Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- A. T. Mukhamedzhanov Formation of nominal phrases in the novel of I.Esenberlin "Gashyktar"
- СӨЙЛЕМ ЖӘНЕ ОНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ ЖӨНІНДЕГІ Т. САЙРАМБАЕВТЫҢ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖАЙЫНДА
|
А. Мухамеджанова Образование именных словосочетаний в романе И.Есенберлина «Ғашықтар» В статье рассматривается структура и образование именных словосочетаний в романе И. Есенберлина «Ғашықтар» A. T. Mukhamedzhanov Formation of nominal phrases in the novel of I.Esenberlin "Gashyktar" The article presents the structure and formation of nominal phrases in I. Esenberlin "Gashyktar." С. Өтебеков, А.Ясауи атындағы ХҚТУ магистр-оқытушысы, e-mail: Usb_1407 СӨЙЛЕМ ЖӘНЕ ОНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ ЖӨНІНДЕГІ Т. САЙРАМБАЕВТЫҢ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖАЙЫНДА Жалпы сөйлем бір сөзден тұрса да, өзара байланысты бірнеше сөзден құралса да, ол дауыс ырғағы жағынан тұтастанып, айнала- сындағы басқа сөйлемдерден пауза арқылы оқшауланумен қатар, олармен мағыналық қа- тынасқа еніп, ұласып, ұштасып жатады. Олар- ға (сөйлемге) тән белгілер, оның граммати- калық сипаттайтын, айқындайтын синтаксис- тік категориялар – коммуникативтік пен мо- дальдік және предикаттық белгілер. Бұл кате- гориялардың әрқайсысының өздеріне тән ішкі мағыналық және сыртқы материалдық көрсет- кіштері бар [1:6], яғни, сөйлем предикатив- тілік деп аталатын грамматикалық мағынамен, коммуникативтілік деп аталатын қызметімен және бастауыш-баяндауыштық деп аталатын құрылымдық ‰лгісімен сипатталады да, осы жағынан келгенде, ол (сөйлем) әр т‰рлі ай- тылыстардан (высказывания) ажыратылады [2:198]. Сөйлемнің бұл айтылған ‰ш т‰рлі белгісі, категориясы – бір-біріне байланыссыз, бөлек-бөлек жатқан д‰ниелер емес, өзара бір- лікте, бір сөйлем ішінде кейде қабаттасып та ж‰ретін белгілер. Коммуникативтік пен мо- дальдық категориялар сөйлем сайын кезде- седі. Бұл екеуінсіз сөйлем жоқ. Ал предикат- тық категория жоғарыда келтірілген – Тәйт әрі! Мәссаған! Әй-әй-әй! Дегендер тәріздес сөйлемдерде болмайды, яғни сөйлем сайын болуы шарт емес. Бұл айтылғандар – құрмалас сөйлемдерге де тән белгілер [3:7]. Ғалым М.Балақаев сөйлемнің осындай қасиеттерін негізге ала отырып «предикаттық қатынас негізінде біршама аяқталған ойды білдіретін тиянақты сөздер тізбегін сөйлем дейміз» [3:16], - деп анықтама берген болатын. Ал ғалым Т.Сайрамбаев жоғары да айты- лып кеткен көптеген еңбектердегі ережелерді саралай келе өзінің «Сөйлемнің тұрлаулы м‰- шелері» атты ауқымды еңбегінде сөйлемдер- дің негізгі белгілерінің бірі предикативтілікке байланысты қарайды да: «...сөйлемнің негізгі белгісі ретінде предикативтілік, модальділік және интонация ‰шеуін де бірдей жатқызу орынды деп санаймыз. Оларды бір-бірімен тең немесе біріне-бірі басыңқылық қызметте жұм- салды дейтін пікір олардың ішкі ерекшелік- терін ескермеуден туса керек»[3:5] деп т‰йеді. 1970 жылы шыққан «Қазіргі орыс әдеби тілінің грамматикасында» берілген «предика- тивтілік категориясы әрбір сөйлемдерге қаты- сады және оның грамматикалық мағынасы |