Алеуметтану тероиясы indb

516
II бөлім
•
Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер
тық координаторлар сияқты қызмет атқаратын әйелдерді талдауға негізделді. 
Әйелдер іс-әрекеттеріне «жауапты» деп санайтын бол сақ, біз оларды енжар әсер 
етушілер деп сипаттамаймыз. Оның орнына, біз олар ды өз мақсаттарына ғана 
емес, басқа адамдардың тілектерін, әрекеттерін және талаптарын бақылау, үй-
лестіру, жеңілдету және салыстыру міндеттеріне бағдарланғандар деп білеміз. 
Микроәлеуметтанудың мақсатқа бағдарланған акторларының қарапайым мо-
делінің орнына, феминистік зерттеулер өздерінің күнделікті өмірінде басқалар-
дың іс-әрекет желілеріне жауап беретін және ұзақ мерзімді перспективада олар 
бақылай алмайтын осы жағдайлардың біреуіндегі акторларды көрсетеді.
Қарапайым микроәлеуметтік теория интерактивті жағдайлардағы бірлесіп 
жұмыс жасау мен мағыналық құрылымға қатысты қысымның соншалықты зор 
болуы акторлардың макроқұрылым туралы ортақ ойларын дамытып, теңдікке 
ұмтылуына бағыт береді деп болжайды. Әйелдер мен ерлер арасындағы өзара 
әрекеттесу туралы феминистік зерттеулер бұл идеяға қарсы, өйткені олар әлеу-
меттік өзара әрекеттер макроқұрылымдық жүйенің әсер ету арқылы кеңінен 
таралғанын алға тартады. Күнделікті тұрмыста әйелдер кездейсоқ қауымдас-
тықтар, кездесулер, неке, отбасы және жалдамалы жұмыс арқылы өзара қарым-
қатынас жасайтын ерлерге құрылымдық жағынан бағынышты болып көрінеді. 
Әйелдер жеке тұлға ретінде қол жеткізе алатын теңдік немесе үстемдіктің ең 
кең таралған түрі – гендерлік институт. Ол интерактивті про цестің ішіндегі осы 
құрылымдық үлгі арқылы тиімді әрекет етеді. 
Гендерлiк теңсiздiктiң макроқұрылымдық үлгiсi әйелдер мен ерлердiң өзара 
iс-әрекеттерімен тығыз байланысты және ол тек жобаларды кім ойлас тырып, кім 
жүзеге асыратыны туралы еңбектің кең ауқымды бөлінуіне ғана емес, сондай-ақ 
мекенжай мен сөйлесу формаларындағы, көзбе-көз байланыстағы және кеңістік 
пен уақытты бақылаудағы бедел мен құрметті айқындайтын процессуалды те-
тігіне әсер етеді. Интерактивті жағдайдағы ерекшелік ретінде теңсіздіктің бұл 
болжамы нәсіл мен таптық факторлар феминистік талдау құрылымына енген 
кезде күшейе, күрделене түседі.
Әлеуметтік анықтамалар «әлеуметтік өзара әрекеттесудегі негізгі үздіксіз 
жобалардың бірі – ортақ мағыналарды құру» деп болжайды. Қатысушылар 
бір-бірін көре отырып, қарым-қатынас жасау арқылы тіл табысып, ортақ ке-
лісімге келеді. Феминистердің пікірінше, бұл ұйғарым билік пен идеология-
ның макроқұрылымдары арқылы микро-өзара әрекеттесу және ену фактісі 
бойынша бекітілуі керек. Бұл құрылымдар қарым-қатынас жасау әрекеттері 
арқылы мағыналарды қалыптастырады. Ерлер әйелдермен өзара байланыста 
доминант ретінде әйелдердің белсенділігін түсіндіру үшін басқа макродеңгей-
лерге жүгініп немесе ашық зерттеу жүргізгеннен гөрі, гендерлік идеологияның 
макроқұрылымындағы әйелдер белсенділігіне үлкен мән береді. Өздерінің тә-
жірибелерінде бір ғана идеологиялық интерпретациялауға ұшыраған әйелдер 
диалектикалық шиеленіс жағдайында тұрып, бұл идео логияны өмірдің шына-
йылығына қарай бейімдейді. Бұл шиеленістің мағынасы әртүрлі. Әлеуметтік 
зерттеушілер ұзақ уақыт бойы тығыз қарым-қатынас жа сайтын субъектілер 
ортақ көзқарастарды немесе ортақ түсіністік жүйесін қалыптастырады деп 
есептейді. Феминистердің зерттеуі ең жақын, ұзақ мер зімді некелік байланыс-
та, жоғарыда айтылған себептер бойынша, ерлер мен әйелдердің бір-біріне бө-
тен болып қала беретінін және олар әртүрлі әлемде өмір сүріп жатқанын көр-
сетеді. Бұл «жатсыну» бағынышты әйелге қарағанда, үстемдік етуші ер адамда 
айқынырақ көрінуі мүмкін (Dorothy Smith, 1979). 

517
12-тарау
•
Қазіргі феминистік теория
Демократиялық этос өзара әрекеттесудің әлеуметтік-анықтамалық және 
әлеуметтік-бихевиористік сипаттамаларын қалыптастырады. Дәстүрлі үлгілер 
адамдардың өзара әрекеттесуге және одан бас тартуға қатысты тең мүмкін дікте-
рімен таңдау еркіндіктері бар екенін білдіреді. Феминистік зерттеулер – әйел-
дер өзара қарым-қатынас жасап, өздерімен ұқсас жағдайларды бастан кешкен 
әйелдермен сөйлесу барысында өмірлік тәжірибелерімен бөлісетін кең мағына-
лы іс-әрекет шеңберін қамтиды. Оның үстіне, бұл қауымдастықтар тәжірибелік, 
эмоциялық және мағыналық қолдау көрсету арқылы әйелдерді өзіне тарта түсуі 
мүмкін. Алайда әйелдер осы жағдайларды таңдауда еркін құқыққа ие емес. Заң, 
интерактивті үстемдік және идеология бұл қоғамдық таңдауды шектейді, кем-
сітеді де, тіпті әйелдер де өздерінің көркіне күмәнмен қарай бастайды. Мұндай 
жағдайларда қауымдастық еркін және ашық таңдау емес, жасырын, шектелген 
және қарым-қатынас пен мағына үшін көзге көрінбейтін аренаға айналады.
Ақыр соңында, өзара әрекеттесу тәжірибесінің феминистік талдауы терең 
психикалық құрылымдар тұрғысынан түсіндірілетін ерлер мен әйелдер ара-
сындағы айырмашылықты атап өтуі мүмкін. Ер адамдарды тәрбиелеу инди ви-
дуализацияны және әйел затынан бас тартуды мадақтайды, сондықтан ерлер 
ерте жасында еркектік артықшылыққа ұмтылу оның әйелдік мінез-құлықтар-
дан алыстауын білдіретінін ұғады. Сол сияқты әйелдер еркектерге және бір-бі-
ріне қатысты жүктелген міндеттердің бірі – ерлердің назарын аудару, жасаған 
әрекеттеріне түсінік беру және мақұлдау сияқты өзара әре кеттесу қимылдары 
арқылы бір-бірінің субъективтігін мойындауы екенін ертеден біледі. Бұл мінез-
құлықтар ерлер мен әйелдер арасындағы өзара әрекеттесуді ғана емес, гендерлік 
топтардағы өзара әрекеттесуді де түсіндіреді. Әйелдер өздерін ауық-ауық бір-
біріне неғұрлым жауапты және басқа адам дардың қажеттіліктері мен тілектерін 
көбірек бақылап отырушы ретінде көр сетеді. Ерлер бөлісу құқығы мен міндет-
терін сезінуге бейім келеді. Оны олар жеке мақсаттарға қол жеткізу және өзара 
қарым-қатынастың қалыпты сипаты ретінде емес, адамдардың өзгелер алдында-
ғы жауапкершілігін жомарттық ретінде қарастыру үшін жүзеге асырады. 

жүктеу/скачать 16,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: