Алматы №1 (135) 2012
B. Rysbai Syncretism in the works of A. Nurpeisov
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| B. Rysbai
Syncretism in the works of A. Nurpeisov This article discusses the phenomenon of syncretism in the process of transition of some linguistic phenomenon in others. Б. Л. Сманова ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ФАЗАЛЫҚ ЕТІСТІКТЕРДІҢ ҚОЛДАНЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Етістіктердің лексикалық мағынасы амал- әрекеттер білдірумен бірге‚ т‰рлі амалдың орындалу тәсілін де‚ қимылдық сипатын да білдіреді. Осындай бірнеше лексикалық реңк- тер оның негізгі мағынасымен қабаттасып өмір с‰реді. Мысалы‚ "Ж‰гір" етістігі қозғалу мағынасын білдіреді. Басқа қозғалу етістігі мен айырмашылықтары қозғалудың тездігін білдіреді. Нақ осындай ж‰гір етістігі мен қатар зырлау‚ аяғы аяғына тимеу деуге де болады. Олардың қосымша мағынасы жағы- нан айырылып тұратындығы анық. Көмекші етістіктерде мұндай мағыналық реңктер бо- лады. Мысалы‚ отыр‚ жатыр‚ тұр‚ ж‰р етіс- тіктері көмекші етістік қызметін атқарумен бірге амал-әрекеттің созылыңқылығын да білдіреді. Сонымен бірге отыр мен жатыр- дың айырмашылығы да бар. Кітап оқып отыр дегенмен кітап оқып жатыр деген де отыр нақтылы осы әрекеттің орындалып жатқан- дығын білдіреді. Ал жатыр дегенде оқу ама- лының қазіргі кезде нақтылы болуында анық болмайды. Оқып жатыр дегенде оқу бірнеше к‰нге созылған амал болса да олар қазіргі кезде оқуы шарт емес‚ олардың негізгі амалы оқу екендігін‚ ол ‰здік-создық болуы да м‰мкін. Ж‰р етістігі де сондай созылыңқылы амал әрекетті білдіреді. Осы мағынасына қарай оларда нақ осы шақ мағынасы бар дейміз. Оқып ж‰р дегенде амал-әрекеттің жатырдан да ұзақ болғандығын‚ уақытпен өлшенбейтін‚ бірақ негізгі еңбегі оқу екендігін білдіреді [1]. Етістіктер семантикалық жақтан зерттеу соңғы кездерде қолға алына бастағаны анық. Олар тек толық мағыналы етістіктерді лек- сика−семантикаға байланысты ғана сөз еткен. |