Тергеуші мен жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың өзара іс-қимылын нормативтік-құқықтық реттеу мәселелері

Тергеуші мен жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың өзара іс-қимылын нормативтік-құқықтық реттеу мәселелері

1. Қылмыстарды ашу мен тергеуде, анықтауда жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын тергеуші мен органдардың өзара іс- қимылының жалпы сипаттамасы

Жедел-іздестіру қызметін реттейтін заңның 17 бабында Қазақстан Республикасының жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдары ретінде:

• 
  өздерінің алдында тұрған міндеттерді дербес, бір-бірімен өзара іс-қимыл жасай отырып, мемлекеттік, қоғамдық және өзге де ұйымдардың мүмкіндіктерін, сондай-ақ азаматтардың жәрдемін пайдалана отырып шешеді;
  
• 
  осы органдардың құзыретіне жататын қылмыстық әрекеттердің белгілі болған фактілері туралы өзара хабардар етуді қамтамасыз етеді және өзара қажетті көмек көрсетеді.
  

Бұдан басқа, өзара іс-қимылдың мазмұны ЖІҚ туралы Заңның 8-бабы 1-тармағының "з" тармақшасында және 12-бабының 2-тармағында да ашылады. 8-баптың 1-тармағының" з " тармақшасында жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың Қазақстан Республикасының аумағында жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын басқа органдармен келісім бойынша жекелеген жедел-іздестіру жұмыстарын жүргізу үшін осы іс-шараларды органдардың күштері мен құралдарын тартуға құқығы бар делінген. Осы негізде 12-баптың 2-тармағында жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдар қажет болған жағдайларда ЖІҚ туралы Заңның 11-бабының 3-тармағында санамаланған арнайы іс-шараларды ұйымдастыруда және жүргізуде өзара көмек көрсетуге міндетті екендігі көрсетіледі. Айта кету керек, "өзара көмек" өрнегі өзара әрекеттесуді ұйымдастырудағы маңызды мәселе болып табылады. Орыс тілінің сөздігінде С.И. Ожегова берген түсінікте "өзара әрекеттесу" сөзі өзара қолдау, әрекеттерді үйлестіру ретінде ашылады. Өзара іс-қимылды жоспарлау және жүзеге асыру кезінде Қазақстан Республикасының органдары, жедел- іздестіру қызметін жүргізуге уәкілетті адамдар мынадай негізгі қағидаттарды басшылыққа алуға тиіс:

1. 
   Өзара іс-қимыл жасайтын органдар ЖІҚ туралы заңда көрсетілген ортақ мақсаттарға қол жеткізуге, атап айтқанда, азаматтардың өмірін,
   

2. 
   Терроризмге, есірткі бизнесіне және халықаралық сипаттағы басқа да қылмыстарға қарсы күрес барлық мемлекеттердің құқық қорғау органдарының ортақ міндеті болып табылады.
   
3. 
   Өзара іс-қимыл жасайтын органдар бірлескен іс-қимыл жүргізуге мүдделі болу үшін өзара іс-қимыл бойынша серіктестердің мүдделерін ескеруге барынша назар аударуы тиіс
   

4. 
   Өзара іс-қимыл жасайтын органдар шет мемлекеттердің арнайы қызметтерінің, сондай-ақ ұйымдасқан қылмыстық әрекеттердің белсенді әрекеттеріне байланысты өзара іс-қимыл кезінде өздерінің қауіпсіздігі мен астыртын әрекеттерін қамтамасыз ету мәселелерін шешуді көздеуі тиіс
   

ЖІҚ туралы Заңның жоғарыда аталған нормаларына сүйене отырып, Қазақстан Республикасында ЖІҚ жүзеге асыратын органдардың іс жүзінде өзара іс-қимылы мемлекет басшылығының нұсқаулары, екіжақты және көпжақты нормативтік актілер ( бұйрықтар, нұсқаулықтар, ережелер), жедел- іздестіру іс-шараларын жүргізудің бірлескен жоспарлары негізінде ұйымдастырылады, кейбір жағдайларда жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың әртүрлі деңгейдегі басшылары арасындағы ауызша уағдаластық. Өзара әрекеттесудің келесі формаларын ажыратуға болады:

1. 
   жедел-іздестіру жағдайын бірлесіп талдау, жедел-іздестіру өзара әрекеттесу, өзара әрекеттесу мақсаттарын анықтау;
   
2. 
   тұтастай алғанда да, жүзеге асыру кезінде де өзара іс-қимылды бірлесіп жоспарлау
   

3. 
   өзара іс-қимылды ақпараттық қамтамасыз ету бойынша бірлескен шаралар әзірлеу, оның ішінде
   

4. 
   ұсталғандар, негізделген күдіктілер бойынша келісілген жедел жұмыс; қамауға алынған және сотталған адамдар жасаған қылмыстар;
   
5. 
   күштермен және құралдармен өзара көмек көрсету;
   
6. 
   алынған мәліметтердің дұрыстығын тексеру бойынша бірлескен іс- шаралар жүргізу;
   

7. 
   жедел-іздестіру іс-шараларын жүзеге асыру тәжірибесімен алмасу.
   

Олар бар заңда көрсетілген құзыретке сәйкес өздері шешетін міндеттерге байланысты құқықтар мен міндеттер. Бұл да бұл органдар өздеріне жүктелген міндеттерді өз қызметкерлері, сондай-ақ оларға құпия көмек көрсететін және ашық көмек. Қойылған жедел-іздестіру міндеттерін орындау кезінде аталған қызметкерлер мен адамдарға белгілі бір құқықтар мен міндеттер, сондықтан кейбір дереккөздерде оларды ЖІҚ субъектілері деп те атайды. Жария және жасырын құрамның жедел бөлімшелерінің қызметкерлеріне, олардың келісімімен жедел-іздестіру қызметін дайындауға және жүргізуге тартылған және жедел бөлімшелермен астыртын жұмыс істейтін адамдарды және жедел бөлімшенің қызметіне ашық түрде жәрдемдесетін адамдарды жіктейтін субъектілер - жеке тұлғалар ретінде.

Бұл санаттарды философиялық және құқықтық тұрғыдан жеке тұлғалар ретінде бөлу өте орынды. Алайда, тұжырымдамаларда шатастырмау үшін, сондай-ақ бұл адамдардың ЖІҚ-ны жүзеге асыруға қатысатындығын ескере отырып, оларды жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыруға қатысатын адамдар деп атаған жөн. ЖІҚ-ны жүзеге асыруға қатысатын адамдар, әдетте, жедел- іздестіру қызметінің күштеріне жатады және өзге санаттарға бөлінеді: Кадрлық немесе штаттық жедел құрам, штаттан тыс жедел қызметкерлер және құпия көмекшілер. Кадрлық жедел құрам - бұл ЖІҚ жүзеге асыратын, ұйымдастыратын, жүзеге асыратын және қамтамасыз ететін органдардың әскери қызметшілері жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу.

ЖІҚ міндеттерін шешу үшін әртүрлі жедел позициялардың қажеттілігін ескере отырып, кадрлық жедел құрам өз кезегінде жария және жария емес болып бөлінеді. Жария жедел құрамға өздерінің функционалдық міндеттерін орындау кезінде ЖІҚ жүзеге асыратын органдардың атынан әрекет ететін басшы және жедел қызметкерлер жатады. Жасырын жедел құрамға өздерінің функционалдық міндеттерін орындау кезінде әртүрлі ведомстволардың, кәсіпорындардың, ұйымдардың атынан сөз сөйлей отырып, ЖІҚ жүзеге асыратын органдарға тиістілігін ашпайтын жедел қызметкерлер жатады. Бұл адамдардың қандай да бір дәрежеде ЖІҚ-ға қатысы бар екендігі (көп жағдайда жанама) оларды ЖІҚ қатысушылары деп жариялау үшін негіз болып табылмайды. Жедел-іздестіру қызметіне қатысудың басты өлшемі қандай да бір адамның жедел-іздестіру іс-шараларына қатысуы болуға тиіс.

Тергеушілер, сондай-ақ теориялық тұрғыдан аталған тізімге енгізілуі керек судьялар тек тапсырмалар бере алады

ЖІҚ-ны жүзеге асыратын органдарға қандай да бір жедел-іздестіру міндеттерін шешу бойынша беріледі. Анықтау органдары және олардың лауазымды адамдары ҚІЖК-ге сәйкес қажет болған жағдайларда жедел- іздестіру шараларын қабылдауға міндетті, алайда

Ұлттық қауіпсіздік органдарының әскери қызметшілері Қазақстан Республикасының Әскери қызмет өткеру туралы заңнамасына сәйкес қызмет өткереді. Ұлттық қауіпсіздік органдарына қызметке жоғары немесе арнаулы орта білімі бар әскерге шақырылушылар арасынан Қазақстан Республикасының азаматтары шақырылуы немесе қабылдануы мүмкін. Мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді шешу үшін Ұлттық қауіпсіздік органдарының әскери қызметшілері белгіленген тәртіппен басшыларының келісімімен мемлекеттік органдарға, сондай-ақ ұйымдарға іссапарға жіберілуі мүмкін. Арнайы қызметтер мен ұйымдарда тапсырмаларды орындайтын Ұлттық қауіпсіздік органдарының әскери қызметшілері туралы мәліметтер шет мемлекеттер, қылмыстық топтар мемлекеттік құпияны құрайды және тек келесі жағдайларда жария етілуі мүмкін, заңнамада көзделген[13. 15б].

Ұлттық қауіпсіздік органдарындағы қызмет депутаттық мандатпен, өзге де ақы төленетін жұмысты атқарумен сыйыспайды. Ғылыми немесе басқа да шығармашылық қызметті жүзеге асыру, кәсіпкерлік қызметті коммерциялық ұйымның басқарушы органы немесе Бақылау кеңесі. Ұлттық қауіпсіздік органдарының әскери қызметшілері партияларда, кәсіподақтарда болмауға, қандай да бір саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиіс.Мемлекет ұлттық қауіпсіздік органдары әскери қызметшілерінің әлеуметтік қорғалуына кепілдік береді. Өз қызметкерлеріне ұқсас талаптар басқа органдарға қатысты тиісті нормативтік актілерде жазылады, ЖІҚ жүзеге асырады.

Жедел-іздестіру қызметі мемлекеттің ерекше қызметі, оның негізгі мақсаттары: өмірді, денсаулықты, құқықтарды, бостандықтар мен заңды тұлғаларды қорғау, олардың мүдделерін қорғау; меншікті қорғау; қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады [14. 78б].

Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың күш-жігері осы мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған. ЖІҚ қызметі- туралы заңда белгіленген шеңбердегі ЖІҚ субъектілері және басқалар заңнамалық актілермен олардың әрқайсысының құзыреті қаралған. Сонымен қатар, ұйымдастыру кезінде және бұл жұмысты жүзеге асыру үшін келесі жағдайларды ескеру қажет:

• 
  жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыруға уәкілетті органдар шешетін міндеттер бірқатар жағдайларда ЖІҚ жүзеге асыруға құқығы бар басқа органдардың міндеттеріне жақын немесе қиылысатын болуы мүмкін;
  
• 
  өз құзыреті шеңберінде міндеттерді шешу барысында жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдар басқа да осындай органдардың алдында тұрған міндеттерді шешу үшін құнды болып табылатын ақпарат ала алады немесе мүмкіндіктерге ие бола алады;
  

Сонымен қатар, заңсыз қызмет атқару және өз міндетіне салақтық жыл сайын неғұрлым айқын халықаралық сипатқа ие болатындығын ескеру қажет.

Осының нәтижесінде онымен құқық қорғау органдары мен әртүрлі арнайы қызметтердің күш-жігерін біріктіру арқылы ғана күресуге болады сондай-ақ халықаралық құқық қорғау ұйымдарының да көмегі қажет[16. 67б].

Бұл жоғарыда аталғандардың барлығы жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы органдарының өзара, сондай-ақ шет мемлекеттердің ұқсас органдарымен және халықаралық құқық қорғау ұйымдарымен өзара іс-қимылының орындылығын айқындайды және негізгі бағыттарын көрсетеді.

2. Алдын ала тергеу, анықтау мен жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың өзара іс-қимылын құқықтық реттеудің Қазақстан Республикасындағы қазіргі заманғы жағдайы және оны жетілдіру мәселелері

Елімізде тіркелген қылмыстық істер санының төмендеу қарқынына қарамастан қылмыстық құқық бұзушылықтың қазіргі жай-күйі республиканың барлық құқық қорғау органдарының тығыз өзара іс-қимылы туралы ойлануға мәжбүр етеді. Бұл, ең алдымен, ішкі істер органдары мен басқа да құқық қорғау органдарының тергеу және анықтау бөлімшелеріне қатысты. 2017 жылы тіркелген қылмыстық істердің саны республика бойынша құқық бұзушылықтар 316 418 құрады, 2018 жылы 292 286 (- 7,6 %),

ал 2019 жылы 243 462 (- 16,7% құрады). Алайда, ауыр және аса ауыр қылмыстық құқық бұзушылықтардың саны ерекше алаңдаушылық тудырады. 2017 жылы республикада барлығы 2134 аса ауыр және 24 278 ауыр қылмыстық құқық бұзушылық жасалды. 2018 жылы 1835 аса ауыр және 19 462 ауыр қылмыстық құқық бұзушылық жасалды. 2019 жылы 1812 аса ауыр және 25 540 ауыр қылмыстық 66 сол арқылы ауыр қылмыстық құқық бұзушылықтардың саны айтарлықтай 31,2 % өсті . Дегенмен, 2018 жылы Қазақстанда құқық бұзушылықтар саны сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімдері үзілген тұлғалар саны 157 521-ді құрады, оның ішінде 155 939-ы қылмыстық істі жасаған адамның анықталмағаны үшін құқық бұзушылық. 2018 жылы олар бойынша құқық бұзушылықтар саны сотқа дейінгі тергеп- тексеру мерзімдері 128 417 құрады, оның ішінде 127 243-і қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның анықталмағаны үшін [17. 111б].

Айта кету керек, Күн сайын бұқаралық ақпарат құралдарынан біз кісі өлтіру, жаппай төбелес, елде қоғамдық резонанс тудыратын қатыгез цинизммен жасалған басқа да қылмыстық құқық бұзушылықтардан өткен адамдардың кезекті қақтығысы туралы ақпаратты білеміз. Мысалы, 2019 жылғы 13 қаңтарда Қарағанды облысының Нұра ауданында қорықшыны браконьерлердің өлтіруі. "Охотзоопромның "екі инспекторы Е. Н. және П.Н. күзетілетін аумақты патрульдеу кезінде өлім құшқаны және пошта мен ақшаны жеткізген екі инкассаторды өлтіру өзге де қылымыстар толассыз әр минутта орын алуда. Әрине, осындай оқиғалар қарсылас тараптың - құқық қорғау органдарының одан да қуатты, ішінара белсенді әрекет жасайтын

нормалармен қорғалған білікті мамандануын талап етеді. Қазіргі уақытта қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызды, хабарламаны немесе хабарламаны сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізіліміне тіркеудің жалпы тәртібі Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2014 жылғы 19 қыркүйектегі №89 бұйрығымен бекітілген ережемен реттеледі. (2018 жылғы өзгерістер мен толықтырулармен). Осыған сәйкес қылмыстық қудалау органдарының лауазымды адамдары кез келген қылмыстық құқық бұзушылық туралы ақпаратты қабылдайды. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы ақпаратты қабылдауды кезекші бөлімдер тәулік бойы жүзеге асырады. Сотқа дейінгі тергеудің бірыңғай тізілімін жүргізу қол жеткізе алатын кезекші бөлімнің қызметкерлері қылмыстық құқық бұзушылық туралы ақпарат алғаннан кейін оны ақпараттық кітапқа жазады. Егер АТК (арызды тіркеу кітабы)-де тіркелген қылмыстық құқық бұзушылық туралы ақпарат Қазақстан Республикасы Қылмыстық процестік кодексінің180- бабының 1-бөлігінде көрсетілген негіздерге сәйкес келмесе, лауазымды адамның есебі негізінде, басшының келісімімен қылмыстық қудалау органы немесе оның орынбасары қараусыз қалдырылады және растайтын құжаттармен бірге номенклатура ісінде (бұйрықта) сақталады.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық процестік кодексінің181- бабының бесінші бөлігінде көрсетілгендерге қатысты ол тиісті уәкілетті мемлекеттік органға немесе лауазымды адамға жіберіледі. Арыз тіркелген жағдайда, қылмыскер туралы хабарлау сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізілімінде, Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде белгіленген құзыретіне сәйкес прокуратура бастығы, тергеу бөлімінің жауапты басшысы немесе анықтау органындағы құқық бұзушылық сондай-ақ уәкілетті лауазымды адам сотқа дейінгі тергеп-тексеру үшін тергеушілерге, анықтаушыларға, прокурорларға жедел беруді қамтамасыз етуге тиіс. Өз кезегінде сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыруға себеп болған анықтаушы, анықтау органы, тергеу бөлімінің бастығы, тергеуші, прокурор өз құзыреті шегінде және тәртіппен,осы Кодексте белгіленген тәртіппен өз қаулысымен қылмыстық іс өндіріске алынды.

Тергеушінің, құқық қорғау органдарының анықтау органының және прокурордың қызметіндегі негізгі бағыт дәлелдемелерді жинау, зерттеу,бағалау және пайдалану болып табылады, олардың негізінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген іс-әрекеттің болуы немесе болмауы, күдіктінің осы іс-әрекетті жасауы немесе жасамауы және күдіктінің кінәлілігі не кінәсіздігі, сондай-ақ істі дұрыс шешу үшін маңызы бар өзге де мән-жайлар анықталады. Дәлелдемелерді жинау сотқа дейінгі іс жүргізу процесінде жүргізіледі. Қазақстан Республикасының ҚІЖК-де көзделген тергеу және сот іс-әрекеттерін жүргізу арқылы тергеу және сот талқылауы. Дәлелдемелерді жинау оларды табуды, бекітуді және алып қоюды қамтиды. Бірақ тек осы анықтамамен шектелу дұрыс болмас еді, өйткені тергеуші және жинау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын басқа да

адамдар өз қызметін тергеу және іс жүргізу әрекеттерін жүргізу жолымен жүзеге асырады[18. 45б].

• 
  тексеру және нақтылау арқылы дәлелдемелерді бекіту, оқиға орнындағы айғақтарды, тергеу экспериментін, куәландыруды, көзбе
  
• 
  көз ставканы және т.б.
  
• 
  алу, тінту жүргізу арқылы дәлелдемелерді алып қою.
  

Адамдар арасында бетпе-бет өтінім жасамас бұрын, олардан алдын ала жауап алып, Елеулі қайшылықтардың бар-жоғын анықтау қажет; сараптама тағайындар алдында салыстырмалы зерттеу үшін үлгілер алу және жекелеген заттар мен құжаттарды алу қажет. Қылмыстық іс жүргізу кодексінде нақты көрсетілмеген тергеу әрекеттерін жүргізу тәртібі, бірақ бірқатар нормалар оларды өндіру тәртібін және бұзылмайтын реттілікті реттейді. Жиынтығында тергеу әрекеттері қылмыс оқиғасын және қылмыс жасауға кінәлі немесе кінәсіз адамдарды, сондай-ақ іс бойынша маңызы бар басқа да мән-жайларды анықтауға мүмкіндік беретін тұтас жүйені құрайды. Қолданыстағы қылмыстық іс жүргізу заңнамасы әрбір тергеу әрекетін реттейді, бұл олар жүргізілетін адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуының кепілі болып табылады.Тергеу әрекеттерін жүргізу нақты жасалған қылмыстың сипаттамаларына, қылмыстық іс бойынша дәлелденуге жататын мән-жайларға байланысты. ҚР ҚІЖК 196-бабында заң шығарушы шұғыл

тергеу амалдарын анықтады. Қылмыстың іздерін анықтау жөніндегі іс- әрекеттер: 1) қарап-тексеру; 2) тінту; 3) алу; 4) куәландыру; 5) ұстау; 6) күдіктіден жауап алу; 7) жәбірленушілерден жауап алу; 8) куәлардан жауап алу және басқа да тергеу әрекеттері. Осыдан осы тізімге енбеген басқа тергеу әрекеттері келесі тергеу әрекеттеріне жатады деп қорытынды жасауға болады.Іс-әрекеттерге, оларға мыналарды жатқызуға болады: 1) күндізгі ставка; 2) тану; 3)тергеу эксперименті; 4) сараптама жүргізу; 5) тергеу және айғақтарды сол жерде нақтылау. Заңда тергеу әрекеттерін жүргізу кезектілігі анықталмайтынын есте ұстаған жөн, өйткені бұл істің нақты мән-жайларына және тергеп-тексерудің осы сәтінде алынған және сотқа дейінгі тергеп- тексеруді жүзеге асыратын адам айқындайтын нақты деректерге байланысты.

Шұғылдықты белгілі бір қасиет ретінде қарастыруға болмайды жәнесапа нақты тергеу әрекеттеріне тән, өйткені тергеу әрекетінің жеделдігі, яғни оның кідіріссіз болуы нақты анықталған тергеу әрекетінің сипаттамасы белгілі бір сәтте іс бойынша қалыптасқан тергеу жағдайымен тергеу. Келесі тергеу әрекеттерін екі топқа бөлуге болады:

1. 
   алдын ала тергеу сатысында дәлелдемелерді анықтауға, бекітуге және зерттеуге байланысты міндеттерді шешуге бағытталған тергеу әрекеттері;
   
2. 
   ең алдымен мыналарға бағытталған өзге де тергеу әрекеттері: іске қатысушылардың құқықтарын қамтамасыз ету (күдіктіні іске іс-әрекетін саралау туралы қаулымен, оны түсіндіру және қамтамасыз ету жәбірленушілерді тиісті құқықтармен таныстыру; және т.б., осы адамдарға олардың құқықтарын түсіндіру және қамтамасыз ету). Сотқа дейінгі тергеп- тексеруді жүзеге асыратын адам жауап алу кезінде міндетті айғақтарды тыңдау, яғни жауап алынған адамның әңгімесі еркін түрде, содан кейін қажет болған жағдайда күдіктіге сұрақтар қою [20. 149б].
   

1. 
   тіркелген сәттен бастап тергеу әрекеттерін жүргізу;
   
2. 
   күдікті ретінде тарту;
   
3. 
   күдіктіден жауап алынғаннан кейін және тергеу әрекеттерін
   

4. 
   сотқа дейінгі тергеп-тексеруді аяқтау туралы шешім қабылдау жатады;
   
5. 
   қылмыстық теріс қылық туралы хаттама не қылмыстық теріс қылық туралы қаулы жасау;
   

6. 
   айыптау актісін не тоқтату туралы қаулы жасау сотқа дейінгі тергеп-тексеру.
   

Алайда, сотқа дейінгі тергеу барысында тергеушіге қажетті заттар мен құжаттардың қайда және кімде екендігі әрдайым белгілі бола бермейді. Кейбір жағдайларда жедел деректерді тексергеннен кейін алу қажеттілігі туындайды. Қылмыстық істегі іздестіру шараларының мұндай мәліметтері іс жүргізу әрекеттерінде куәдан жауап алу, қорғауға құқығы бар куәдан жауап алу сияқты бекітуді табуы керек. Бірақ егер заттар немесе құжаттар жауап алуға шақырылғаннан кейін жойылады немесе жасырылады деген қорқыныш болмаса, бұл жол орынды. Сонымен қатар, сотқа дейінгі тергеу барысында фактілер кездеседі.анықтау органдары қызметкерлерінің алу жүргізу тәртібін бұзуы. Әсіресе, заттар мен құжаттар табылған кезде криминалдық полиция қызметкерлері істі енгізгенге дейін алып қоюды жүргізеді сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның тергеу. Өз кезегінде тергеуші бұл туралы тек қашан біледі криминалдық полиция жедел уәкілі алынған заттай дәлелдемелер оның кеңсесіне әкеледі. Осындай бұзушылықтар жасайды [22. 47б].

Сондай-ақ анықтау органдарының басқа да қызметкерлері.Тергеушінің қаулысы бойынша алуды жүргізу кезінде анықтау органдары алу хаттамасын толтырудың елеулі бұзушылықтарына жол береді, сондай-ақ алып қойылатын заттар мен құжаттарды тиісті түрде орамайды және мөрлемейді, бұл ҚР Қылмыстық іс жүргізу заңнамасын елеулі бұзу болып табылады. Осыған байланысты тергеуші мен анықтау органдарының қызметкерлері келісілген іс-қимыл жасауы, заттай дәлелдемелердің табылғаны туралы уақтылы хабардар етуі, куәлардың тұрған жері бойынша бірлескен шығулар болуы және заттар мен құжаттарды алып қоюы қажет [23. 89б].