Антикалық философия М. Ш. Хасанов
Демокриттің атомдық ілімі
жүктеу/скачать 50,88 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жақсылық ойы
| Демокриттің атомдық ілімі біржақты. Атом түсінігінде адам – өзін-өзі түсінетін атом (ежелгі грек тілінен латын тіліне аударғанда атом – «бөлінбейтін зат»). Мұның өзі құлиеленуші қоғамға өте қауіпті. Платон үшін «атомшылар» мен «софистер» теория мен идеологияның басты жаулары. Антистік философияны желдің бағытымен жүретін, желсіз желкенді меңзейтін ой деп бағалады. Бұл бағытты ол идеализм тұрғысынан түсіндіргісі келеді. Платон адам баласын тәрбиелеуді этикалық тепе-теңдік рухында ұсынады. Өзі мемлекет идеалды болу керек делінетін ұғымын ұсынады.
Платонның еңбектерін үш кезеңге бөлуге болады: ол Сократтың «этикалық рационализм» идеясын философиялық антропология, сонымен танымның диалектикалық әдісі. Танымның негізге мақсаттық өзіндік ерекшелігін тану үшін ерекше әдіс керек. Платон оны диалектика «болмыс туралы ілім» («мемлекет») деп атады. Бұл әдіс бойынша көптік бір, бірден бірнеше болмыстар болуы мүмкін. Танымның келесі сатысын көптен жекеге бөліну деп есептейді. Платонның диалектикалық әдісі бойынша ой төменнен жоғары қарай қозғалады, болмыстың бар екендігі идеяға апарады. Жоғарыдан төменге идеямен жүзеге асады. Диалектиканың осы екі әдісін Платон өзінің «Федресінде»: «жалпылықты тани отырып екі идеяға ұласады», басқаша айтқанда болмыстың барлық түрін ажырата білу – оның табиғи бөлшектерін тану. Платонның идеяларын гносеологиялық және логикалық тұрғыда түсіндіруде мыналарды ескеру керек: болмыс жоқ, ол туралы ой мен түсінік бар. Бұл ойдағы заттарға қатысты жалпы идея. Платонның диалектикасы, анығырақ айтқанда, заттардың болмысын оған қарама-қарсы заттардың болмысымен салыстыру. Платонның айтуы бойынша, тек қана мәңгілік, өзгеріссіз өмір бар ой әлемі бар. Ол өзін «біріккен материалдық Парменида болмысы» ретінде емес, нақты құрылыс сияқты етіп көрсетеді. Онда иерархия биіктігінде Жақсылық ойы тұрды. Біздің мәңгілік, материалдық әлеміміз – ой әлемінің тек қана әлсіз жарығы. Ол өзгеріп, әрқашан ауысады және ешқашан тоқтамайды. Бұл нақты болмыс емес ой ғана. Басқаша айтқанда біздің әлемнің заттары мен құбылыстары идеяларға еліктеп, және оған жету мақсатында пайда болады. Платон басқа жолмен келеді, бірақ оның ілімі қарама-қайшы. Ұсынылған пікірлерді соңына дейін жеткізе алмаған кездері де болған. Оның ойлары сан алуан, ал әрекет өрісі кең. Диоген Лаэрций Платонның көзқарастарында осыдан ілгері идеалистік көзқарастар ықпалы жеңіл шешімін табады деп айтқан. Бірақ бұл компиляция емес ақырында толық жаңа бір нәрсе шығатын қайта шығармашылық ойластыру. Осылай Платон философияға ең бірінші болып дәстүрлік, физикалық, сезімнен тыс, идеалдық және ақыл жетерлік ой әлемін орнатқан. Айтып өткендей, Платонның идеясы түсініктемені емес ойды білдіреді. Бұл «идея» категориясындағы ұғынудың жаңа деңгейі. Платонның өзгермейтін эйдос әлемі перменойдтардың тұрмыс жайлы оқуын еске салады. Сонымен Платонның тұрмыстық оқуында мәңгілік әлем тұрмыстыққа және тұрмыссыздыққа қатысты. Мәңгілік әлемнің құрылуы біріккен қарсылық болып саналады. Бұл тұрмыстық және тұрмыссыздықтың диалекті. Платон тұрмыстық, сезімдік және материалдық түсініктерімен шеттенеді. «Тимейде» ол «әрқашан маңызды болатын нәрселерді таба білу керек» деген тезис шығарады. Басқа сөзбен айтқанда, ол екі түрлі тұрмыс түрін қарастырады. Тұрмыс – барлық заттар мен құбылыстар әрқашан ауысып отыратын материалдық әлем. Идеялар расында бар, олар материалдық әлемнің заттары мен құбылыстарының мәні. Идеялар әлемін Платон төлтума тұрмыс деп санайды, ал материалдық әлемді екінші деп есептейді. Платонның ойынша идея мен формасыз материяның қосылуы рас нәрсе. Сонымен, материалдық әлемде ағаштардың болуы тек эйдос әлеміне ғана қатысты. Платон бойынша сезімдік заттар әлемінде бір ғана немесе көп құбылыс бар. Бұл өмірдің диалектикасы тұрмыстық пен тұрмыссыздықтың арасындағы қарсылық қарым-қатынастары. Белгілі әлемде мәңгілік және қозғалыссыз нәрсе жоқ. Идея диалектикасында тұрмыстық пен тұрмыссыздықтың арасындағы қарсы қарым-қатынастардан құралады. Сонымен, Платон өз-өзіне қарсы тұрып эйдос әлеміне қозғалыс пен дамуды кіргізеді. Мәңгілік идеялар әлемі біртұтас. Бірақ бірлік өзіне көпті кіргізеді, көпсіз бірлік болмайды, ал көптік тек бірлікте болады. Платон иерархиялық идеяларын қолданып элеаттар өз уақытында шеше алмаған диалектикалық қарама-қайшылықты шешуге тырысады. «Федр» мен «Мемлекетте» бір-біріне тәуелді көп идеядан тұратын ой әлемі бар екенін айтады. Заттар идеясы өзімен-өзі күнелтеді. Олар материалдық әлемнен бөлек тұрады және оған тәуелді емес. Платонның бұл оқуы объективті идеализмнің өзегі болып есептеледі. Ол идея әлемін заттар әлемінен ажыратады. Заттар идеясы өздігінен, негізсіз, материялды әлемнен тыс және оған тәуелсіз тіршілік етеді. Олар объективті. Бұл платондық ілім жайындағы – ядро оның объективті идеализмінің және жалпы объективті идеализмнің ережесі. Ол идея әлемін заттар әлемінен ажыратады. Шындығында, Платон өзінің қызметінің соңғы кезеңінде атап өткендей өзінің заттар мен идеялар қатынасы пайымдауларын қайта қарап, идеялар заттарда болатынын айтады. Қарама-қайшылықтардың – болмыс пен болмаудың, жалғыз бен көптің бірігуін қарастыра отырып, Платон диалектиканың негізін салады. Оны –болмыс пен болмаудың байланысы қарама-қайшылықтың бірігуі болып табылатын қалыптасуға әкеп соғатынын ары қарай Гегель жетілдіреді. Бірақ Платон «диалектика» терминін басқа мағынада қолданады. Оның диалектикалық әдіс-тәсілі екі операциядан – түсініктің бөлінуі мен жинақталуынан құралады. жүктеу/скачать 50,88 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|