Айтыс II том

340
Қазақ өнерінің антологиясы
Алашқа атың шыққан бір қыз десем,
Нағыздың өзі екенсің айнымалы,
Қызбын деп әлдеқандай бола берме,
Сендей қыз қажеті жоқ қолаңсалы.
Қыз:
Шай, шекер – менің асым, жегенім – бал,
Берейін бес қалампыр, аузыңа сал.
Өзіңше сен де бізді кемітесің,
Беу жігіт, теке сасып, әдіре қал?!
Шернияз:
Апырмай, сөзі қалай ақылсыздың,
Ашуы жылдам келед жаман қыздың.
Атағың алты алашқа жайылған қыз,
Сен емес көрген жауы, сірә, біздің.
Алашқа атың шыққан бір қыз десем,
Нағыздың өзі екенсің көргенсіздің.
Қыз:
Жоғары көтерілген біздің талай,
Әнекей, ашулансаң сөзің солай.
Сөзіме ашулансаң, еліңе кет,
Барында аттың қоңы еліңе жет.
Шернияз:
Мінгенім мен астыма қалың сауыр,
Мінсем де, жайдақ ерсіз болмас жауыр.
Кетермін, Тәңір айдаса, мен еліме,
Бола ма атым өлсе, саған ауыр?
СЕЙДӘЛІ МЕН АЛТЫН 
Сейдәлі: 
Мен бір жүйрік шабылған, 
Шапсам, оздым тобымнан. 
Мерекелі жиында  
Асылдан шапан жамылған.
Құдайдың, берген жел сөзі, 
Өз жанымнан табылған.

341
Айтыс II том
Руымды сұрасаң, 
Руым менің, Қаражон, 
Мен – Сейдәлі ақынмын, 
Шыққан жүйрік Табыннан. 
Алтын қыз бар ма бұл үйде, 
Орын алсын жанымнан. 
«Айтысамын» деп келдім, 
Айтқан сөзден жаңылман.
Алтын:
Жолаушы, сөйле оңталып, 
Қанатың қудай қомданып. 
Арманда қалған кісідей, 
Дауысың қалай шығады, 
Көп ішінде зарланып?
Тікедей тік жөнелмей,
Абайлап сөйле барланып. 
Бұл сөзім мақұл емес пе, 
Қарашы өзің ойланып? 
Атыңның жалы жатыңқы, 
Қабағың жаман қатыңқы, 
Жол болсын! Сенен сұрайын, 
Келесің қайдан сайланып?
Сейдәлі: 
Мен сөйлейін, балалар, 
Ақылға жетік даналар. 
Құлақ салып тыңдаңыз, 
Жиылған көп ағалар! 
Жол қыдырған мен жоқшы, 
Бұл тойда қандай хабар бар? 
Менен бір байтал жоғалды, 
Төрт аяғы ала аяқ, 
Тобығының ағы бар, 
Қаламменен жазғандай, 
Жүзінде сұлу меңі бар. 
Құлағының артынан, 
Жаңа да ойық ені бар. 
Азырақ зерлеп қарасаң, 
Танауының шегі бар. 

342
Қазақ өнерінің антологиясы
Менің сондай жоғым бар, 
Той қыдырған тойшылар, 
Жоқшының сөзін ұғыңдар.
Алтын:
Жолаушы, сөйле сөз келді, 
Аузыңда сөзің бар болса. 
Сөйлер жерің кез келді, 
Пірлерің бүгін жар болса. 
Менде бір байтал бар еді, 
Бұрнағы жылы күз келді. 
Жаз жіберіп тепсеңге, 
Қыс аламын бағымға. 
Қайдан алдың жоғыңды, 
Қолыңда туған малың ба?
Сүйіншіге не айттың?
Берер жерің барында. 
Ала алмайсың сонда да, 
Жығылыс таппай, жалынбай!..
Сейдәлі: 
Менің атым – Сейдәлі, 
Малға жарлы, тілге бай. 
Келер жерін кең қылсын, 
Тілекті берді бір Құдай! 
Біреудің малы жатар ма?
Іздеген жоғым табылды-ай! 
Алып едім тамырдан, 
Денем сүйген малымды. 
Сүйіншіге жоқ еді, 
Қалаулы нәрсе қайымды. 
Сүйіншіге берейін, 
Бір жабағы тайымды. 
Жабағы тай жеміңе, 
Бер қолыма малымды! 
Ерегессем алармын, 
Сірә дә саған жалынбай! 
Тәуекелің сай тұрса, 
Айтысып көр тайынбай!

343
Айтыс II том
Алтын:
Меніменен айтыссаң, 
Ауызың қалар жабылмай. 
Мен – арғымақ баласы, 
Әлі қызбан, шабылмай. 
Айтысып көр, қарағым, 
Тәубеңізден жаңылмай!
Сейдәлі: 
Айтысамын дегенге 
Келмесін, шырақ, намысың. 
Шу дегеннен байқадым, 
Жақсы екен аяқ алысың. 
Әлгі айтқан сөзіңде 
«Арғымақпын» деп мақтандың, 
Арғымақ та болсаң, байталсың,
Қара көрінім жер шабысың, 
Естіп келдім мен сені, 
Құлағыма тиген соң, 
Алтын деген дабысың. 
Алтын қыздың алдында, 
Шығарайын деп келдім,
Аяғымның шалысын!
«Іздеп келген адам екен ғой», – деп, бір кесе шайды қолына алып, 
амандасқалы далаға шығып, мына өлеңді айтады.
Алтын:_Барады_көшіп_аулым_Қаражарға,_Сонарлап_құсым_салдың_қалың_қарға._Аласың_байталыңды_айғыр_берсең,_Алашқа_шашып_жүрген_малым_бар_ма_Сейдәлі'>Алтын:
Астымда алып мінген сұр қарагер, 
Ағады сұр қарадан сорғалап тер. 
Көріспек, қол алыспақ міндет дейді, 
Жолаушым, көрісейік, қолыңды бер!
Сейдәлі: 
Айтамын айт дегеннен, қыз-ау, Алтын, 
Лебің бал, аузың шекер, жүзің жарқын. 
Көргеніміз, көріскеніміз болады да, 
Аман ба ата-енең, елі-халқың? 
Бұл тойға мен қыдырып келіп едім, 
Алтын қыз, байқадың ба сөздің парқын? 

344
Қазақ өнерінің антологиясы
Берсейші бағанағы байталымды, 
Жоғалтпай жауаппенен сөздің артын!
Алтын:
Жолаушы, айтар сөзің біле алмайсың, 
Жала етіп, дәнемені таба алмайсың, 
Өзімнің қолда туған байталым ол, 
Біздерден куә өткізбей, ала алмайсың.
Сейдәлі: 
Е, бәсе, айтар сөзім таба алмаймын, 
Шала етіп, дәнемені жаба алмаймын. 
Байталды «Сенікі» деп айттың өзің, 
Уәдеңнен ант ішсең де, тана алмайсың.
Алтын:
Барады көшіп аулым Қаражарға, 
Сонарлап құсым салдың қалың қарға. 
Аласың байталыңды айғыр берсең, 
Алашқа шашып жүрген малым бар ма?
Сейдәлі: 
Барады көшіп аулым Қаражарға, 
Сонарлап құсың салдың қалың қарға. 
Байталды бір бересің, бір аласың, 
Сөзіңде сен сайтанның наным бар ма? 
Бар еді бір айғырым кер қара жал, 
Ала ғой, аяйтұғын жаным бар ма?
Алтын:
Жолаушы, байталымды бердім саған, 
Инедей айыбы жоқ нансаң маған. 
Біреудің о-дағы бір аманаты, 
Иесіне тапсырайық есен-аман.
Сейдәлі: 
Бір байтал сенен қалап алғаннан соң, 
Бір айғыр өз қолыңда қалғаннан соң, 
Байталың айғыр түгіл майып болар,  
«Тусын» деп, арғымаққа салғаннан соң.

345
Айтыс II том
Алтын:
Жолаушы, өз айғырың өзіңізге,
Байталым тұра қойсын өзімізде. 
Аяғын тұмандатып, еліктірген,
Сенбедік мынау айтқан сөзіңізге.
Сейдәлі: 
Е, бәсе, өз айғырым өзімізге, 
Байталың тұра қойсын өзіңізде. 
Түсуге төзер едім тезіңізге, 
Байқаймын, бәтуә жоқ сөзіңізде.
Алтын:
Қожа елі қой айдадым базарына, 
Жаманның жақсы күмән ажарына.
Отырған орынымнан садаға кет, 
Алмаспын сен қазақты назарыма!
Сейдәлі: 
Байқадым әу дегеннен әуеніңді, 
Білмейтін жан екенсің өлеңіңді. 
Ыршыма, саған менің әуесім жоқ 
Әр сөзім кессе-дағы көмейіңді.
Алтын:
Әуеден қатар ұшқан қаз болмасын, 
Құданың қысы кетіп, жаз болмасын. 
Қазақтың түсі бозғылт көрінеді, 
Құдай-ау, осы адам таз болмасын!
 
Сейдәлі: 
Дұрыс-ақ, қатар ұшқан қаз болады, 
Жігіттің хас мырзасы таз болады. 
Таңданып, таздың несін айыптадың, 
Таз көрсе, қыз көңілі жаз болады! 
Үйіңде әкең де таз, шешең де таз, 
Байғұс-ау, неменеге боласың мәз?
Күйеуің атастырған кәрі Жәкең, 
Отыңның басы толған өрен де таз.

346
Қазақ өнерінің антологиясы
Алтын отырып қалады, Сейдәлі өлеңін жалғап:
Алтын қыз, білмедің бе айтарымды? 
Бұл тойдан айтып өлең қайтарымды. 
Бағана «Жеңілмеймін» деп едің ғой,
 Шаба бер тарбаңдатып байталыңды!
Қыз осымен тоқталып қалған соң, қасындағы жеңгесі өлеңді 
қоя береді:
Айтамын айт дегеннен арма, қайным, 
Тассаң да, төгілерсің, толма, қайным. 
Құрбыңды көп ішінде сонша ұялттың, 
Кегіңнің біткен жері сол ма, қайным?
Сейдәлі: 
Ар қандай, ақыл қандай, намыс қандай,
Жүйріктің бірі озады жарысқанда-ай! 
«Алтынды жұрт жеңбеген жеңді» деген, 
Шашылған әрбір елге дабыс қандай? 
Басыма менің киген төбетейім, 
Өлең айтсам келеді елекейім. 
Тапқанша алты бала әйгілі боп,
Жүр ме едің айтып өлең, жеңгетайым?..
СЕЙДӘЛІ, МОЛДА БӘЙІМ, ДІЛДӘ
Сейдәлі: 
Иманбай, аңдамадым, сен не дейсің? 
Аузыңнан шыққан сөзді сермелейсің. 
Үстіңе мен қыдырып келгенімде: 
«Түрегел, төрден орын бер» демейсің. 
Бетіңе «тіпә» күйе болсын сенің,  
Ұялмай, маған не деп сөйле дейсің? 
Бұл күнде сөз сенікі қалай десең, 
Жиналып би мен сардар отыр екен. 
Қорқамын айбатыңнан сөйлемесем,
Бөркіңді баса киіп, етің жеген, 
Өзіңе құтты болсын мынау пешең. 
Көріссем, үлкендерің қолын бермей, 
Жастарың түрегеліп, орын бермей, 

347
Айтыс II том
Бәрің де етке тойып алғаннан соң, 
Орданың жатсың көлбеп төрін бермей... 
«Аш Баубек – атаң сенің» деген сөз бар, 
Ешкімге жүр екенсің жолың бермей. 
Мынау кім, жатқан төрде шынашақтай.
Көпшігін қойған бүктеп шиыршықтай? 
Мойнына әйкел тұмар тағыпты ғой, 
Күйеуі жаңа келген қызалақтай. 
Ежелден Құдай тілді бергеннен соң, 
Мен неғып сөз сөйлейін өрісін таппай?! 
«Жақсының алды – көпір» деген сөз бар, 
Ағалар, мен сөйлейін аузым бақпай.
Иманбай: – Әй, Табын, аңдап сөйле, жазада қаларсың! Бұл ме-
даль таққан мировой судья, – дейді.
Сейдәлі:
Халқыңды құтты болсын меңгергенің, 
Кәнекей, еліңізді тең көргенің?
Қолында ұсталардың балғасы бар, 
Көңілімнің өлеңнен арнасы бар.
Осынша бір Табынды ортаға алып, 
Ойлап көр бүгінгінің таңдасы бар.
Судья отыр қарап, мұртын талдап, 
Басында ақ шарқаттан шалмасы бар. 
Кетпейтін өлгенінше сүйегінен, 
Бетінде отқа күйген таңбасы бар. 
Мынау кім жапсардағы мұрны пұшық? 
Су аққан танауында арнасы бар. 
Үндемей, отыра қап мынау бала, 
Қалай да, кітап көрген молда шығар. 
Жүз басты Қанатбайдың тойханасы 
Ежелден дуа тиген орда шығар.
Сөйлеген алдымызда Табын молда, 
Тең басқан төрт аяғы жорға шығар. 
«Ит басты, сиыр аяқты» бұл ауылға, 
Біздерді душар қылған Алла шығар.
Сейдәлімен  айтысатын  ешкім  жоқ.  Әлімнің  азаматы  арланады. 
Сол  кезде  осы  елдің  жас  ақыны  Молда  Бәйім  деген  табақ  тартып 

348
Қазақ өнерінің антологиясы
жүр екен. Төрде отырған Иманбайдың: «Сейдәлімен айтысқа түс», – 
деген сөзін ести сала, бір табақ етті ала келіп, алдына қоя сөйлейді:
Молда Бәйім: 
Бісмілда деп сөйлейін, 
Аша көр, Құдай, бағымды! 
Сүрінте көрме жағымды! 
Айт жөніңді, кім едің, 
Отырған сөйлеп жаңылмай? 
Маған қарсы жауап айт, 
Болсаң жүйрік Табындай. 
Танымайсың молда Бәйімді! 
Ежелгі жұртқа мәлім-ді, 
Шынымен келсе қаһарым, 
Жайылып кетер заһарым, 
Сын тағасың Әлімге 
Білмейсің неге әліңді? 
Әлім мен Табын болғанда, 
Бір-біреуге мәлім-ді, 
Керегің ет пе, шырағым? 
Алдыңа табақ қояйын, 
Мінекей, жей ғой зәріңді.
Сейдәлі: 
Бісмілдә деп, Бәйеке, 
Айтайын сөздің келгенін. 
Тәңрі қайтып алмаса, 
Тіліме менің бергенін. 
Естісем де атыңды, 
Жоқ еді бұрын көргенім. 
Келтіре берме кәріңді, 
Тигізе берме зәріңді,
Қорқатұғын мен бе едім?
Көбең тайдай ұшымды, 
Көрген жауым сен бе едің? 
Әлім, Табын болғанда, 
Бір-біреуге мәлім-ді. 
Айта берсейші әзіргі 
Өз табыңа келгенін. 
Атаны қозғап нетесің, 
Бұ да сөгіс бергенің. 

349
Айтыс II том
Жаратқан Тәңір, жан ие, 
Бақыт дария бергенің. 
Өзің тойып болған соң 
Сарқыт алып келгенің. 
Келіні ме едім еліңнің, 
Қайда сенің көргенің? 
Абайласам азырақ 
Әйелше құлқың бар екен, 
«Зәріңді же!» деп бергенің.
Молда Бәйім: 
Айтамын сөзді осындай, 
Сөйлейсің неге шошынбай! 
Ойлап мұнымды қарашы. 
Әлім, Табын болғанда, 
Кім еді мұның ағасы? 
Дүние іздеп, мал жинап, 
Жүргенің кімнің арқасы? 
Қарның асқа тойған соң 
Қаңғырып келген, қу Табын,
Мас болғанын қарашы! 
Танымайсың ағаңды, 
Шақыртайын ба бабаңды?! 
Әлім деген ағаң-ды, 
Ағаңның ісі жаман-ды!
Сейдәлі: 
Мен сөйледім жақсымды-ай, 
Жақсыға қосып басымды-ай. 
Шабылып, талай сыналдым, 
Мен деген жүйрік асылға-ай.
Тұлпардан туған жүйрікпін, 
Тартса тізгін ерік бермей.
Атаны қозғап сөйлеме, 
Болса миың басыңда-ай. 
Айтып, сүйек тербетсе, 
Қала ма сүйек ашынбай?!
Ата-бабаң қозғарға 
Халқыңнан қорғалап отырмын, 
Ағайыным жоқ қасымда-ай, 
Көп аламан тап берсе, 

350
Қазақ өнерінің антологиясы
Қорғаймын кімге басымды-ай?!
Халқымнан жалғыз жүргенім, 
Әр жерде басқа тиеді,
Егескен жерде осындай. 
Жаңылсам тілден көрейін,
Сүрінсем көзден көрейін, 
Құлағың сал, Бәйеке, 
Баяғы айтқан сөзіңе, 
Енді жауап берейін. 
Басыңның болмас жаласы, 
Жаманның қалмас табасы, 
Әлім менен Табынның, 
Ежелгі түп сағасы, 
Қыруар батыр бабасы, 
Әлім екен ағасы, 
Табын екен інісі, 
Бір-бірінен кем емес, 
Екі атаның баласы. 
Әлімнен Табын кем дейді, 
Ақылы жоқ әр елдің 
Сендей беті қарасы. 
Жасырмаймын, жүргенім – 
Сіздің елдің арасы. 
Жүргенім жоқ ашымнан 
Несібем бар шашылған. 
Тойдың деп, міндет қыласың, 
Күн көрдің бе қасыңнан? 
Бердің бе зекет малыңнан? 
Алдың ба пітір басыңнан? 
Қалай айтсаң, олай айт –
Айбатыңнан шошынбан,
Шақыртасың қалай бабамды? 
Мен шақырғанда бабамды, 
Сен танымайсың атаңды, 
Ата дерсің бабаңды. 
Бәйеке, болсаң ілімді, 
Келтіре берме жынымды. 
Неше түрлі сөз айттым, 
Үлкендерден сұранып, 
Ойланып көр мұнымды.
Қалет болса айтқаным, 

351
Айтыс II том
Мойныма қой мінімді.
Шығармай отыр үніңді. 
Рас болса айтқаным, 
Бұзған екенсің дініңді.
Шариғатқа лайық па, 
Бәйеке, қақпай қойғаның 
Мұртыңа шыққан түгіңді?..
Молда Бәйім: 
Молда екенсің жол жүрген, 
Хабар бердің әр жерден. 
Нағылып жүрсің бұл елде, 
Жөн сұраймын сіздерден? 
Айтшы маған жөніңді, 
Білдір ата-тегіңді? 
Білесің бе Бәйімді,
Ежелгі жұртқа мәлім-ді? 
Жасымда шықты дабысым, 
Әлім менен Шөменге; 
Неше жүйрік болса да, 
Өткізбеймін тұсымнан, 
Шығармаймын уысымнан, 
Сөйлеген сөзім от-жалын, 
Жүрегімде ұшынған. 
Бәйім десе тұрады, 
Алты алаштың баласы. 
Біледі елдің арасы, 
Табын – ағаның баласы,
Неше түрлі сөз айттым, 
Енді ойланып қарашы!
Сейдәлі: 
Мен сөйледім жасымнан, 
Алдым неше асылдан, 
Теріп жүрмін әр жерден, 
Несібемді шашылған. 
Мені де халқым біледі,
Сөйлеп жүрмін бұрыннан, 
Буыршын қуған бурадай,
Қарайсың неге қырыңнан? 
Талайы майып болып жүр, 

352
Қазақ өнерінің антологиясы
Сендей адам ұрынған. 
Құда болып, қыз бермей, 
Жөнімді сұрап нетесің? 
Мен тастан аққан тас бұлақ, 
Сен Борластан шыққан бекесің,
Ата-тегім сұрасаң, 
Руым Табын ішінде, 
Сүйегім шыны болатпын, 
Білдіремін сөзбенен, 
Ешкімге жөнім сұратпан, 
Жазылған көңілім шежіре, 
Жеті атадан келе жатқан.
Және тегім сұрасаң, 
Айдарбек дейді бабасы, 
Бергі атасы Татыдан, 
Бітіген деп айтады, 
Елдің үлкен ағасы. 
Мен – сонан туған жиенмін, 
Неғылып менен озасың? 
Ала берме, Бәйеке, 
Былшылдап жұрттың мазасын. 
Айтсаң айт сөздің тазасын, 
Мен – бір жарық шарайна, 
Көргеннің беті шағылған, 
Олжасынан аламын,
Өткізбейтін тұсыңнан. 
Сен жөргекте ұшынсаң, 
Мен іште жатып қағынғам. 
«Іздегенге – сұраған», 
Осы бүгін табылған. 
Айырмаса Тәңірім, 
Өзі берген бағынан, 
Шабысымды көргенде, 
Сен ұсаған жүйріктің 
Нешеуі есінен жаңылған.
Молда Бәйім:
Бір үйде көрдім төрт есік, 
Біле алмадым бұл нешік?
Әр есікте үш қыз бар, 
Әр қыздың отыз ұлы бар, 

353
Айтыс II том
Әр ұлының басында, 
Шанышқан бес гүлі бар, 
Мұны тапқан адамның 
Айнымайтын діні бар, 
Басында кетпес бағы бар, 
Жұмбағым айтсам, тағы бар.
Сейдәлі: 
Бәйеке, үйің жыл болар, 
Төрт есігің – төрт уақыт –
Баһары, қысы жаз болар, 
Әрқайсысы үш айдан, 
Айың отыз күн болар, 
Отыз ұлы сол болар; 
Әрқайсысы үш айдан, 
Шанышқан бес гүлі сол болар.
Жұмбағыңды айта бер, 
Таба алмасам, қалғаным, 
Тапсам шығар жалғаның. 
Қанатбайдың тойы емес, 
Бәйеке, менің жүйрік болғаным.
Біраз  кідіріп  болған  соң,  Сейдәлінің  жеңгенін  біліп,  сол  елдегі 
Асан батыр деген, киіп кетпе кісі, жиылған жұртқа: «Әй, Бәйім, көп 
оттамай, Табынның жолдығын беріңдер!» – деп, жолдығын бергізіпті.
Төр жақта отырады ақсары қыз, 
Ақ емес, көгілдірлеу, сап-сары қыз. 
Жасынан мерекеңді көрген талай, 
Бетінің қаны қашқан нақ сары қыз.
Бәйімнің айтқан сөзі ұнамады, 
Болған соң ұлы жүйрік шыдамады. 
Ақынға өлең айтып қоя берді, 
Аз емес, азырақ кем шыдағаны.
Бәйім кідіріп, самсөз болып, тынып отыр. Қарындасы Ділдә ол да 
ақын екен, жұрт: «Айтыс», – деп қоймапты. Қасына бір қызды ертіп 
алып, қосылып, ән салып, өлеңін қоя береді.
Ділдә:
Ағалар, сөз бастайын бісмілда деп, 
Кешірген бір Жаратқан, кінәйім көп. 

354
Қазақ өнерінің антологиясы
Айтекем еш еркіме қоймай отыр, 
Ақынға бір-екі ауыз сөз сөйле деп. 
Айтайын бес-алты ауыз мен де өлең, 
Молдекем біразырақ берсе кезек. 
Тақсыр-ау, құлағыңды бері маған сал, 
Алдыңда бұлаңдайын тілім безеп. 
Шалқыған жанған оттай сөз сөйлейін, 
Келеді сөздің өзі бөлек-бөлек. 
Молдеке, жұрттан озған болсаң жүйрік, 
Соңымнан жетші қуып, кеттім жөнеп.
Сейдәлі: 
Япырм-ай, қандай бала ең шұбарланған, 
Мойныңа әйкел тағып, тұмарланған! 
Күн түскен Тербенбестің бауырындай, 
Қарасам, ақ жүзіңе мұнарланған.
Алмадай падишаның бағындағы, 
Сыртыңнан көрген адам құмарланған.
Балқыған қорғасындай кеттім еріп, 
Даусыңды көп ішінде шығарғаннан. 
Сымбатың шын алтындай кір шалмаған, 
Түлкідей шын алтайы бұлаңдаған.
Таң қалар көрген адам келбетіңе, 
Қасында адам шыдап тұра алмаған. 
Жақсы еді үйреніскен Бәйім ағам, 
Тұс болдым бір жүйрікке сылаңдаған. 
Табаным әлдеқайдан тиеді деп, 
Тіледім «Жәрдем бер» деп бір Алладан. 
Жоқ болсын неге менің мейлім сенен, 
Алтынды жолда жатса, кім алмаған?! 
Шырағым, айбатыңнан жасқанбаймын. 
Көтеріп үлкен таяқ ұра алмаған. 
Сен қашсаң, мен соңыңнан қуар едім, 
Күлмесе сырттан дұспан көре алмаған.
Ділдә:
Замана түрленеді жылдан жылға, 
Қайрылмас ата ұлға, ана – қызға.
Халқына ердің ері қоғам болар, 
Осында мейірі кеткен заман сұмға. 
Молдеке, құлағың сал, сөзім тыңда, 

355
Айтыс II том
Болса да, сөзім жалған, мұным шын да, 
Меңзеймін хан-төреге келбетіңді, 
Ойлаймын болады деп халыққа тұлға. 
Айрылып халық, ағайын, қарындастан, 
Қыдырып не себептен жүрсің мұнда? 
Жүргенде өз еліңде, шыныңды айтшы, 
Назарың түсіп пе еді мендей қызға?
Сейдәлі: 
Қашаннан сөйлеп жүрген мен бір жорға,
Я, Жаппар, өткен бабам, өзің қолда! 
Адамның ала жібін алған емен, 
Рұқсатсыз иесінен, жатса жолда. 
Тең басқан төрт аяғың, Ділдә жорға, 
Отырмын ізіңе еріп зорға-зорға.
Жас күнімнен бұл несібем шашылған соң, 
Жігітті тартады екен әрбір жолға. 
Жүргенде өз елімде сендей қызды, 
Жүруші едім сатып алмай қара пұлға.
Ділдә:
Жат қандай, жақын қандай, жаман қандай! 
Зат қандай, затсыз қандай, асыл қандай! 
Екі көз, екі аяғы болса-дағы, 
Арасы адамзаттың жер – аспандай. 
Өлеңге өзім-дағы сенгендіктен, 
Ду болса, көп сөйлеймін бір жасқанбай. 
Жасымнан Ділдә сұлу өлеңші деп, 
Дабысым шықты жұртқа, әне, сондай,
Бүгінде пенделерде тазалық жоқ, 
Ішіне алтын зердің мыс қосқандай. 
«Алмаймын қара пұлға сендей қыз», – деп, 
Сөз болды бұл не деген, япырм-ай! 
Тентіреп, Үргеніштен келген молда, 
Осы, шіркін, бай ма екен мақтанғандай?!
Сейдәлі: 
Жаратқан жан біткенді Жаппар Құдай, 
Құдайым бар пендені өзі оңдағай. 
Аянба, қызыл тілім, барың болса, 
Сөйлейтін келді кезің, сорлы таңдай. 

356
Қазақ өнерінің антологиясы
Бай менен жарлылықты теңдестіріп, 
Нетесің сөзге қосып, сорлы маңдай? 
«Бай ма екен мақтанғандай» деп айтасың 
Жаман сөз айта ма екен қыз да сондай? 
Байманға сыбай болып әкең де отыр, 
Бай болса неге отыр жалғыз қонбай? 
Қанатбай керуенбасы той қылғанда, 
Өкпелеп әкең кетті етке тоймай. 
Шырағым, бұл сөзіме ашулансаң, 
Жылай бер бетің жыртып, салып ойбай.
Ділдә:
Молдеке, «шіркін» десем, ойнағаным, 
Көңілде еш жамандық ойламадым.
Қатты айтсаң, қатты – жай айтсақ, жай, 
Еркіңе, ашулансаң, қоймағаным. 
Халқына өкпелесе, бопса етеді, 
Әкемнің қайдан білдің тоймағанын? 
Сөз сөйле молда болсаң жөніменен, 
Ешкімнің көтермеймін ойнағанын.
Сейдәлі: 
Қасыңа жаман көрсем келер ме едім? 
Сөзіңе айтқан жауап берер ме едім? 
Иманбай байталыңды ұрлап мініп, 
Мен көрдім ерте тұрып жібергенін.
Ойыны еш адамның керекпесе, 
Сен сонда неге ашуланып, түнермедің?
Ділдә:
Аулымның ақсақалы Байкөп еді, 
Арқаның қу көдесін мал жемейді. 
Молдеке, ол сөзіңнің бәрі жалған, 
Көп жаман көре алмаған не демейді?
Сейдәлі: 
Еліңе былтыр қонақ болғанымда, 
Үйіне молда Әйтім қонғанымда. 
Шулады ел ішінде бала-шаға, 
Оянсам түн ішінде болғаныңда. 

357
Айтыс II том
Үйінде молда Әйтімнің қонақ едім, 
Қашан да өтірік сөзге олақ едім.
Байқасам, сол бейхая сен екенсің, 
Әйтімнің қатынынан сұрап едім.

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: