Алматы №1 (135) 2012
тық шақтың мекені; алтын бесік; торғын
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| тық шақтың мекені; алтын бесік; торғын
бесік; алтын ұя; алтын қазық; тұғыр; ана; ұстаз; ұлы сезім, толғаныс, шабыт берер, намысыңды қайрайтын қуатты сезім; қа- сиетті мекен, т.б. Аталған тақырыптық топ- тардың бірнешеуіне талдау жасап көрсек. Лек- сикалық қорда қолданылған «туған жер» кон- цептісінің тақырыптық-мағыналық топтарын анықтауда, міндетті т‰рде әлем бейнесін ай- қындайтын концептілік ж‰йеге с‰йенуге тура келеді. Концептілік ж‰йе – концептілік құры- лымдардың реттелген формасы. Белгілі тақы- рыптағы концептілік құрылымдар санадағы сол тақырып туралы бейнені интерпретация- лайды. Мәселен туған жерге қатысты концеп- тілік құралымдар адам санасындағы жоғарыда атап өткен тақырыптақ топтардағы туған жердің болмысын интерпретациялаған. Сон- дықтан да концептілік ж‰йені өте к‰рделі құ- рылым деп есептейміз. Бұл құрылымға адам санасындағы, адам танымындағы «д‰ниенің шындық болмысын» танытатын барлық бір- ліктер мен таңбалар, оқиғалар мен ситуация- лар енеді. В.А.Маслова концепт құрылымын былай ж‰йелейді: “Біріншіден, д‰ниенің мә- дени белгілерін танытатын бастапқы көзі, яғни этимологиясы; екіншіден, сол д‰ниенің та- рихи өміріндегі, мағыналық дамуындағы жаңа мәнге ие болған белгілері; ‰шіншіден, қазіргі сол д‰ние туралы ассоциациялар мен баға- лауыш мәндер, коннотациялар көрінісі жатады” [1, 40 б.]. «Туған жер» концептісінің семантикалық өрісін анықтауда, ең алдымен, олардың өзегін анықтайтын сөзге, яғни базалық концептілер- ге назар аударылды. Сол базалық концептілер арқылы, яғни өзек сема (ядро) арқылы бірте- бірте концептілер тізбегін т‰здік. «Туған жер» концептісінің өзек семасы – «адам». «Туған жер» концептісінің тақырыптық топтарына өзек болған нысан “адам”, адамның өмір с‰р- ген, мекен еткен ортасы. Туған жерге қатысты бірнеше тақырыптық топтағы концептілердің мән-мағынасынан адам мен оның айнала қор- шаған әлеммен байланысын көруге болады. Адам концептісінің кез келген тақырыпқа өзек сема бола алатындығы турасында қазақ фра- зеологиясында мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мәдени аспектілерін зерттеген ғалым Г.Смағұлова: “Қазақ фразеологиясында мағы- на лас қатарлардың топтарын антропоценрлік және тілдегі адамдық фактор тұрғысынан фра- зеосемантикалық өзгерістерге жіктеуге бо- лады. Бұл ретте мағыналас қатарларды алды- |