An introduction to educational research methods. Введение в образовательные исследовательские методы Білім беру-зерттеу әдістеріне кіріспе
жүктеу/скачать 32,4 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Іс-әрекеттегі зерттеу көздері
- Машықтанушы маманның зерттеу үлгісі ретіндегі іс-әрекеттегі зерттеуі
- Білім беруді қалай түсінеміз
- Тәжірибе ретіндегі оқу іс-әрекеті
- Мектептегі ғылыми-педагогикалық іс-әрекеттегі зерттеу дегеніміз не
- Іс-әрекеттегі зерттеудің мақсаты
- Іс-əәрекеттегі зерттеу шиыршығы
- Жоспар Жоспар ды қайта қарау Іс -əәрекет
- Іс-әрекеттегі зерттеу аймағы мен бөліктері
- Бұл іс-әрекет болуы мүмкін, алайда бұл зерттеу ме
- 12.1 кесте. Іс-әрекеттегі зерттеу дәстүрлері: ұстанымдар мен мақсаттар
- 12.1 кесте.
ELAINE WILSON ТАРАУ 12
Тарауға шолу Бұл тарау тәжірибе жүргізуші мұғаліммен жүргізілген педагогикалық іс-әрекеттегі зерттеуді түсіндіреді. Бірінші тарауда іс-әрекеттегі зерттеу тарихи мәнмәтінде ұсынылатын болады, содан кейін философиялық тамырлары қарастырылып, содан кейін – ғылыми-педагогикалық зерттеу мен педагогикадағы зерттеу арасындағы айырмашылық туралы жиналған материалдар қайталанылады. What Is Educational Action Research? 640
Іс-әрекеттегі зерттеу көздері Іс-әрекеттегі зерттеу үдерісін түзуді Курту Левину жиі атап өтіп жатады және дегенмен осы терминді пайдалана отырып алғашқы жұмысты жариялаған, ол бұрын да осы әдіспен Германияда 1913 жылы Венадағы жұмыс барысында кезіккен болуы мүмкін (Altrichter et al., 2007). Шын мәнісінде, Бэкингемнің «Research for Teachers» (Мұғалімдер үшін зерттеулер) кітабы, Altrichter et al. сілтеме ұсынылып, 1926 жылы жарияланған, іс- әрекеттегі зерттеу әдісін әрі қарай ұстанады. Одан бөлек, Роджерстің (2002) есебіндегі Джон Дьюидің ойлау туралы ұғымдары, мәселен, оның ұқсас екендігін көрсетеді және ежелгі грек эмпириктері іс-әрекеттегі зерттеу айналымдарын қолданған да болуы керек.
Дегенмен, Левин бірінші болып «бірқатар қадамдарды орындау, олардың әрқайсысы іс-әрекеттегі зерттеу нәтижесін жоспарлау, жүзеге асыру мен бағалау» ретінде іс- әрекеттегі зерттеуге сипаттама берген (Kemmis and McTaggart, 1990: 8). Левиннің мәлімдеуінше, «белгілі бір әлеуметтік тәжірибені түсініп, өзгерту үшін, қоғамтанушылар барлық зерттеу кезеңдерінде нақты қоғамдық ортадан тәжірибе жүргізуші мамандарды қамтуы тиіс» (McKernan, 1991: 10).
Машықтанушы мұғалімнің ғылыми-педагогикалық зерттеуі көптеген ғылыми-зерттеушілік әдістемелер үшін концептуалды және лингвистикалық анықтама болып табылады (Cochran-Smith and Lytle, 2009), атап айтқанда этнографиялық зерттеу жұмысы мен пәндік зерттеулер сияқты. Мейлінше кең ауқымды әдебиетте тәжірибелік зерттеу жұмысының түрлі әдістері бар: түрлі акценттер мен мақсаттарға, сонымен бірге түрлі тарихи және эпистемиологиялық дәстүрлерге ие. Алайда барлық дәстүрлер үшін жалпы болып табылатын ерекшеліктері қатары да бар. Мәселен, тәжірибелік зерттеулердің барлық үлгілері тәжірибені біреудің орындауын қамтиды, ол дайындықты қамтиды және тәжірибе туралы тұрақты түрде білімді толықтыруды талап етеді. Мәселен, машықтанушы мұғалім немесе дәрігер бір мезетте өзіне зерттеушінің рөлін алады, олар машықтанушы зерттеушілерге айналады. Маңызды шарт ретінде белгілі бір тәжірибелік мәнмәтінде жұмыс істейтін осындай машықтанушылар бөгде кісіде болмайтын жағдайға қатысты айтарлықтай білімі мен пікірге ие болады. Осындай ішкі білім машықтанушы зерттеушінің тәжірибелік мәнмәтін ішіндегі өзара әрекеттер мен қарқынға ие болады. Және, керісінше, кемшіліктері де бар, өйткені машықтанушы мәнмәтінге соншалықты жақын болғандығы – осы жақындық оған шынайы пікір білдіруге кедергі келтіруі мүмкін.
Машықтанушы маманның зерттеу жұмысы білім мен тәжірибе арасындағы өзара байланыс күрделі және сызықтық емес екендігіне негізделеді және, тәжірибені жетілдіру үшін қажетті білім белгілі бір тәжірибенің күнделікті жұмысын құрылымдайтын мәнмәтіндер мен биліктік қатынастарға байланысты.
Авторлар Kemmis және McTaggart (2005) мекекемелер мен ұйымдарда машықтанушы мамандармен жүргізілген іс-әрекеттегі зерттеулердің жалпы түрлерін сипаттайды. Алайда бұл тарау мектептегі ғылыми-зерттеушілік мәнмәтінмен және атап What Is Educational Action Research? 641
айтқанда ғылыми-педагогикалық іс-әрекетпен шектеледі. Мұнда біз мектептегі зерттеу жұмысын мектептегі мұғалімдер мен университеттік әріптестерімізбен арадағы ынтымақтастық ретінде анықтаймыз, дегенмен сонымен бірге білім беру үдерісінің басқа да қатысушылары тартылуы мүмкін, мәселен ата-аналар мен жалпы мектеп қауымдастығының басқа да мүшелері.
Білім беру – бұл әлеуметтік үдеріс болып табылады, «оның көмегімен жаңа буын тілге, рөлдерге, өзара қарым-қатынастарға және қоғамның мүшесі болуы үшін оның мүшелерінің меңгеруі тиіс күнделікті іс-әрекетке жұмылады» (Carr and Kemmis, 2009: 75). Яғни, егер білім беру – жастарды қоғам мүшесі ету мақсатында оқыту болып табылса, онда әлеуметтік тәжірибешілер осы рөлді атқаруы тиіс. Алайда сонымен бірге олардың да осы әлеуметтік рөлдерді орындайтынын, сонымен бірге тікелей қоғамда және жалпыәлемдік мәнмәтіндегі өзгерістерге жауап беруге дайын болуы тиіс екендігін мәлімдеу қажет. Сәйкесінше, білім беру үдерісі екі бір-біріне қайшы атқарымға ие. Біріншіден, қоғам өмірінің әрекет етуші үлгілерін жаңғырту, және, екіншіден, келешектегі буын тез өзгеріп жатқан әлеуметтік әлемнің қатысушысы бола алатындай тәжірибенің түрленуіне кедергі жасай алатын білім беру жүйесінің табиғи консервативті беталысын еңсеруі тиіс. Дәл осы шиеленістің кесірінен білім беру туралы даулар тым саясаттанып кеткен. Шын мәнісінде, білім беру үдерісіндегі түрлі топтардың бір-біріне қарама-қайшы келетін тұжырымдары мен құндылықтары «жақсы» қоғамның қандай болуы керектігі туралы және, сәйкесінше, «жақсы» оқытудың қандай болатыны туралы дауларды күшейте түседі. Сондықтан белгілі бір уақытта ерекше қуат танытатын білім беру түрі уақыт өте келе өзгерген білім беру мен қоғам арасындағы өткен саяси ағымдар мен өзара қарым- қатынастардың нәтижесі болып табылады. Тәжірибе ретіндегі оқу іс-әрекеті Егер біз білім берудің құндылықтан айрылғанын қабылдайтын болсақ, білім беру мақсаттары мен үдерісі әжептеуір дау тудырады, онда оқу іс-әрекеті де бейтарап емес. Карр мен Кеммистің айтуынша, оқу іс-әрекетін адами қызметтің немесе тәжірибенің (praxis) – Аристотельдің философиясынан алынған термин, үлгісі ретінде қарау керек. Нақтырақ айтқанда, тәжірибенің анықтамасы: «этикалық түсінігі (әлеуметтік) машықтанушылар, оларда және олар арқылы жеке иігілік пен қоғамның игілігі тәжірибелік бейнеге ие болады» (Carr and Kemmis, 2009: 77). Сондықтан, оқу іс-әрекеті – бұл этикалық нормалар негізіндегі іс-әрекет болып табылады. Одан бөлек, әлеуметтік рөлдер немесе мұғалімнің бейімі жақсы қоғам немесе жақсы оқытудың не екендігін үндемей түсінуге сәйкес іс-әрекетті білдіреді. Мұндай этикалық ақпараттандырылған мұғалімдермен жүзеге асырылған қоғамдық тәжірибе фронезис (phronesis) атауына, немесе өмір сүру даналығы атауына ие болды. Мұндай өмір сүру даналығын теорияда үйреніп алуға болмайды, содан кейін оны сәйкесінше тәжірибеде қолдана отырып, өйткені мәнмәтін What Is Educational Action Research? 642
«тарихи берілетін дәстүрлермен, оқу ойларымен және іс-әрекеттермен қанық» (Carr and Kemmis, 2009: 78). Осындай тәжірибелік мәнмәтіннің айқын емес ерекшеліктері өмір сүру даналығының «өз қызметінде шеберлік стандарттарына қол жеткізуге тырысатын машықтанушы мамандармен ғана алынатын, белгілі бір жағдайда даналықтың оңтайлы белгісі болатыны туралы шеберлік стандарттарына қол жеткізеді» (Carr and Kemmis, 2009: 79)
Осылайша, оқу іс-әрекеті тәжірибе үлгісі болып табылады, яғни ішкі жағынан машықтанушы педагог ұстанатын жақсы қоғам туралы пікірді жүзеге асыруға бағытталған саяси іс-әрекет болып табылады.
Мектептегі ғылыми-педагогикалық іс-әрекеттегі зерттеу – бұл үдеріс, ол арқылы машықтанушы педагогтар ойланып, мектеп мәселелеріне жауап береді. Мұндай зерттеу үлгісі білім «туралы» және «іші» туралы емес, ол «білім үшін». Сәйкесінше, мұғалімнің рөлі - өз әдістемесін түсініп, жетілдіру үшін өзіндік рефлексиялық зерттеу үдерісін бастау болып табылады. Мектептегі ғылыми-педагогикалық іс-әрекеттегі зерттеуге қатысушылардың күші оқу бағдарламасын өзгертуге, әрекет етуші мектептегі әдістерді даулауға және міндеттерді қоюдың үздіксіз үдерісі есебінен әлеуметтік өзгеріс үшін жұмыс, мәліметтерді жинау, талдау мен іс-әрекет.
Кеммис төмендегілерді болжай отырып, әрі қарай жүреді: Іс-әрекеттегі зерттеу адамдардың әдістерін, олардың өз әдістерін түсінуін, олардың қызметін жүзеге асыру шарттарын өзгертеді Ол жаңа үлгілерді құру үшін адамдардың «сөйлеу», «жасау» және «байланыстыру» үлгілерін – жаңа өмір салттарын өзгертеді. Бұл мета-тәжірибе: басқа тәжірибелерді өзгертетін тәжірибе. Басқа тәжірибелер тұратын ойлар, іс-әрекеттер мен байланыстарды өзгертеді. (Kemmis, 2007: 1) Басқаша айтқанда, тәжірибені өзгерту біздің не жасайтынымызды білдіреді, түсінікті өзгерту біздің не ойлайтынымызды, ал шарттарды өзгерту біздің бір-бірімізбен байланысымызды өзгертеді (12.1 сурет). What Is Educational Action Research? 643
Іс-әрекеттегі зерттеудің мақсаты Іс-әрекеттегі зерттеудің жалпы мақсаттары да ерекшеленеді. 1980-шы жылдары Карр мен Кеммис үш түрлі іс-әрекеттегі зерттеуді айрықшалау үшін белгілі бір қызығушылық негізінде білім беру теориясын пайдаланған (Habermas, 1986). Олар: нәтижелерді бақылауды жетілдіру үшін техникалық іс-әрекеттегі зерттеу; оқыту немесе машықтанушы мұғалімдерді ағарту мақсатындағы тәжірибелік іс-әрекеттегі зерттеу, өйткені олар ақылды іс жасауы мүмкін еді; орынсыздық, әділетсіздік пен зиян келтіру немесе қайғы- қасірет шегуші топтардан адамдарды құтқару мақсатындағы сыни іс-әрекеттегі зерттеу.
20 жылдан кейін Карр мен Кеммис (1986) оларды «жеке», «кәсіби» және «саяси» мақсаттар ретінде қайта құрды – дегенмен іс-әрекеттегі зерттеудің әрбір қолдаушысы дискретті топологияға қарағанда өз назарын мақсатына аударады. Мәселен, Уайтхедтің (Whitehead and Mc Niff, 2006) «тірі теория» әдісімен іс-әрекеттегі зерттеу кәсіби және жеке мақсаттарға емес, жеке өлшемге ерекше назар аударады. Алайда Уайтхед екі басқа мақсат та маңызды деп айтар еді.
Іс-әректтегі зерттеу дәстүріне шолу жасау 12.1 кестеде келтірілген. Мектептегі ғылыми-педагогикалық іс-əәрекеттегі зерттеу дегеніміз не?
Мектептегі ғылыми-педагогикалық іс-əәрекеттегі зерттеу – бұл үдеріс, ол арқылы машықтанушы педагогтар ойланып, мектеп мəәселелеріне жауап береді. Мұндай зерттеу үлгісі білім «туралы» жəәне «іші» туралы емес, ол «білім үшін». Сəәйкесінше, мұғалімнің рөлі - өз əәдістемесін түсініп, жетілдіру үшін өзіндік рефлексиялық зерттеу үдерісін бастау болып табылады. Мектептегі ғылыми-педагогикалық іс- əәрекеттегі зерттеуге қатысушылардың күші оқу бағдарламасын өзгертуге, əәрекет етуші мектептегі əәдістерді даулауға жəәне міндеттерді қоюдың үздіксіз үдерісі есебінен əәлеуметтік өзгеріс үшін жұмыс, мəәліметтерді жинау, талдау мен іс-əәрекет. Кеммис төмендегілерді болжай отырып, əәрі қарай жүреді:
Іс-əәрекеттегі зерттеу адамдардың əәдістерін, олардың өз əәдістерін түсінуін, олардың қызметін жүзеге асыру шарттарын өзгертеді Ол жаңа үлгілерді құру үшін адамдардың «сөйлеу», «жасау» жəәне «байланыстыру» үлгілерін – жаңа өмір салттарын өзгертеді. Бұл мета-тəәжірибе: басқа тəәжірибелерді өзгертетін тəәжірибе. Басқа тəәжірибелер тұратын ойлар, іс-əәрекеттер мен байланыстарды өзгертеді. (Kemmis, 2007: 1)
Басқаша айтқанда, тəәжірибені өзгерту біздің не жасайтынымызды білдіреді, түсінікті өзгерту біздің не ойлайтынымызды, ал шарттарды өзгерту біздің бір-бірімізбен байланысымызды өзгертеді (12.1 сурет).
12.1 сурет. Зерттеуші мұғалім пайдаланатын Левиннің шиыршық үлгісі
Менің зерттеу жұмысым барысындағы сауалнама үзілген, өйткені маған сыныптың қажеттілігіне қарай бақылауды сақтау қажет.
Не болып жатқанын көру үшін, сұрақтар мен жауаптарды таспаға жазып алу. Өз əәсерін күнделікке жазып алу. Кейбір сұрақтар жақсы диалогқа жағдай жасамады. ƏӘріптесімнен үздік тапсырмаларды менімен бірге құрастыруды өтіну. Қандай тапсымалар талқылауды тудырады? Топтық талқылауды таспаға жазу. Оқушылардың мінез-құлқына əәсерін күнделікке жазып алу. Менің оқушыларымның ойынша, ғылым деректерді жаттап алуды, алайда іздену үдерісін емес, білдіреді. Менің оқушыларымның қызығушылығын қалай оятсам болады? Сұрақтарды ауыстырам ба?
Оқушылардың өз сұрақтарына берген жауаптарын зерттеу үшін ашық сұрақтарды пайдалана отырып, сауалнама стратегиясын өзгерту. Оқушыларға өз ойларын айтуға, өздерін қызықтыратын жайттар туралы айтуға мүмкіндік беретін сұрақтар арқылы ойларды талқылау үшін оқушыларды топтарға ұйымдастыруға тырысу Кемінде екі сабаққа топтық жұмысты жоспарлап, сынау.
What Is Educational Action Research? 644
Іс-әрекеттегі зерттеу аймағы мен бөліктері Негізгі зерттеушілер іс-әрекеттегі зерттеу саласына айрықша салым жасады. Ұлыбританияда Лоренс Стенхаус (Lawrence Stenhouse) осы әдісті пайдаланған алғашқы зерттеуші болды және оқытушылық зерттеуде белсенді рөл атқаруға көмек беру үшін мұғалім болып жұмыс істеді. Эллиотт пен Раддак (Elliott and Rudduck) осы жұмысты атқарды және олардың жемісті жұмысы мұғалімдерді жұмылдыру есебінен сыныптық әдістемелерге айтарлықтай өзгерістер енгізген іс-әрекеттегі зерттеу жобасына әсер етті. Бұл жобалар Джин Раддактың «Оқыту мен оқу бойынша оқушылардан кеңес алу» жұмысын қамтыды.
Карр мен Кеммис іс-әрекеттегі зерттеудің құтқарушы рөлін ұстануды жалғастыра беретін болса, Уайтхед пен Макнифф (Whitehead and McNiff) тірі теорияны жариялады. Екі бірдей тәсіл де жеке құндылықтар мен сенімдерді зерттеу мен іс-әрекет пен таңдауды анықтайтын жасырын икемділіктерді анықтау есебінен теориялық ойлар мен проблемалар арасындағы айырмашылықтарды жоюды білдіреді.
Шён (Schön) түзген ойланушы машықтанушының ойына сәйкес, іс-әрекеттегі зерттеу де кәсіби тәжірибені нығайту үшін білімді де қажет етеді. Бұл іс-әрекет болуы мүмкін, алайда бұл зерттеу ме? Әдебиетте іс-әрекеттегі зерттеуді негізді түрде зерттеу деп атауға болатыны туралы даулар да жасалып жатыр.
Эллиотт (Elliott) (2009) іс-әрекеттегі зерттеуді қолдайды және педагогика бойынша зерттеу мен педагогикалық зерттеу деп бөледі. Педагогика бойынша зерттеуді ол негізінен университеттегі факультеттерде кәсіби ғалымдар жүргізетін зерттеу түрі ретінде анықтайды. Яғни педагогикалық «даналықты» жүзеге асыруға
Іс-əәрекеттегі зерттеудің жалпы мақсаттары да ерекшеленеді. 1980-шы жылдары Карр мен Кеммис үш түрлі іс-əәрекеттегі зерттеуді айрықшалау үшін белгілі бір қызығушылық негізінде білім беру теориясын пайдаланған (Habermas, 1986). Олар: нəәтижелерді бақылауды жетілдіру үшін техникалық іс- əәрекеттегі зерттеу; оқыту немесе машықтанушы мұғалімдерді ағарту мақсатындағы тəәжірибелік іс- əәрекеттегі зерттеу, өйткені олар ақылды іс жасауы мүмкін еді; орынсыздық, əәділетсіздік пен зиян келтіру немесе қайғы-қасірет шегуші топтардан адамдарды құтқару мақсатындағы сыни іс-əәрекеттегі зерттеу. 20 жылдан кейін Карр мен Кеммис (1986) оларды «жеке», «кəәсіби» жəәне «саяси» мақсаттар ретінде қайта құрды – дегенмен іс-əәрекеттегі зерттеудің əәрбір қолдаушысы дискретті топологияға қарағанда өз назарын мақсатына аударады. Мəәселен, Уайтхедтің (Whitehead and Mc Niff, 2006) «тірі теория» əәдісімен іс-əәрекеттегі зерттеу кəәсіби жəәне жеке мақсаттарға емес, жеке өлшемге ерекше назар аударады. Алайда Уайтхед екі басқа мақсат та маңызды деп айтар еді. Іс-əәректтегі зерттеу дəәстүріне шолу жасау 12.1 кестеде келтірілген.
Мұғалімдер жақсырақ түсіну жəәне жетілдіру үшін өз тəәжірибесін зерттейді Lewin, Corey, Zeichner, Noffkee (АҚШ) Stenhouse, Elliott, Rudduck, Somekh
(Ұлыбритания) Тəәжірибені танымдық тұрғыдан жəәне мұғалімнің жеке өсуімен байланысты өзгерту Кəәсіби: Ойларды сынақтан өткізу Тəәжірибені өзгерту мен жетілдіру жəәне осы өзгерістерді бағалау Машықтанушы мұғалімнің кəәсіби өсуін қамтамасыз ету Living theories through self-study and auto ethnography. Whitehead (Ұлыбритания) McNiff (Ирландия)
Жеке құндылықтар мен сенімдерді зерттеу мен іс-əәрекет пен таңдауды анықтайтын жасырын бейімділікті анықтау Мұғалімдердің мектеп пен қоғамдағы əәділдікке əәсер ететін
əәлеуметтік жағдайларда мұғалімнің өзіндік іс- əәрекеттегі зерттеуі Critical Emancipatory. Carr and Kemmis (Австралия)
Freire (S. America) Elliott (Ұлыбритания) Іс-əәрекеттегі зерттеуді жүргізу құтқаруға əәсер етеді
Мəәселе мен теориялық ойлар арасындағы бос жерлерді жою
Іс-əәрекеттегі зерттеу аймағы мен бөліктері
Негізгі зерттеушілер іс-əәрекеттегі зерттеу саласына айрықша салым жасады. Ұлыбританияда Лоренс Стенхаус (Lawrence Stenhouse) осы əәдісті пайдаланған алғашқы зерттеуші болды жəәне оқытушылық зерттеуде белсенді рөл атқаруға көмек беру үшін мұғалім болып жұмыс істеді. Эллиотт пен Раддак (Elliott and Rudduck) осы жұмысты атқарды жəәне олардың жемісті жұмысы мұғалімдерді жұмылдыру есебінен сыныптық əәдістемелерге айтарлықтай өзгерістер енгізген іс-əәрекеттегі зерттеу жобасына əәсер етті. Бұл жобалар Джин Раддактың «Оқыту мен оқу бойынша оқушылардан кеңес алу» жұмысын қамтыды. Карр мен Кеммис іс-əәрекеттегі зерттеудің құтқарушы рөлін ұстануды жалғастыра беретін болса, Уайтхед пен Макнифф (Whitehead and McNiff) тірі теорияны жариялады. Екі бірдей тəәсіл де жеке құндылықтар мен сенімдерді зерттеу мен іс-əәрекет пен таңдауды анықтайтын жасырын икемділіктерді анықтау есебінен теориялық ойлар мен проблемалар арасындағы айырмашылықтарды жоюды білдіреді. Шён (Schön) түзген ойланушы машықтанушының ойына сəәйкес, іс-əәрекеттегі зерттеу де кəәсіби тəәжірибені нығайту үшін білімді де қажет етеді.
What Is Educational Action Research? 645
бағытталған этикалық айқындау түрі ретінде болады. Сәйкесінше, педагогика бойынша зерттеу – зерттеу мәнмәтінінен ажыратылған оқыту мен оқу туралы білімінің жиынтығын білдіреді.
Және, керісінше, педагогикалық зерттеуді өз жұмысын мейлінше құнды ету үшін өз зерттеулеріндегі жағдайларда машықтанушы мұғалім жүргізеді және этикалық бағытталған іс-әрекетті қамтиды.
Басқаша айтқанда, әрбір зерттеу санаты түрлі жұмыс тәсілдері мен түрлі мақсаттарды білдіреді. Педагогика бойынша зерттеуді кәсіби зерттеушілер жүргізеді, олардың көпшілігі әдісті үйренуді нақты зерттеу нысаны етуге қызығушылық танытады. Басқа зерттеу бағдарламалары кәсіби зерттеушілер мен дипломы бар көмекшілерден тұратын үлкен топтарды қамтиды. Олардың жұмысы негізінен тар ауқымды білім беру сипатын зерттеуге арналған гранттарды бөлетін қайырымдылық ұйымдары немесе мекемелермен қаржыландырылады. Бұл зерттеушілер тобы үлкен көлемдегі мәліметтерді жинап, өз қорытындылары мен өз зерттеуінің нысаны арасындағы себеп- салдарлық байланыстарды табуға тырысады. Негізінен олардың мақсаты теорияларды түзуден тұрады, олардан саяси стратегияны айқындап алуға немесе белгілі бір құбылысты мейлінше терең түсінуге болады.
Эллиотттың мәлімдеуінше, педагогикалық зерттеу басқа, аз негізделген мақсатқа ие. Ол, ең алдымен, жалпы теорияны түзуге емес, нақты сыныптар мен мектеп жағдайларының өзара байланысы мен қарқыны туралы жаңа білім алудан тұрады. Мұндай зерттеу үлгісі негізінен мұғалімге және мектепке қатысты. Шын мәнісінде, мұндай зерттеу үлгілері сыныпқа да, болмашы жергілікті ауқымда болғанның өзінде, үлкен әсер етуі мүмкін.
Педагогикалық зерттеу іс-әрекеттегі зерттеу үлгісінде тәжірибенің концептуалдануын жетілдіре, машықтанушы мұғалімдерге өз жағдаятын жетілдіру үшін сыныптық іс-әрекет теориясын құруға көмек бере алады, ал педагогика бойынша зерттеу ғылыми-педагогикалық көзқарасқа ие сыныптарды концептуалдандырады.
Педагогика бойынша зерттеуді жүргізу үшін маңызды себеп ретінде мұғалімдер қалай іс-әрекет жасауы тиіс екендігі туралы теоретик педагогтардың пікіріне сәйкес келу үшін педагогикалық тәжірибені өзгерту болып табылады. Сонымен бірге, педагогика саласындағы зерттеушілер теорияларды құрайды. Олар кәсіби зерттеушілердің зерттеулер жүргізетінімен құрылымдалған. Бұл зерттеушілер осы теориялардың мұғалімдердің күнделікті өміріне қалай қамтылуы мүмкін екендігіне назар аудармайды. Одан бөлек, кәсіби зерттеушілермен жарияланған жұмыстардың көпшілік бөлігі, ережеге сәйкес, егер олар өздерінің жеке тәжірибелік зерттеу жұмыстарын жүргізбесе, тым күрделі. Мұндай айырмашылық іс-әрекеттегі зерттеушілерді сынаққа алды. Олардың пікірінше, мұғалімдер жасаған педагогикалық зерттеу теориялары педагогикалық теориялардағы зерттеу сияқты негізделген немесе шынайы емес (Hammersley, 2004). Бұл дұрыс болуы мүмкін, алайда бұл көзқарас жекелеген сынып мұғалімдері немесе мектеп үшін белгілі бір зерттеу мәліметтерінің маңыздылығын есепке алмайды.
Сыншылар сонымен бірге іс-әрекеттегі зерттеудің мұғалімдерге өзінің жеке қызметіне зияткерлік және моральдық бақылау сезімін ұялатады. Зерттеу жұмысы барысындағы сөйлеу, іс-әрекет жасау және әріптестерімен қарым-қатынас жасауды What Is Educational Action Research? 646
өзгерту үдерісі тәжірибеге мән береді. Алайда, егер мектептегі зерттеушілер өз зерттеулерін орынды қабылдағанын қаласа, онда олар да өз іс-әрекеттері туралы, сонымен бірге ақпаратты жинау әдістері туралы ақпарат бере отырып, мойындалған зерттеу әдістерін пайдалануы тиіс. Зерттеу әдістері басқа академиялық зерттеу түрлеріне қатысты қолданылатын критерийлерге сәйкес келуі тиіс, яғни олар ұжымдық бағалаудан өтуі, ерекше, маңызды болуы тиіс және мәліметтер жарамды болуы және кез келген мәлімдемелер жиналған мәлімдемелермен бекітілген болуы тиіс.
Дегенмен, күнделікті сынып жұмысының, өзгерістер енгізу үшін өз тәжірибесін зерттейтін мұғалімдер мен сыныптарда зерттеу жүргізетін кәсіби зерттеушілер арасында айтарлықтай айырмашылық бар (12.2 кесте).
Негізгі айырмашылықтар – кәдімгі тәжірибе барысында алынған білімнің мұғалімде қалатыны, кәсіби зерттеушілер жағдайындағыдай жариялау арқылы таратылмайтыны болып табылады. Машықтанушы мұғалім қолға алған іс-әрекеттегі зерттеу нәтижелері, ережеге сәйкес, осы континуумның маңызды бөлігінде қалады. Алайда егер ерекше керемет сабақ беру тәсілі іс-әрекеттегі танымдық үдерісін анықтауды білдіретін болса (тарау 1), егер шын мәнісінде, мұғалім күнделікті тәжірибеге араласатын болса, ол белгісіз жайтқа қатысты қадам жасайды, бұл кең ауқымды зерттеушілік және тәжірибелік білімді иеленудің мұғалімдерге мейлінше тиімді тәсілмен жағдайды ненің жетілдіруі тиіс екендігі туралы сараптамалық ой жасауға көмек береді.
Екіншіден, іс-әрекеттегі зерттеушілер мәліметтерді жинаудың прагматикалық тәсілдерін міндетті түрде пайдаланады, ал педагогика бойынша зерттеу кезінде артықшылық әдеттегідей әдістемеге беріледі. Іс-әрекеттегі зерттеуде әдістеме негізінен тәжірибеге сүйенеді. Яғни зерттеуші мұғалімге тәжірибеге өзгерістер енгізуге тыйым салынбаған, өйткені шек немесе мәліметтердің оңтайлы негізі жоқ. Керісінше, мұғалім ең үздік қолдағы бар деректердің негізінде тұжырымдар жасайтын болады. Сыншылар мұны іс-әрекеттегі зерттеудің күрделі кемшілігі деп санайды (Ham- mersley, 2004).
|