Орта жүз қазақтарының шаруалар соғысына қатысуы Орта жүз қазақтарының ашындырып, шаруалар соғысына қатыстырған: жер мәселесіндегі отарлау саясаты.
Орта жүз қазақтарының Пугачев көтерілісіне қатысуы бөлінеді: 3 кезеңге
І кезең- 1773ж.қыркүйек -1774ж.сәуір- Пугачев шабармандарының Орта жүзді кезіп, ауылдарды көтеріліске белсене қатысуға шақыруы.
Пугачев өкілдері жеткізген үндеумен танысқан соң, өзіне жақын старшындармен келісіп, соғысты қолдауға шешім қабылдаған белгілі би:_ Дәуітбай.
Пугачев көтерілісі кезінде 1773 жылға қазан айында Орта жүз қазақтары топталып бекіністерге шабуыл жасау үшін жиналған бекінісі:Пресногорьковск
1774 жылдың жазында Орта жүз қазақтары топтасқан бекініс: Звериноголовск
Пугачев соғысы кезінжде жазалаушы топтармен ашық қақтығыспай, қыр көрсетумен шектелген Торғай өзенінің төменгі бойнда шоғырланған шаруаларға басышлық еткен старшындар:
Құдайменді мен Тайыр. Пугачев көтерілісі кезінде Ертіс өзенінің жоғарғы ағысындағы бекіністердің қорғаныс қабілетін арттырған Сібір губернаторы:Чичерин
1774-1775 жылдары Пугачев көтерілісі кезінде үкімет қолдаған шаралардың арқасында Сібір шебінде орналасқан тұрақты әскер саны: 3 500 адам
* 1775 ж соңы- бекіністердегі қызметке қосымша 626 адам алынды.
* 1774 жылдың күзінде қазақтар патшаның тұрақты әскерінің қысымымен Сырдария бойына ауып кетіп, Бұхар хандығына дейін жетті.
Пугачев көтерілісінің басты орталықтарын талқандаған орыс қолбасшысы: . А.В.Суворов
Пугачев көтерілісі кезіндегі көтерілістің кесек басшыларының бірі, байбақты руынан шыққан:
Сырым Датұлы. 1775 жылы Жайық бойындағы шаруалар соғысы біртіндеп әлсірей бастаса, керісінше, қазақ жеріндегі қозғалыс жалғасты: Отарлау саясатына қарсы.
* 1776 жылы сәуір айында генерал Н.А.Рейнсдроп үкіметке жолдаған арнайы хатында «тыныштық» орнағандығын хабарлады.
* 1773-1775 жылдардағы шаруалар соғысына қазақтардың белсене қатысуы- орыс- қазақ байланысындағы маңызды оқиға.
