как второго или как иностранного В данной статье рассматриваются основы методических усвоении казахского языка как второго или
иностранного языка.
L. B. Baybolat Methodological Basis of requirement composition on studying Kazakh language as a second or a foreign language This article discusses the methodological basis of the assimilation of the Kazakh language as the second or foreign
language.
Қ. Ш. Балабекова, аға оқытушы, ҚазМемҚызПУ, Алматы, Қазақстан, sagi68@mail.ru CӨЗ ТІРКЕСТЕРІН ДАМЫТА ОҚЫТУ Қазақ тілінің синтаксис ж‰йесін оқытуда
оқушыларға сөз, сөз тіркесі, сөйлем деген тіл
бірліктері «Тіл – ж‰йелердің ж‰йесі» (Ф. Де
Соссюр) тұрғысынан т‰сіндірілді.Оқушылар
бастауыш сыныптан дыбыстардың ерекшелі-
гін ұғымдар ж‰йесі т‰рінде меңгере отырып,
біртіндеп жазу заңдылықтарын таниды. Одан
сөздің лексикалық – грамматикалық мағына-
лары мен олардың ерекшелігін меңгеру ар-
қылы сөз таптары ж‰йесін тани бастайды. Сөз
таптарының меңгерілуі сөйлемнің граммати-
калық мағынасын, синтаксис заңдарын иге-
руге көмектеседі. Әрине, бұл қазіргі оқу бағ-
дарламасының өзі де, тіпті, жобасы да емес.
Бұл болуы керек идеалдағы тілді оқыту логи-
касы. Себебі, осындай бірізділікпен құрылған
оқу бағдарламасы ғана оқушылардың ізде-
німпаздығын, теориялық ойлау қабілетін қа-
лыптастырып, дамытатын м‰мкіндіктер табу-
ға болады. Мысалы бастауыш сыныпта оқу-
шылар адамның сөйлеген сөзі т‰сінікті болуы
‰шін жалғыз сөздің жеткіліксіз екенін, кем
дегенде екі сөздің тіркесуі арқылы ғана бір ой
ұштығы т‰сіндірілетінін анықтайды. Сөздерді
тіркестіре отырып, олардың мағыналары да
т‰рленетінін байқайды:
‡лкен бала
Қызық кітап
Тәртіпті бала
Бір кітап
Тентек бала
Сол кітап
Осының негізінде оқушылар сөздер тір-
кесінің табиғаты туралы алғашқы қарапайым
т‰сінік алып қоймай, белгілі бір ережелер де
шығарады:
1. Сөздер бір – бірімен еркін тіркеседі.
Сөздердің өзара грамматикалық байланыс-
тар арқылы белгілі бір қатынастар т‰ріне т‰-
сетіні (анықтауыштық, толықтауыштық, пы-
сықтауыштық) оқушыларға жетінші сыныпта
меңгертіледі. Оны оқушылар талдау арқылы
анықтайды. Сөз тіркесін меңгертуде мынадай
конструкциялардың көмегі зор:
1. Тіркестің құрылымы (бағыныңқы, ба-
сыңқы сыңары)
2. Байланысу т‰рі
3. Қатынас т‰рі (анықтауыштық, толық-
тауыштық , пысықтауыштық қатынас)
4. Байланысу тәсілі
І бағыт бойынша тіркестің құрылымын анық-
тау керек. Сабақты т‰сіндіру барысында мы-
салға тіркестер келтірілгенмен, бекіту, қолдану
сабақтарында тұтас сөйлемдер беріліп, сөз тір-
кестерін оқушылардың өзіне таптырту пайдалы.
А) Алатау сұлулығын ешкім әлі айтып жеткізе алған жоқ. Бағыныңқы басыңқы
