространстве) процесс поверхностного
упрочнения, во время которого поверхность
быстро нагревают прямой бомбардировкой
потоком ускоренных электронов.
электронды-сәулелік термоөңдеу / electron
beam heat treatment – беткі қабатты үдетілген
электрондар ағынының тікелей атқылауымен
шапшаң қыздыратын беткі қабатты
беріктендірудің
селективті
(кеңістікте)
процесі.
Термоотжиг – см. ст. отжиг.
Терможану – қара.ст. жану
Термопара
Thermocouple
Датчик температуры, состоящий из двух
соединенных между собой разнородных
электропроводящих элементов (обычно из
металлических проводников, реже из
полупроводников). Широко используется в
радиационных и плазменных технологиях
обработки материалов и изделий.
Терможұп
Thermocouple
Бір-бірімен байланысқан әртекті электр
ӛткізгіш элементтерден (әдетте металл
ӛткізгіштерден, жиі жартылайӛткізгіштерден)
тұратын температура қадаға. Материалдар
мен бұйымдарды ӛңдеудің радиациялық және
плазмалық
технологияларында
кеңінен
қолданылады.
Термоупру́гость
Thermoelasticity
Раздел механики деформируемого тела, где
изучаются
зависимости
между
напряжениями,
деформациями
и
температурой
и
разрабатываются
математические
методы
расчета
температурных напряжений и деформаций,
которые существенны для рационального
проектирования машин и конструкций,
работающих в сложных температурных
режимах.
Термосерпімділік
Thermoelasticity
Күрделі температуралық режиде жұмыс
істейтін машиналар мен конструкцияларды
рационалды жоспарлау үшін ӛте маңызды
роль атқаратын кернеулер, деформациялар
және температуралар арасындағы байланыс
зерттелетін және температуралық кернеулер
мен
деформацияларды
есептеудің
математикалық
әдістері
жасалатын
деформацияланушы дене механикасының
бӛлімі.
Термохимия лазерная – см. ст. химия
лазерная.
Лазерлік термохимия –
Сонымен қатар қараңыз химия лазерная.
Терра́сы
Bench
Плоские участки поверхности, отстоящие
на одно или несколько межатомных
расстояний.
Террасалар
Bench
Беттің бір немесе бірнеше атомаралық
арақашықтықта тӛмен орналасқан жазық
аймақтары.
Достарыңызбен бөлісу: |