Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Э. Икрамова,
ҚХДУ, Филология кафедрасының магистранты ҚАЗАҚ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНДЕГІ ИНВЕРСИЯ Мақал-мәтел ‰лкен толғау, образ арқылы берілген логикалық ой қорытындысы болып табылады. Ол адам өмірінде, тұрмыс-тір- шілікте, қоғамдық жағдайларда кездесетін әр т‰рлі құбылыстарға, тарихи мән бар оқиға- ларға берілген даналық баға, тұжырымды т‰йін есебінде қолданылады. Мақал-мәтелдік формалар қарым-қатынас жасаушылардың бәріне белгілі болады және аксиома, ереже ретінде қабылданады. Мақал-мәтел - жай сөз емес, ол - сөз атасы, сөз көркі, тоқсан ауыз сөздің тобықтай т‰йіні, қысқа болса да нұсқа сөз. Мақал-мәтелдер – аз сөзбен көп мағынаны, көп ұғымды білдірудің ең жоғарғы м‰мкін- шілігінің көрсеткіші. Мақал-мәтелдерде орын- сыз тұрған, артық тұрған бір сөзді немесе басқа бір қосымша дәнекерді табуға бол- майды. Мақал-мәтелдер жай сөйлем т‰рінде және құрмалас сөйлем т‰рінде келе береді. Қазақ мақал-мәтелдерінің құрамындағы сөздері қалай болса, солай орналаса салмай, тіліміз- дегі белгілі бір заңдылықтар бойынша қалып- тасқан. Өздерінің қалыптасқан құрылымы және соған сәйкес ішкі мазмұны болады, олар бір-бірімен тығыз байланысқа т‰седі. Мақал-мәтел құрамындағы сөздердің кей- біреуіне ой екпіні немесе мағыналық екпін т‰сіп айтылуы арқылы ол сөйлемдегі орын тәртібі өзгеріп отырады. Мақал-мәтелдердегі сөйлем м‰шелерінің орналасуына классикалық тәртіп те тән. Екі жағдайда да паремиялардың құрамы мен құрылысы тұрақты және классикалық тәртіп басым болады. Сөйлем м‰шелерінің т‰ркі тіл- деріне, соның ішінде қазақ тіліне тән класси- калық тәртібі: бастауыштың баяндауыштан бұрын тұруы, тұрлаусыз м‰шелердің өздері қатысты сөздерден бұрын орналасуы, құр- малас сөйлемдегі бағыныңқы компоненттің |