Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 221
жалғаулар арқылы байланысады. 3 Шылау арқылы Шылаулар арқылы байланысады Отан ‰шін к‰рес 4 Интонация арқылы Белгілі бір ырғақпен байланысады Әсет - әнші Осындай кестелер арқылы сөз тіркесі ту- ралы т‰сінік беруге болады. Сөздердің тіркес құруында бірі – басыңқы, бірі – бағыныңқы қызмет атқаратынын т‰сіну арқылы есімді, етістікті сөз тіркестерін таниды. Ал мұны т‰сіну болса, өз кезегінде, сөздердің қиыса, қабыса, меңгеріле, жанаса, матаса байланыса- тынын айырып тану м‰мкіндігін береді. Қиы- судың ерекше табиғаты – сөйлем негізін құ- раушы м‰шелердің байланысы т‰рін көрсе- тетіндігінде екендігі де ізденімдік талдау ба- рысында анықталады. Сөз тіркесі туралы т‰сінік беруде Бітібаеваның жобалау техноло- гиясы, Оразақынованың сатылай – кешенді талдау әдістері өте ‰лкен көмек береді .Сөз тіркестерін меңгертуде қолданылатын басты әдіс - талдау. Ақбілекке анасының дауысы алыстан анық естілді. Ақбілекке естілді – меңгеру, өйткені ба- сыңқы сыңар –толықтауыш, бағыныңқы сы- ңар – етістік, жалғау арқылы байланыс, то- лықтауыштық қатынас Анасының дауысы – матасу, өйткені ба- сыңқы сыңар – ілік септігінде тұр, бағыныңқы сыңар тәуелдік жалғау, жалғау арқылы байла- ныс, анықтауыштық қатынас 3. Дауысы естілді – қиысу, өйткені тұрлау- лы м‰шелер жақ, шақ жағынан қиыса байла- нысып тұр, жалғау арқылы байланыс. 4. Анық естілді- жанасу, өйткені басыңқы сыңар – пысықтауыш, бағыныңқы сыңар – етістік, орын тәртібі арқылы байланыс, пы- сықтауыштық қатынас. Осы талдауды сатылай кешенді талдау ‰л- гісінде де жасауға болады. Шоқан әңгімесін жалғастырды. Әңгімесін жалғастырды Басыңқы сыңары- жалғастырды, бағыныңқы сыңары – әңгімесін Байланысу т‰рі – меңгеру, өйткені – бағыныңқы сыңары – толықтауыш, басыңқы сыңары - етістік Байланысу тәсілі – табыс септік жалғауы арқылы байланысқан Қатынас т‰рі - толықтауыштық қатынас Оқушылардың алдына қойылған міндет берілген жаттығулар мен тапсырмаларды із- денімдік – зерттеушілік әдіс арқылы орын- дай отырып, көздеген мақсатқа, танылып отыр- ған заттың жалпы қасиетін білдіретін тұжы- рымдар жасауға жету болып табылады. Мұ- ғалімнің сабақты өткізуге байланысты қой- ған мақсаты оқушы мақсатына айналуы тиіс. Негізінде оқушыларға 5-9 кластарда қазақ тілін оқытуда тіл бірліктерінің таңбалық бол- мысын қоса қамтып отыру аса қажет екендігін тәжірибе дәлелдеп берді. Өйткені сөз тіркесін құраушы бірлік – сөз десек, сөздің таңбалар ж‰йесі, лексикалық, сөзжасамдық, граммати- калық мағыналардың болуы, бір бірлікте топ- тасқан ондаған ерекшеліктердің бар екенін көрсетеді. Егер сөз сондай к‰рделі, ерекше таңба десек, сөз тіркесі одан да к‰рделірек, ерекшелігі мол таңба, ал сөйлем одан да к‰рделі таңба екені белгілі болды. Сөйтіп оқушылар сөз тіркесін – «Тіл – таң- балар ж‰йесі» тұрғысынан т‰сінуге м‰мкіндік алып, мынадай тұжырымдар жасады: 1. Сөз тіркесі - өзіндік ерекшелігі бар тіл- дік таңба |