дәріс. Кәсіпорынның еңбек ресурстары

19 
Дәрістің мазмұны: 
1) Энергетикада еңбекті ұйымдастыру. 
2) Еңбек өнімділігі және энергетика кәсіпорындарындағы еңбек 
өнімділігін арттыру қорлары (резервтері). 
3) Энергетикада еңбекақының төленуі. Еңбекақыны төлеу формалары 
мен жүйелері.
 
3.1 Энергетикада еңбекті ұйымдастыру 
Барлық өнеркәсіптік, соның ішінде энергетикалық кәсіпорындардың 
қызметкерлер құрамы негізінен қамтамасыз етуші және қызмет көрстеуші 
өндірістерде жұмыс жасайтын өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлер құрамы 
(ӨӨҚ) және тұрғын үй-тұрмыстық, коммуналдық, медициналық, тағамдық, 
өрт сөндіру қызметтерінде, асханаларда, әскери күзетте және кәсіпорынның 
басқа да қосалқы бөлімшелерінде жұмыс жасайтын өндірістік емес 
қызметкерлер құрамы болып жіктеледі.
Өнеркәсіптік-өндірістік 
қызметкерлер 
құрамы 
эксплуатациялық, 
жөндейтін және әкімшіліктік-басқару болып бөлінеді.
Өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлер құрамы келесі санаттарға 
жіктеледі: 
- негізінен қамтамасыз етуші және қызмет көрсетуші өндірістегі 
өндірістік процестерге тікелей қызмет көрсететін жұмысшылар; 
- көбінесе қосымша және әкімшіліктік-басқару қызметін атқарушы 
қызметкерлер; 
- 
бүкіл энергокәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің 
техникалық, экономикалық және ұйымдастыру нұсқауларын іске асыратын 
жоғары немесе арнаулы білімі бар инженерлік-техникалық қызметкерлер 
(ИТҚ); 
- әдетте кәсіби дайындықты талап етпейтін – жинастыру/тазалау, күзет 
және т.б. сияқты жай қосалқы жұмыстарды атқаратын қызмет көрсетуші кіші 
қызметкерлер; 
- әртүрлі мамандықтар мен кәсіптердің оқушылары, соның ішінде сынақ 
мерзімінен өтушілер, жаңалықтарды және т.б. меңгеру үшін уақытша 
іссапарға жіберілгендер.
Кез келген еңбек белгілі бір түрде ұйымдастырылуы тиіс. Еңбекті 
ұйымдастыру – жұмыс күшін тиімді пайдалануды қамтамасыз ететін іс-
шаралар жүйесі.
Сондай-ақ, еңбек қарқындылықпен және сапамен сипатталады:
- еңбек қарқындылығы – жұмыс күшін уақыт бірлігінде жұмсау 
дәрежесі; 
- еңбек сапасы – еңбектің күрделілік, қарбаластық және шаруашылық 
маңызының дәрежесі.
Еңбектің, оның өнімділік деңгейінің қалыпты жағдайларын не 
шарттарын сақтау, сондай-ақ, еңбекті өндірістік-шаруашылық қызметтің 

20 
құрамдас бөлігі ретінде жоспарлау үшін еңбектің мөлшерленуі не нормалануы 
тиіс. 
Еңбекті мөлшерлеу – өнімнің бірлігін дайындауда немесе уақыт 
бірлігіндегі өнімді жасауда еңбек шығындарының мөлшерін белгіленуі немесе 
өндіріс құралдарының белгілі ұйымдастырушы-техникалық жағдайларда 
қызмет көрсетуі.
Келесі норма/мөлшер түрлері қолданылады: 
Өндіру нормасы/мөлшері – нақты сандағы өнімді жасап шығару немесе 
уақыт бірлігінде (сағ, ауысым және т.б.) жұмыстың нақты көлемін орындау. 
Уақыт мөлшері – өнім бірлігін өндіруге немесе жұмыс бірлігін 
орындауға жұмсалатын уақыт. 
Қызмет көрсету мөлшері – бір адаммен қызмет көрсетілетін жабдық 
бірлігінің саны.
Сан мөлшері – белгілі жабдық немесе жабдықтар бірлігінің тобына 
қызмет көрсетуге қажетті адамдар саны.
Көріп тұрғанымыздай, бұл мөлшерлер әрқайсысы басқасына қатысты 
кері болып табылатын екі жұпты құрайды: өндіру мөлшері – уақыт мөлшері, 
қызмет көрсету мөлшері – сан мөлшері.
Сондай-ақ, басқарушылық еңбекті мөлшерлеу үшін басқарушылық 
мөлшері қолданылады. Басқарушылық мөлшері – бір басқарушы тиімді 
басқара алатын адамдар саны. Орташа адамның психо-физикалық 
мүмкіндіктері бойынша бұл сан 7-8 адамды құрайды. Мысалы, егер 
бриагадада жұмысшылар саны сегізден артық болса, онда бригадирдің өзіне 
бағына отырып, оның атынан бағынушылар саны 7-8 жұмысшыдан аспайтын 
бригада бөлігін басқаратын орынбасар қажет болады.

жүктеу/скачать 0,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: