Алматы №1 (135) 2012

96 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012 
Ж. К. Омарбекова 
КЛАССИФИКАЦИИ СЛОЖНЫХ ГЛОГОЛОВ В ОТНОШЕНИИ К СЛОВОБРАЗОВАНИЮ И 
ФОРМООБРАЗОВАНИЮ 
В статье рассматривается проблема классификации сложных глоголов в отношении к словобразованию и 
формообразованию. В морфологии сложными глаголами должны называться глаоголы, которые состоят из 
основного и вспомогательного глагола, и выражают грамматические отношения. В словообразовании сложными 
глаголами являются слитные, парные глаголы и глаголы, которые состоят из двух компонентов и выражают 
новые лексические значения.
 
J. C. Omarbekova 
СLASSIFICATION OF COMPLEX VERBS IN RELATION TO DERIVATION AND MORPHOGENESIS 
The problem of classifying complex verbs in relation to derivations and morphogenesis is considered in the article. 
In morphology, complex verbs are the verbs that consist of main and auxiliary verb, and express grammatical relation. In 
derivation, complex verbs are paired verbs and verbs, which are composed of two components, and express new lexical 
meanings. 
 
 
 
 
Р. Қ. Өмірбекова, 
Мемлекеттік тіл кафедрасының доценті 
СИНТАКСИСТЕГІ ОРАЛЫМДАРДЫҢ ЕРЕКШЕ БІР ТҮРІ –
ЕЛІКТЕУІШТІ ЕСІМШЕЛІ ОРАЛЫМ ЖАЙЫНДА 
 
 
Синтаксис, оның үлкен бір саласы сөз тір-
кестері қазіргі кезде жан-жақты зерттеудің 
объектісі болуда. 
Қазақ тіл білімінде сөз тіркестерін М. Ба-
лақаев арнайы зерттей келе оның негізгі: 
а) байланысу формалары, 
ә) байланысу тәсілдері, 
б) синтаксистік қатынастары, 
в) түрлері сияқты басты-басты объекті-
лерін нақтылап, соның әрқайсысы арнайы 
зертттелу үстінде. Әсіресе сөз тіркестерінің 
осы объектілерінің ішіндегі олардың түрлерін 
есімді, етістікті сөз тіркестері деп топтап беру 
сөз тіркесінің жігін айқындаудағы ең негізгі 
болып табылса керек.
Әрине, сөз тіркестерін есімді, етістікті деп 
бөлу олардың басыңқы сыңарларының қай сөз 
таптарынан болуына негізделсе керек. Соның 
ішінде етістікті сөз тіркестерінің морфология-
лық, құрылымдық түрлерінің рөлі әр түрлі. 
Етістіктердің басыңқы қызметте жұмсалуы 
мен оның басыңқы қызметтегі ерекшеліктері 
туралы М.Балақаев, Р.Әміров, Т. Сайрамбаев, 
Ә.Әбілақов т.б. ғалымдар едәуір дәрежеде пі-
кір айтқаны белгілі [1,2,3,4]. Дегенмен, етістік 
– сан қырлы сөз табы. Сондықтан да олардың
басыңқы қызметімен бірге енді басыңқы 
сыңарларының бағыныңқы сыңарларға ауысу 
процесіне тоқталмақпыз. Ол үшін етістіктің әр
түрлі категорияларының сөз тіркесінің ба-
сыңқы сыңарында жұмсалу ерекшелігін сөз 
етелік. Есімшелі оралым синтаксистегі ең 
күрделі мәселенің бірі: жоғарыда көрінгендей, 
бұл сияқты топтарды әр түрлі түсіндіру –
оның әлі де болса түбегейлі шешім таба қой-
мағандығын көрсетсе керек. Әрине, есімшелі 
оралымдарды нақты айту ең алдымен етістік-
тің негізгі ерекшеліктерін жан жақты көрсету 
арқылы ғана жүзеге асады. Сондықтан да етіс-
тіктің категорияларының сөйлемде қолданылу 
орындарын айқындаудың да негізгі мәселені 
шешуге себебі мол тиетіні анық. Басқа сөз 
таптарына қарағанда етістікті сөз тіркесі сөй-
лем мүшелері жағынан да көп айтылып келе 
жатқан сөз табы. Осыған байланысы бұл жер-
де етістіктің сөз тіркесі мен сөйлем мүшесінде 
баяндауыш қызметінде жұмсалуының өзіндік 
ерекшеліктерін айқындау ең қажет факт. 
- Күрделі етістіктер: 
Сүйіндік, Сүгірбай осындай сылтауды кү-
тіп, қос қанатын қомдап отыр екен. Алдымен 
көшкен солар боды да, өзге Бөкеншілер де 
еріксіз тартып кетті (М.Әуезов). 
- Салт, сабақты етістіктер: 
Бала жігіт бұйрықты орындамады. Үн-
түнсіз бұрылды да, өз үйіне қарай жүре берді
(Х. Ерғалиев). 
- Етістер: 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: