Алматыкiтап баспасы
жүктеу/скачать 50,27 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Воейков осі»
| К
ы = Ж Б мұнда, К ы – ылғалдылық коэффициенті; Ж – жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері (мм-мен); Б – булану шамасы (мм-мен). Сонымен қатар, егер: К ы = 1 болса, онда ылғалдылық жеткілікті; К ы > 1 болса, онда ылғалдылық мөлшері шамадан тыс жоғары; К ы < 1 болса, онда ылғалдылық мөлшері жеткіліксіз. Мысалы: 8-сыныптың курсы бойынша тундрада 500 мм жауын- шашын түседі, ал оның булануы 125 мм-ге тең. ылғалдылық коэф- фициенті (500:125) 4-ке тең. ылғалдылық артығымен жүрді. Дала зонасында 550 мм жауын-шашын түседі, ал булану 750 мм-ге тең. Коэффициент мәні – 0,73. ылғалдылық жеткіліксіз. Қазақстан аумағының үлкен болғанымен, айрықша алуантүрлілік байқалмайды. ылғалдылық коэффициентінің ең жоғарғы мәні Алтай биік таулы аудандарына тән, ол 1,8–2,4-ті құрайды. Жазық дала зона- сында ол 0,3–0,8 аралығында ауытқиды. Ең мардымсыз ылғалдылық шөл және шөлейт зоналарға тән (К = 0,2–0,3). ылғалдылық коэффициентіне сәйкес зоналардың таралу заңды- лықтарын өзен мен көлдер желілерінің тығыз болу себебі түсіндіреді, ауылшаруашылық дақылдары егістігін дұрыс аудандастыру жүргізіледі. 97 Ал ма ты к i та п ба сп ас ы Желдер Жел еліміздің климатында айрықша рөл ойнайды. Ол ауа масса- ларын, онымен бірге жылуды, суықты, ылғалдылықты тасымалдайды. Қазақстан орналасқан ендіктерде тұрақты батыс желдері басым болады. 50˚ с.е. параллелі бойынша жоғары қысым жолағы кесіп өте- ді. Бұл параллель «Воейков осі» деп аталады. Ол – Сібір антици- клонының оңтүстік-батыс тармағы. Жоғары қысымның бұл жола- ғы – қыста жазықтардағы маңызды желайрығы. Осы параллельден солтүстікке қарай оңтүстік және оңтүстік-батыс желдері, ал оңтүстік- ке солтүстік және солтүстік-шығыс желдері соғады. Бұл желдердің жыл- дамдығы осы параллельден қашықтау мөлшеріне байланысты азаяды. Ебі желі Қытайда орналасқан Ебі-Нұр көлі қазаншұңқырында, жоғарғы қысым пайда болғанда соғады. Ол Қазақстан аумағындағы Алакөл көліне қарай соғады. Жазда ауа тау жоталарының арасымен қы- сылып, үйкеліске ұшырап өтеді, жылдамдығы секундына 60–80 метр- ге жетеді. Қыс кезінде қысылып өткен ауаның температурасы қор- шаған ортасынан 8–10 º c жоғары болады. Сондықтан ол жылы желге жатады. Бұл жел жыл ішінде орта есеппен 70–100 күндей соғады. Сайқан желі Сайқан жотасынан Жетісу қақпасы арқылы Ебі-Нұр көлі жаққа – Орталық Азия жаққа қарай соғады. Желдің жылдамдығы – 50–60 м/с. Әсіресе қазан және сәуір айларында қатты соғады, басқа уақыттарда тынышталады. Сайқан желінің ұзақтығы 2–3 тәулікке со- зылады. Ол мықты қарлы боран және бұрқасын түрінде соғып, топы- рақты құрғатады, көліктің жүруін қиындатады, балықшаруашылығы мен малшаруашылығына шығын келтіреді. Шелек өзенінің бастауынан Іле аңғарына қарай Шелек желі соға- ды, ол мұздықтар өңірінен суық ауаның қозғалуынан түзіледі. Жел өзен аңғарын бойлай күндіз солтүстік батыстан оңтүстік-шығысқа қа- рай соғады, ал түнде бағытын кері өзгертеді. Жыл бойы желдің жыл- дамдығы – 8–10 м/с. Қыста жел күртік қардың жинақталып қалуына әкеледі, сөйтіп көлік қозғалысына қиындық туғызады. Қаратау жотасының оңтүстік-батыс баурайында Арыстанды өзені- нің аңғары бойымен Арыстанды-Қарабас желі үздіксіз соғып тұрады. Мойынқұм шөлінің үстімен өткен кезде құмды дауыл пайда болады. Халық арасында оны «қарабас» желі деп атайды. Кейде желдің жыл- дамдығы 35 м/с-қа дейін артады. Қордай желі Жамбыл облысының оңтүстік-шығысында, Кіндіктас тауы мен Жетіжол жотасының арасында орналасқан Қордай асуында соғады. Жел жылына 55 күн бойы соғып тұрады. Қазақстан аумағын- да қыста сібір антициклоны орныққан кезде оның жылдамдығы 40 м/с-ке дейін жетеді. Мұғалжар желі Мұғалжар таулары аймағында соғады. Атлант мұхитынан келетін ауа массалары өзінің бар ауқымымен Орал тау- ларынан толық асып өте алмай, бір бөлігі Мұғалжарды оңтүстігінен 98 Ал ма ты к i та п ба сп ас ы айналып өтеді. Бұл желдің туындау себебі жер бедеріне және атмос- фера айналымына байланысты. Ол жылдамдығы 50 м/с-ке жеткен кезде күшті дауылға ұласады. Бұл жел Ақтөбе, Атырау, Маңғыстау об- лыстарында байқалады. 47-сурет . Ауылшаруашылық дақылдары егілетін аудандар жүктеу/скачать 50,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|