Алматы қаласының «Ақпаратты -ресурстық орталық» ҚҚ
Қазақстандағы үшінші сектор
жүктеу/скачать 2,46 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақстандағы үшінші сектор
- КЕҰ дамытуға кері əсер ететін факторлар
- Менеджмент, басқару жəне бірыңғай емес жоспарлау саласындағы КЕҰ-ның мүмкіндіктерін ұйымдастыру
- 2. КЕҰ ƏРЕКЕТТЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ КЕҰ жəне халықаралық-құқықтық нормалары
Қазақстандағы үшінші сектор Қазақстанда қоғамдық сектор қалыптасу кезеңін басынан кешіруде жəне он жылдық əрекет ету тəртібімен есепке енгізіліп отыр. Оған тоқсаныншы жылдардың басындағы белсенділік, Қазақстандағы демократиялық реформасы негіз болды. Осыған орай халықаралық ұйымдардың келіп, Қазақстан халықаралық даму саласына ене бастады. Қазақстан интеграционды үрдістер, жалпы ақпараттандыру сұрақтары, экология, мəдениет, адам құқықтарын қорғау саласындағы серіктестікті дамыту, ЖҚТБ алдын алу, білім беру, денсаулық сақтау жəне т.б. салалардан алыстап кетпеді. Көп жағдайларда құқық қорғау, экологиялық, жастар, балалар, əйелдер жəне қайырымдылық ұйымдары, сонымен қатар мүгедектер бірлестігі белсенділіктері қолға алына бастады. Сонымен қатар гуманитарлық бағыт, ардагерлер, спорттық КЕҰ, қашқындар мен əскери қызмет ұйымдары, қажеттіліктер одағы, чернобыл азаматтарының бірлестіктері бірнеше мəрте бəсеңділік танытып отыр. Бұндай ұйымдардың басым көпшілігі не мемлекеттік немесе жекелей секторға сай қызмет атқармайды, олар тек халықтың аса көмекті күтетін категориясына жəне осындай қызметтерді пайдалану мүмкіндіктері болмағандарға арнайы жасалынған. Бүгінгі күні КЕҰ-ның əрекеттері жоғарыда аталған іс-əрекеттерінен де асып кетуі мүмкін, яғни, халқтың əлсіз топтарына үздіксіз көмек көрсетуде шектеу қойылмағаны жөн. КЕҰ-ның іс-əрекеттері білімді, ғылымды дамытуға, көп ұлтты мемлекеттің салт-дəстүрін жəне мəдениетін сақтауға, сонымен қатар оның рухани мұрасын ұрпақтан ұрпаққа беруге, 7 келген дəстүрлі емес көмек, ол көп жағдайда өзіне-өзі көмек, қоғамдық əлеуметтік ресурстарды құрайтын топтарға өзін-өзі көмектер көрсетумен ерекшеленеді. Үкіметтік емес ұйымдар «кəдімгі» жолмен қажеттілік жəне күш-қуат сезімін сезіне алмайтындарға көмектеседі. Тең емес мүмкіндіктері бар топтар даму үрдісіне енбесе, онда қоғам өз маңыздылығын жоғалтады, сондықтан да біздің күш-жігерлеріміз əлеуметтік мүгедекті кеңінен таралған мүгедек ретінде қабылдамауымыз тиіс. Біз қаласақ та, қаламасақ та осындай рөл, осындай миссиямен біз қоғамға қажетпіз. 3) Əлеуметтік əрекет концепциясында (М.Либоракин) қоғамдық қозғалыстардың рөлдеріне ерекше мəн беріледі; міне осының өзі үшінші сектордың ядросы ретінде қарастырылады. Олардың миссиясы – ұжымдық іс-əрекеттің есебінде əлеуметтік өзгеру. Қоғамдық инициативалар қоғамдық жəне саяси маңыздылыққа ие бола отырып, өздерінің мəселелерін ортаға салып, соны шешу жолдарын ұсынып, əлеуметтік саясаттың өзіндік «лабораториясына» айналып отыр. Осы саладағы барлық жетістіктер азаматтар топтарының инициативасының меншігі бола отырып, мемлекеттік деңгейде мойындауға ие болған. 4) Азаматтық құрылыс контекстіндегі үшінші сектор. Үшінші секторды талқылау кезінде құқықтық тəртіпке саяси жəне азаматтық жауапкершілікке альтернативті құндылықтарды ұсынатын əлеуметтік инициативалар қатынасымен байланысты жағдаяттар мəселелер туындатып отыр. Осы концепцияда үшінші сектор азаматтық қоғам құрылыста қарастырылады (М.Флямер). Өзіне тəн ерекшеліктермен жұмыс жасау жəне кең мағыналы альтернативті кеңістік өмірі жеткілікті жағдайда құруды өзі жалпы азаматтық тəртіптің салдарын бере алмайды жəне қалыптасқан қоғамдық жəне мемлекеттік құрылымды саяси тұрғыда əсер ете алмайды. Осының барлығы азаматтық қоғамның өмір сүруіне жағдай жасамайды. Олар мемлекеттің тікелей араласуымен құқықтық институттарын тиімді қорғаудың өзіндік ұйымдары, қоғамдық инициативаларын құру негізінде жүзеге аспақ. Қоғамдық инициативалар саяси ықпалы болатын мəселелер туындағанда өздерін «шектеме» əрекет етуі керек, мемлекет құқыққа келіспей əрекет еткенде бұл шарт жүзеге асады. Осындай саяси əсерлерде халықтың жағына еліктіру (əлеуметтік мəселе немесе анықталған жақ) жəне азаматтық қарсылық білдіруді ұйымдастырады. Нақты əсер ету формалары (зорлықсыз акцияларынан бастап заң жобаларын қоғамдық сараптамадан өткізуге дейін) саяси мəдениеттің басыңқы типіне тəуелді болады. Қазақстандағы үшінші сектор Қазақстанда қоғамдық сектор қалыптасу кезеңін басынан кешіруде жəне он жылдық əрекет ету тəртібімен есепке енгізіліп отыр. Оған тоқсаныншы жылдардың басындағы белсенділік, Қазақстандағы демократиялық реформасы негіз болды. Осыған орай халықаралық ұйымдардың келіп, Қазақстан халықаралық даму саласына ене бастады. Қазақстан интеграционды үрдістер, жалпы ақпараттандыру сұрақтары, экология, мəдениет, адам құқықтарын қорғау саласындағы серіктестікті дамыту, ЖҚТБ алдын алу, білім беру, денсаулық сақтау жəне т.б. салалардан алыстап кетпеді. Көп жағдайларда құқық қорғау, экологиялық, жастар, балалар, əйелдер жəне қайырымдылық ұйымдары, сонымен қатар мүгедектер бірлестігі белсенділіктері қолға алына бастады. Сонымен қатар гуманитарлық бағыт, ардагерлер, спорттық КЕҰ, қашқындар мен əскери қызмет ұйымдары, қажеттіліктер одағы, чернобыл азаматтарының бірлестіктері бірнеше мəрте бəсеңділік танытып отыр. Бұндай ұйымдардың басым көпшілігі не мемлекеттік немесе жекелей секторға сай қызмет атқармайды, олар тек халықтың аса көмекті күтетін категориясына жəне осындай қызметтерді пайдалану мүмкіндіктері болмағандарға арнайы жасалынған. Бүгінгі күні КЕҰ-ның əрекеттері жоғарыда аталған іс-əрекеттерінен де асып кетуі мүмкін, яғни, халқтың əлсіз топтарына үздіксіз көмек көрсетуде шектеу қойылмағаны жөн. КЕҰ-ның іс-əрекеттері білімді, ғылымды дамытуға, көп ұлтты мемлекеттің салт-дəстүрін жəне мəдениетін сақтауға, сонымен қатар оның рухани мұрасын ұрпақтан ұрпаққа беруге, 7 халықаралық айырбастау жүйесін жетілдіруге, заң шығармашылық əрекеттері жəне т.б. істерді дамытуға бағытталған. КЕҰ саяси үрдістердегі азаматтардың қатысу дейгейлерін көтермелейді, шешім қабылдау жəне қоғамдық пікірді қалыптастырады. КЕҰ-ның іс-əрекеттерін тұтас алғанда бір ұғыммен біріктіріп, түсіндіруге болады – қоғамның маңызды мəселелерін шешу. КЕҰ «құтқарушылар бригадасы» ретінде əрекет етеді, олардың көмектері, күш-қуаттары, қажеттіліктері, іскер-дағдылары қажет болғанда олар пайда болады. Сектордың экономикалық негізін жұмыстың табыс көзін көздемейтіні жəне тұтас қаржыландыру құрайды. Коммерциялық емес ұйымдар өздерінің бағдарламаларына басқа жеке меншік үлестерді жəне қайырмалдықты, гранттарды, қатысушылардың жекелей ақшаларын еліктіреді. Коммерциялық емес ұйым қызметкерлерінің басым көпшілігі- жоғары білімді жəне өмірлік белсенділіктері күшті адамдар. Халықпен үздіксіз байланыс, біліктілік, тəжірбие оларға тез шешім қабылдап, əлеуметтік мəселені нақты анықтап, шығынсыз, тиімді жолдар табуына, сонымен қатар инновационды əлеуметтік технологияларды əзірлеуге ықпал етеді. КЕҰ дамытуға кері əсер ететін факторлар Бұл сектордың жетістіктерінен басқа, КЕҰ дамуына жəне оның тұрақтандырылуына əсерін тигізетін факторлар да жеткілікті: 1) Менеджмент, басқару жəне бірыңғай емес жоспарлау саласындағы КЕҰ-ның мүмкіндіктерін ұйымдастыру. Кейбір ұйымдар жеткілікті мол тəжірбие жинақтаса, ал кейбіреулері бастапқы кезеңде əлі де ұйымдасу кезеңінде болып табылады. Осы салаларда қажетті дағдылар мен ақпараттың жоқтығынан олар ұзақ уақыт бойы өмір сүре алмайтынына күмəн бар. Қазақстандағы Үшінші сектор дамуының өзіне тəн ерекшелігі мынада: басқару, жоспарлау, маркетинг, ұжымдағы өзара қатынас, қоғаммен байланыс, мемлекетпен өзара əрекет сұрақтары КЕҰ-ның негізгі əрекеттеріне орай «екінші» болып есептелінген. Оған көптеген мысалдар куə, яғни ұйымның құрылысы, оны басқару, ұйымдастыру сұрақтарында көптеген олқылықтардың жетіспеуінен КЕҰ-ы мықты идеяларын жойып жіберді. КЕҰ-ның ұйым дамуына жеткілікті көңіл аудармау, соның ішінде КЕҰ өздерінің көңіл бөлмеуі бүгінгі күні басқару шешімінде КЕҰ-на талаптар қою арқылы еліміздегі үрдістер кезінде күрделі шешімдер қабылдай алу жағдайында. 2) Қазіргі таңдағы қазақстандық экономика коммерциялық емес сектордың қаржылай өмірлік қабілеттеріне шектеу қояды. Бүгінгі күні қаржылай мəселелер ұзақ мерзімді жоспарда коммерциялық емес сектордың өсуіне арналған маңызды олқылықтар болып табылады. 3) Заң базасы əлі де жеткіліксіз дамыған. Коммерциялық емес ұйымдар мен мемлекеттік органдардың арасындағы өзара əрекеттері мен серіктестіктеріне арналған заң базасының жоқтығы мемлекеттік бағдарламаларға КЕҰ-дың қатысуына арналған кедергілер тудырып, жергілікті органдар тарапынан əрекетті қолдау алуына да бөгеттер жасап жатыр. 4) Осы уақытқа дейін консолидарлы қоғамдық қозғалыстар жоқ. Ішкі, ұйымдасқан мəселелерді шешуде айқын көрініп, КЕҰ өзін орталықтандыру байқалады. Халық КЕҰ-ның іс-əрекеттері жөнінде ақпараттарға азды-кем көлемде біледі, сондықтан да үшінші сектор төменгі жақтан қолдау таппай отыр. Аталған ұйымдар қоғамдық маңыздылығында шешімдер қабылдау құрылымы мен үрдістеріне қатысуға емес, керісінше өзінің іс-əрекеттерінде қызметтерге бағытталған. 2. КЕҰ ƏРЕКЕТТЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ КЕҰ жəне халықаралық-құқықтық нормалары КЕҰ-ды құқықтық реттеу сұрақтарында нақты халықаралық-құқықтық өлшем көрінген. Көптеген халықаралық-құқықтық актілер, БҰҰ-ның құжаттары, Европа Кеңесі жəне Европадағы ынтымақтастық жəне қауіпсіздік жөніндегі Ұйым КЕҰ-ның рөлін маңыздылығын адамның барлық құқықтарын қорғау жəне мадақтау істерінде мойындап, 8 халықаралық айырбастау жүйесін жетілдіруге, заң шығармашылық əрекеттері жəне т.б. істерді дамытуға бағытталған. КЕҰ саяси үрдістердегі азаматтардың қатысу дейгейлерін көтермелейді, шешім қабылдау жəне қоғамдық пікірді қалыптастырады. КЕҰ-ның іс-əрекеттерін тұтас алғанда бір ұғыммен біріктіріп, түсіндіруге болады – қоғамның маңызды мəселелерін шешу. КЕҰ «құтқарушылар бригадасы» ретінде əрекет етеді, олардың көмектері, күш-қуаттары, қажеттіліктері, іскер-дағдылары қажет болғанда олар пайда болады. Сектордың экономикалық негізін жұмыстың табыс көзін көздемейтіні жəне тұтас қаржыландыру құрайды. Коммерциялық емес ұйымдар өздерінің бағдарламаларына басқа жеке меншік үлестерді жəне қайырмалдықты, гранттарды, қатысушылардың жекелей ақшаларын еліктіреді. Коммерциялық емес ұйым қызметкерлерінің басым көпшілігі- жоғары білімді жəне өмірлік белсенділіктері күшті адамдар. Халықпен үздіксіз байланыс, біліктілік, тəжірбие оларға тез шешім қабылдап, əлеуметтік мəселені нақты анықтап, шығынсыз, тиімді жолдар табуына, сонымен қатар инновационды əлеуметтік технологияларды əзірлеуге ықпал етеді. КЕҰ дамытуға кері əсер ететін факторлар Бұл сектордың жетістіктерінен басқа, КЕҰ дамуына жəне оның тұрақтандырылуына əсерін тигізетін факторлар да жеткілікті: 1) Менеджмент, басқару жəне бірыңғай емес жоспарлау саласындағы КЕҰ-ның мүмкіндіктерін ұйымдастыру. Кейбір ұйымдар жеткілікті мол тəжірбие жинақтаса, ал кейбіреулері бастапқы кезеңде əлі де ұйымдасу кезеңінде болып табылады. Осы салаларда қажетті дағдылар мен ақпараттың жоқтығынан олар ұзақ уақыт бойы өмір сүре алмайтынына күмəн бар. Қазақстандағы Үшінші сектор дамуының өзіне тəн ерекшелігі мынада: басқару, жоспарлау, маркетинг, ұжымдағы өзара қатынас, қоғаммен байланыс, мемлекетпен өзара əрекет сұрақтары КЕҰ-ның негізгі əрекеттеріне орай «екінші» болып есептелінген. Оған көптеген мысалдар куə, яғни ұйымның құрылысы, оны басқару, ұйымдастыру сұрақтарында көптеген олқылықтардың жетіспеуінен КЕҰ-ы мықты идеяларын жойып жіберді. КЕҰ-ның ұйым дамуына жеткілікті көңіл аудармау, соның ішінде КЕҰ өздерінің көңіл бөлмеуі бүгінгі күні басқару шешімінде КЕҰ-на талаптар қою арқылы еліміздегі үрдістер кезінде күрделі шешімдер қабылдай алу жағдайында. 2) Қазіргі таңдағы қазақстандық экономика коммерциялық емес сектордың қаржылай өмірлік қабілеттеріне шектеу қояды. Бүгінгі күні қаржылай мəселелер ұзақ мерзімді жоспарда коммерциялық емес сектордың өсуіне арналған маңызды олқылықтар болып табылады. 3) Заң базасы əлі де жеткіліксіз дамыған. Коммерциялық емес ұйымдар мен мемлекеттік органдардың арасындағы өзара əрекеттері мен серіктестіктеріне арналған заң базасының жоқтығы мемлекеттік бағдарламаларға КЕҰ-дың қатысуына арналған кедергілер тудырып, жергілікті органдар тарапынан əрекетті қолдау алуына да бөгеттер жасап жатыр. 4) Осы уақытқа дейін консолидарлы қоғамдық қозғалыстар жоқ. Ішкі, ұйымдасқан мəселелерді шешуде айқын көрініп, КЕҰ өзін орталықтандыру байқалады. Халық КЕҰ-ның іс-əрекеттері жөнінде ақпараттарға азды-кем көлемде біледі, сондықтан да үшінші сектор төменгі жақтан қолдау таппай отыр. Аталған ұйымдар қоғамдық маңыздылығында шешімдер қабылдау құрылымы мен үрдістеріне қатысуға емес, керісінше өзінің іс-əрекеттерінде қызметтерге бағытталған. 2. КЕҰ ƏРЕКЕТТЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ КЕҰ жəне халықаралық-құқықтық нормалары КЕҰ-ды құқықтық реттеу сұрақтарында нақты халықаралық-құқықтық өлшем көрінген. Көптеген халықаралық-құқықтық актілер, БҰҰ-ның құжаттары, Европа Кеңесі жəне Европадағы ынтымақтастық жəне қауіпсіздік жөніндегі Ұйым КЕҰ-ның рөлін маңыздылығын адамның барлық құқықтарын қорғау жəне мадақтау істерінде мойындап, 8 ұлттық, аймақтық жəне халықаралық деңгейдегі гуманитарлы іс-əрекеттерді, соның ішінде адамның барлық құқықтарын қорғау жəне соның арасындағы үкіметтік жəне үкіметтік емес ұйымдардың арасындағы серіктестіктерді құптайды. 10.12.48 жылғы Адам құқықтарының Жалпы Декларациясы мынаны көздейді: «Кез келген адам бостандыққа құқықтары бар .... ассоциациялар. Ешкім мəжбүрлі түрде қандай да болмасын ассоциацияға кіре алмайды». 1966 жылғы 19 желтоқсанда Азаматтық жəне саяси құқықтары жөнінде Халықаралық Пактінде (22 бап): «Кез келген адам басқа ассоциацияларына ерікті түрде түсуге құқылы, сонымен қатар профсоюздер құрып, өзінің қызығушылықтарын қорғай алады. Бұл құқықтарды қолдану ешқандай да шектеулерге жатпайды, тек заңға байланысты жəне қоғамдық тəртіп, қоғамдық қауіпсіздік немесе мемлекеттік қауіпсіздік, сонымен қатар денсаулықтарды қорғау жəне халықтың өнегелігін немесе құқықтарын қорғау, басқа тұлғалардың бостандығына қатысты барлық сұрақтарды қарастыруға деген құқықтары бар. Аталған бап қарулы күштер мен полиция қызметкерлеріне кіретін тұлғаларға арналған құқықтардың заңға енуіне ешқандай да кедергі жасамайды». Кəсіби ассоциация құқықтарына қатысты, 1966 жылғы 19 желтоқсанда Азаматтық жəне саяси құқықтары жөнінде Халықаралық Пактінде (8 бап): 1. Аталған Пактіге қатысатын мемлекет келесіні қамтамасыз етуге міндетті: a) Кез келген адам кəсіби одақтағы өзінің экономикалық, əлеуметтік қызығушылықтарын жүргізуді жəне қорғауды құра келе, сəйкестендірілген ұйымның ережелерін сақтаудың жалғыз шарттарын өзіндік таңдаумен кірісе алады. Аталған құқықтарды пайдалануға ешқандай да шектеулер қойылмайды, тек заң тарапында қарастырылатын жəне демократиялық қоғамдағы мемлекеттің қауіпсіздігін немесе қоғамдық тəртіптің немесе басқалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға қажетті құқықтар болған жағдайда жүзеге асырылады. b) Кəсіби одақтар ұлттық федерациялар немесе конфедерациялар құруға құқылы жəне халықаралық кəсіби ұйымдарды құруға немесе қосылуға құқық береді. c) Кəсіби одақтарды ешқандай да шектеулерсіз іске қосуға деген құқықтар, сонымен қатар демократиялық қоғамдағы мемлекеттің қауіпсіздігін немесе қоғамдық тəртіптің немесе басқалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға қажетті құқықтар болған жағдайда жүзеге асырылады. 2. Аталған бап қарулы күштер, полиция немесе мемлекеттің əкімшілігінің құрамына кіретін тұлғаларға арналған осы құқықтарды пайдалануға ешқандай да заңи тарапынан шектеулер қоймайды». Қоғамдық ұйым ұғымын анықтауда қоғамдық (үкіметітк емес) ұйымдардың үлесін айтпасқа болмайды. 1968 жылғы 23 мамырдағы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1296 (XIV) резолюциясына сəйкестендіріле, халықаралық үкіметтік емес ұйым (ХҮЕҰ) деп «үкімет аралық келісім негізінде бекітілмеген кез келген халықаралық ұйымды» айтамыз. 1986 жылы 24 сəуірде Европалық Кеңес тарапынан қабылданған халықаралық үкіметтік емес ұйымның құқыққа қабілеттілігін мойындау жөнінде Европалық конвенцияда ХҮЕҰ-ның үш белгісі көрсетіледі: кем дегенде екі мемлекетте өз іс-əрекеттерін жүзеге асыратын қандай да болмасын мемлекеттің ішкі актісімен байланысты құруға іс-əрекеттердің коммерциялық емес мақсаты болып табылады. Халықаралық құжаттарды салыстырмалы-құқықтық ғылыми талдау кезінде қоғамдық бірлестіктер ұғымның элементтері мен заңды дəрежесі туралы келесідей түсініктемелер береді: 1. Қоғамдық бірлестіктердің құқыққа қабілеттіліктері кез келген адамның құқыққа қабілетіліктерін жəне кез келген инвидиттің ассоциацияға еркін түсе алуын халықаралық деңгейде мойындаумен сипатталады. 2. Жекелей мүшелікке кіру (халықаралық нормалар индивиттың құқықтарын ассоциацияның еркіндігі ретіндегі құқығы сипатында қарастырылады). 3. Еріктілік (бірлестіктерге кіруге ешкім мəжбүрлей алмайды). 9 ұлттық, аймақтық жəне халықаралық деңгейдегі гуманитарлы іс-əрекеттерді, соның ішінде адамның барлық құқықтарын қорғау жəне соның арасындағы үкіметтік жəне үкіметтік емес ұйымдардың арасындағы серіктестіктерді құптайды. 10.12.48 жылғы Адам құқықтарының Жалпы Декларациясы мынаны көздейді: «Кез келген адам бостандыққа құқықтары бар .... ассоциациялар. Ешкім мəжбүрлі түрде қандай да болмасын ассоциацияға кіре алмайды». 1966 жылғы 19 желтоқсанда Азаматтық жəне саяси құқықтары жөнінде Халықаралық Пактінде (22 бап): «Кез келген адам басқа ассоциацияларына ерікті түрде түсуге құқылы, сонымен қатар профсоюздер құрып, өзінің қызығушылықтарын қорғай алады. Бұл құқықтарды қолдану ешқандай да шектеулерге жатпайды, тек заңға байланысты жəне қоғамдық тəртіп, қоғамдық қауіпсіздік немесе мемлекеттік қауіпсіздік, сонымен қатар денсаулықтарды қорғау жəне халықтың өнегелігін немесе құқықтарын қорғау, басқа тұлғалардың бостандығына қатысты барлық сұрақтарды қарастыруға деген құқықтары бар. Аталған бап қарулы күштер мен полиция қызметкерлеріне кіретін тұлғаларға арналған құқықтардың заңға енуіне ешқандай да кедергі жасамайды». Кəсіби ассоциация құқықтарына қатысты, 1966 жылғы 19 желтоқсанда Азаматтық жəне саяси құқықтары жөнінде Халықаралық Пактінде (8 бап): 1. Аталған Пактіге қатысатын мемлекет келесіні қамтамасыз етуге міндетті: a) Кез келген адам кəсіби одақтағы өзінің экономикалық, əлеуметтік қызығушылықтарын жүргізуді жəне қорғауды құра келе, сəйкестендірілген ұйымның ережелерін сақтаудың жалғыз шарттарын өзіндік таңдаумен кірісе алады. Аталған құқықтарды пайдалануға ешқандай да шектеулер қойылмайды, тек заң тарапында қарастырылатын жəне демократиялық қоғамдағы мемлекеттің қауіпсіздігін немесе қоғамдық тəртіптің немесе басқалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға қажетті құқықтар болған жағдайда жүзеге асырылады. b) Кəсіби одақтар ұлттық федерациялар немесе конфедерациялар құруға құқылы жəне халықаралық кəсіби ұйымдарды құруға немесе қосылуға құқық береді. c) Кəсіби одақтарды ешқандай да шектеулерсіз іске қосуға деген құқықтар, сонымен қатар демократиялық қоғамдағы мемлекеттің қауіпсіздігін немесе қоғамдық тəртіптің немесе басқалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға қажетті құқықтар болған жағдайда жүзеге асырылады. 2. Аталған бап қарулы күштер, полиция немесе мемлекеттің əкімшілігінің құрамына кіретін тұлғаларға арналған осы құқықтарды пайдалануға ешқандай да заңи тарапынан шектеулер қоймайды». Қоғамдық ұйым ұғымын анықтауда қоғамдық (үкіметітк емес) ұйымдардың үлесін айтпасқа болмайды. 1968 жылғы 23 мамырдағы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1296 (XIV) резолюциясына сəйкестендіріле, халықаралық үкіметтік емес ұйым (ХҮЕҰ) деп «үкімет аралық келісім негізінде бекітілмеген кез келген халықаралық ұйымды» айтамыз. 1986 жылы 24 сəуірде Европалық Кеңес тарапынан қабылданған халықаралық үкіметтік емес ұйымның құқыққа қабілеттілігін мойындау жөнінде Европалық конвенцияда ХҮЕҰ-ның үш белгісі көрсетіледі: кем дегенде екі мемлекетте өз іс-əрекеттерін жүзеге асыратын қандай да болмасын мемлекеттің ішкі актісімен байланысты құруға іс-əрекеттердің коммерциялық емес мақсаты болып табылады. Халықаралық құжаттарды салыстырмалы-құқықтық ғылыми талдау кезінде қоғамдық бірлестіктер ұғымның элементтері мен заңды дəрежесі туралы келесідей түсініктемелер береді: 1. Қоғамдық бірлестіктердің құқыққа қабілеттіліктері кез келген адамның құқыққа қабілетіліктерін жəне кез келген инвидиттің ассоциацияға еркін түсе алуын халықаралық деңгейде мойындаумен сипатталады. 2. Жекелей мүшелікке кіру (халықаралық нормалар индивиттың құқықтарын ассоциацияның еркіндігі ретіндегі құқығы сипатында қарастырылады). 3. Еріктілік (бірлестіктерге кіруге ешкім мəжбүрлей алмайды). 9 4. Мемлекеттік емес (үкіметтік емес) сипат. 5. Ұйымның жəне іс-əрекеттің заңдылығы 6. Коммерциялық емес мақсат (табыс көзін мақсат етпеу). 7. Ұлттық заңда тағайындалынған тəртіп бойынша жеке жағдаяттардағы ассоциацияларға деген құқықтарға шектеу қою мүмкіндіктері. Осындай жағдайларды ескере келе, мынандай қорытындыны шығаруға болады, сонымен қоғамдық бірлестіктер – бұл ассоциация еркіндігіне заңи тұрғында жүзеге асырылған құқықтар негізінде индивидтердің коммерциялық емес, мемлекеттік емес, ерікті ұйымдары болып табылады. Бұл дегеніміз, осы аталған ғылыми ұғымдар қоғамдық бірлестіктердің құқықтылығын білдіріп, бір жағынан мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара əрекеттерін жүзеге асыратын ерікті түрде қалыптасқан ұжымды көрсетсе, екінші жағынан – адам құқықтарының бөлінбес бөлігі ретінде ассоциация бостандығы туралы құқықтық институтты халықаралық деңгейде мойындау сипатына енеді. ҚР Ата Заңында 23 бап: « Қазақстан Республикасы азаматтарының бiрлесу бостандығына құқығы бар. Қоғамдық бiрлестiктердiң қызметi заңмен реттеледi ». Бірлестіктерді еріктілігіне деген құқығы мемлекеттің қорғауында болатын жəне қоғамның қызығушылықтарына жауап беретін адам жəне азаматтың маңызды жəне конституциялық құқықтарын сипаттайды. Қазақстан Республикасында қоғамдық бірлестіктер деп заңға қайшы келмейтін, жалпы мақсаттарға жетуге ұмтылатын, ерікті түрде құрылған азаматтардың бірігуі болып есептеледі. Қоғамдық бірлестіктер еріктілік, мүшелердің тең құқылық, өзін-өзі басқару, заңдылық, есеп беру жəне іс-əрекеттің үйлесімділігінің арқасында жұмыс істейді (ҚР-ның 1996 жылғы 31 мамырдағы «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Заңын қараңыз). жүктеу/скачать 2,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|