Қара сөзінің метонимиялық қолданылуы


Қазақ тіл білімінде метонимияға арналған толық зерттеулер өте аз



бет2/4
Дата22.10.2022
өлшемі0,64 Mb.
#44807
1   2   3   4

Қазақ тіл білімінде метонимияға арналған толық зерттеулер өте аз.

Метонимияны қазақ тіліндегі тілдік құбылыс ретінде алғаш зерттеген Л.Нұржекеева ғылымда метонимияны синекдохадан ажыратып, оларды басқа екі түр ретінде қарастыратындар бар екенін және осы ойынды жан-жақты дәлелдей отырып, жаңа ғылыми ереже ұсына отырып, өзінің соңғы пікіріне қосатындарды атап өтті. Бұл ереже метонимия мен синекдоханың барлық негізгі сипаты мен ерекшеліктерін қамтиды. Сондықтан Синекдоха метонимияның бір түрі ретінде қарастырылады.

Қазақ халқының ірі лингвист-ғалымы, аудармашы, түркітанушы А.Байтұрсынов метонимияға қатысты өз пікірін былай айтады:" егер олардың арасында жақындығы бар екі нәрсенің айтылуы мен айтылуы болса, бұл ауысу, алмастыру (яғни метонимия) деп аталады ".

Академик З.Қабдоловтың тілімен айтсақ метонимия “өзара шектес заттар мен себептес құбылыстардың,өзара байланысты ұғымдар мен шартты сөздердің бірінің орнына бірін қолдану”.

1.2 "Қара" сөзінің метонимиялық қолданылуы

  • 1.2 "Қара" сөзінің метонимиялық қолданылуы
  • Қазақ тіл білімінде “Қара”-сөзінің қолданылу аясы өте кең ауқымды болып келеді. Қара сөзінің метонимиялық ауыс мағынада қолданылуы ерте кезден бар.Кейбір зерттеушілер қара түске байланысты атауларды мағынасына қарай 6 топқа бөліп қарастырады.1)жамандықтың,2)қатігездіктің,3)жауыздықтың,4)киеліліктің, 5)қарапайымдылықтың,6)қайғы-мұң,қасіреттің белгілері.Қара түстің тағы бір мағынасы әдемілікпен байланысты қолданылады: Қаракөз,Қарашаш. Сонымен бірге қара түсі адамның өзімсініп атайтын табиғи төл түсі:жердің түсі,берекенің нышаны
  • .Көзінің қарасындай. Әлпештеген,аялаған.Өзенін елін қорғаған. Қарасындай көзінің .Арқадан қағып ардақтап, Сүйді Тобыл өз ұлын.(С.Мәуленов,Таңд,өлеңдер).
  • Қара болды. Сүйеніш, медеу, алданыш болды. Серігің де құдай қойса,қара болуға жара қапты.Аяның әне азамат болып ақылы кіре бастаған.(Б.Нұржекеев,Күй).

Қара көбейтті. Санын арттырды,қолынан келері болмасада, көпшілікке қосылып жүрді. Құр қара көбейтпей әрі жастардың жолына тосқауыл болмай жөнімді білуім керек пе қалай.

  • Қара көбейтті. Санын арттырды,қолынан келері болмасада, көпшілікке қосылып жүрді. Құр қара көбейтпей әрі жастардың жолына тосқауыл болмай жөнімді білуім керек пе қалай.
  • Қара тұтты.а)Ес қылды,пана көрді,сүйеніш жетті.Осыларды қара тұтып жүрген ақымақ басым ана жылы Тұрсынымды жетектеп төркініме кетіп қалсам ше(М.Дүзенов,Ақ әже).Бозторғай мұңды әнін шер қозғайды,таусылмас әнге салып бір созбайлы.Жүрме әлде Нұрғалиді қара тұтып,Қалықтап не қалмайды не озбайды(Б.Батырбекова,Жарқыра).Аза тұтты қайғырды.Қара тұтып,шыдап отырып,өзі енді кеп алатын әмеңгеріне төлегеннің тілегін орындап тимекші(М.Әуезов Әр жыл.).
  • Қара үзді.Ұзады,алыстады,көзге көрінбей кетті.Көліктілер қыраттан егіске қарай ойысып,қашан қара үзгенше,Шолпан гүлді қызыл орамалын жоғары көтере бұлғап,ұзақ тұрды(Ә.Набиев,Шолпан).Өңірден сол бір өткенше,Ойлайсың оны неше рет,Қара үзіп қашан кеткенше,Елестейді ылғи сол сурет(Ғ.Орманов,Ой қанаты).


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет