Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 338 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
‰міт болды. Дегенмен көп ұзамай компьютер адам сияқты көптеген аудармашылық қиын- шылықтарды жеңе алмайтындығы анық болды. Дегенмен, машиналық аударма ‰ш негізгі жағ- даяттарда сәтті қолданып келуде [1:28]. Бірін- шіден, бағдарлама лексикалық және грамма- тикалық құрылымы шектеулі, стандартты, тар шеңберде мамандандырылған мәтіндерді ау- дару ‰шін құрастырылады. Екіншіден, машина арқылы т‰пнұсқаның жалпы мазмұны жайлы т‰сінік беретін көп көлемді аударманы алуға болады. Осының негізінде аудармашы нақты аударма беру ‰шін не керек екенін шешеді. ‡шіншіден, жұмысқа редактор кіріседі. Ол мәтінді аударуға дайындайды, яғни машина ‰шін қиын сөздерін алып тастап немесе бас- қаша жазып қайта редакциялайды немесе ау- дарылған мәтіндегі қателер мен дәлсіздіктерді т‰зетеді. Аудармашы тап болатын негізгі қиыншы- лықтар тілдердің ерекшеліктерімен және ны- сандарды атау мен жағдайды сипаттау тәсіл- дерімен байланысты. Бұл жерде қиыншылық- тардың ‰ш типін атап көрсетсе болады: тіл бірліктерінің семантикасының өзгешелігі, тіл- дік емес шындықты бейнелеуге тілдер құрған «әлем бейнесінің» сәйкес келмеуі жене ау- дарма мәтіндерде сипатталатын осы шындық- тың өзіндегі айырмашылықтар. Аудармашы жеңуге тиіс екінші лингвистикалық кедергі әрбір тіл өзінің ерекше «әлемнің тілдік бей- несін» құратындығында. Мысалы, қазақ тілін- дегі «қол» және ағылшын тіліндегі «hand» және «arm» сөздері, қазақ тіліндегі «саусақ» пен ағылшын тіліндегі «finger» мен «toe». Сөз- дерді әрт‰рлі м‰шелеу аудармашы алдында аударма нұсқасын таңдау қиындығын туды- рады. Қиыншылықтар, сонымен қатар, т‰п- нұсқада қабылдаушы мәдениетте жоқ құбы- лыстар аталған кезде де пайда болады. Қазақ- тың «даласы» деген не? «Brown Betty»дің дәмі қандай? Дегенмен тілдік факторлар аударма қиындықтарын тудырып қана қоймай, оларды шешуге жағдай жасайды. Әр тіл бірегей бол- ғанына қарамастан, барлық тілдердің құры- лысы мен қолданылуының негізінде аударма ‰дерісінде оларды байланыстыруға м‰мкіндік беретін бір принцип жатыр. Барлық тілдер дыбысталуы мен мағынасы бар екі жақты бірліктерден тұрады. Олардың барлығының сөздік құрамы мен граммтикалық құрылымы бар, олардың барлығы ойды құрастыру және басқа адамдармен қарым - қатынас кезінде сол ойды жеткізу құралы қызметін атқарады. Бар- лық тілдер әр т‰рлі тәсілдермен мезгіл, ме- кен, сандық, модальдық жәнет т.б. мағыналық категорияларды білдіріп, заттар класын, жеке объекттер мен олардың белгілерін, қалпын көрсете алады. Әрт‰рлі лингвистикалық пәндердің ереже- лері аударма ісінің көптеген аспектілерінің бетін ашып қана қоймай, сонымен қатар ау- дарманы зерттеушілерге осы к‰рделі феномен туралы объективті ақпарат алуға көмектесетін бірқатар сараптама жасау әдістерін береді. Б‰гінгі таңдағы аударматану лингвистикалық сараптама жасаудың әдістерін толығымен немесе оларға қандай да бір өзгертулер енгізіп қолдануда. Аударма барысында әрт‰рлі тіл- дерде жазылған мәтіндер арасында (т‰пнұсқа мен аударма мәтін) белгілі бір қатынас ор- найды. Осындай мәтіндерді салыстыра оты- рып, аударманың ішкі механизмін ашуға, ба- лама бірліктерді анықтауға, сонымен қатар т‰пнұсқа бірліктерін аударма тілдің бірлік- терімен алмасытрғанда болатын құрылысы мен мазмұнындағы өзгерістерді байқауға болады [2:36]. Мәтіндерді салыстыру – аударма туралы ақпараттың маңызды көзі. Қазіргі аударма- тануда осындай сараптаманың төрт т‰рі қол- данылады. Біріншіден, аударма мәтіндері т‰п- нұсқамен салыстырылады. Бұл салыстыру т‰пнұсқа мен аударма мәтіннің мазмұндық және құрылымдық жағынан жақындығының деңгейі, сәйкестікке жету тәсілдері, аударма- ның стандартты әдістері мен аударма ‰дері- сінің басқа да сипаттары жайлы маңызды ақ- парат алуға м‰мкіндік береді. Екіншіден, бір т‰пнұсқаның әр т‰рлі аудармашылардың бір- неше аудармалары салыстырылады. Бұл әр аудармашының жеке ерекшеліктері мен білік- тілік дәрежесіне тәуелді емес жалпы заңды- лықтарын анықтауға м‰мкіндік береді. ‡шін- шіден, бір т‰пнұсқа мен сол т‰пнұсқаның бірнеше тілге жасалған аудармалары салысты- рылады. Осылайша аудармалар тілі сәйкес ұлттық тілдің ерекше ішкі ж‰йесі екендігі анықталады. Салыстырудың төртінші т‰рінде т‰пнұсқа мен аударма тілдеріндегі параллель- ді мәтіндер, яғни мазмұны жағынан жақын, бірдей функционалдық стильге немесе жанрға жататын мәтіндерді салыстыру жатады. Бұл жерде аударма кезінде стилистикалық бейім- делу қажеттілігін тудыратын екі тілдегі сәйкес мәтіндердегі тілдік құралдарды қолданудың |