Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ым-ишара
Жеке әрекет бір адамнан тұрса, әлеуметтік әрекет екі немесе бірнеше адамнан тұрады. Мидтің ойынша, ым-ишара – әлеуметтік әрекет пен жалпы әлеуметтік процестің негізгі тетігі. Оның анықтамасы бойынша: «Ым-ишара – екінші ағза- ның (әлеуметтік) қабылданған реакциясын қалыптастыратын ерекше стимул- дар ретінде қызмет ететін бірінші ағзаның қозғалыстары (Mead, [1934] 1962:14; see also Mead, 1959:187). Жануарлар да, адамдар да ым-ишараны қолдана алады және біреуінің әрекеті басқаның реакциясын санасыз түрде тудырып отырады. Төменде ымдасуға қатысты Мидтің иттер шайқасы туралы танымал мысалы көрсетілген: «Әрбір иттің әрекеті басқа иттің реакциясының стимулы болып табыла- ды... Иттің өзге итке шабуыл жасауға дайындығы басқа иттің өз ұстаны- мы мен қатынасын өзгертуге деген стимулы еді. Ол екінші ит қатынасын өзгертпес бұрын іске асырылады, ол өз кезегінде бірінші иттің тарапынан қатынастың өзгеруіне алып келеді». (Mead, [1934] 1962:42–43) Мид осы орайда болып жатқан жағдайды «ыммен сөйлесу» деп атайды. Бір иттің ымдасуы автоматты түрде екінші иттің сондай әрекетін тудырады, иттер- дің миында ешқандай ойлау процестері жүрмейді. Адамдар кейбір кезде ым-ишара мен сөйлесуді санасыз күйде істейді. Мид мысал ретінде бокс пен семсерлесу жарыстарындағы әрекеттер мен реакция- ларды келтіреді. Бір қарсылас екіншісінің ым-әрекетіне «инстинктілі» түрде дайындалып тұрады. Мид осы іспетті бейсаналы әрекеттерді «маңызсыз» ым- ишара деп анық тайды; адамдарды «маңызды» ым-ишараны, яғни жауап бермес бұрын актордың тарапынан ойлануды талап ететін ым-ишараны пайдалану қа- білеттерін бөліп қарастырады. Вокалдық ым-ишара маңызды ым-ишараны дамыту үшін аса маңызды. Де- генмен вокалдық ым-ишараның барлығы бірдей маңызды бола бермейді. Бір иттің екіншісіне үруі маңызды емес, тіпті адамның кейбір вокалдық ымдасуы (мысалы, кенеттен ашулануы) маңызды болып саналмайды. Дегенмен де во- калдық ым-ишараның дамуы, әсіресе тіл формасындағы дамуы адам өмірінің өркендеуін ерекшелеу үшін аса маңызды фактор: «адамның осы ым-ишара са- ласындағы мамандандырылуы, ақыр аяғында, ғылымның көмегімен табиғат 366 II бөлім • Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер пен қоршаған ортаны бақылауға ала отырып, қазіргі қоғам мен білімнің пайда болуы мен дамуына зор ықпал етті» (Mead, [1934] 1962:14). Бұл даму вокалдық ым-ишараның ерекше сипаттамасымен байланысты. Біз физикалық ым жасағанда, мысалы бет-аузымызды тыржитқанда, не істеп тұр- ғанымызды көре алмаймыз (айнаға қарамаған жағдайда). Керісінше, біз вокал- дық ым жасағанда өзімізді басқалардай ести аламыз. Мұндағы нәтижелердің бірі – вокалдық ымның сөйлеушіге де, тыңдармандарға да бірдей әсер ететіні. Демек, біздің физикалық ымға қарағанда вокалдық ымды тоқтатуға мүмкіндігі- міз бар. Басқаша айтқанда, біз физикалыққа қарағанда вокалдық ымды жақсы бақылай аламыз. Өзін-өзі және өз реакцияларын бақылау қабілеті адамдардың басқа да ерекше мүмкіндіктеріне қатысты үлкен маңызға ие болып келеді. Жал- пы айтқанда, «адамзат қоғамындағы әлеуметтік ұйымдастырудың бірден-бір құралы – вокалдық ым-ишара» (Mead, 1959:188). жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|