«Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3-4 (30-31), 2012 Материалы круглого стола «Практика обучения и воспитания детей

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», Ns3-4(30-31) 2012 г. 
кӛретін жэне кӛрмейтін балаларды мектепке дейінгі кезеңце арнайы оқытпаған. XX ғасырдың 60 
жылдары мҥшедегі аурулар мен дамудағы зият бҧзылысы бар балалардьщ жиілігінін жоғарылауы 
естімейтін балалардьщ анықталуының ӛзгерісіне алып келді. Сол кезенде, арнайы мамандар 
белсенді тҥрде туғаннан кӛрмеушілікке алып келетін анасының жҥктілік кезіндегі жэне жҥктіліктің 
бастапқы кезеңінде токсоплазмоз ауруына ҥшырауының жаңа этиологиялық факторларын 
қарастыра бастаған. Соқырлық кезінде әртҥрлі генетикалық факторлар кӛбейе тҥседі. АҚШ-та және 
¥лыбританияда сол уақытта кеңінен таралған соқырлыққа алып келетін аурулар анықтала бастады, 
яғни ретролентальдық фиброплазия (шала туылғандардың ретинопатиясы) - аз салмақпен шала 
туылған балалардьщ дамуы. М.С .Певзнер сол жылдары-ақ, кӛру кемістігі бар балалардьщ 
жартысында орталық жҥйке жҥйесі жағының ӛзгеріске ҥшырайтынына назар аударған. Психикалық 
ӛзгерістердің ауырлыгына сай, бірінші орынға ол олигофренияны қойды (6,5%). Соқыр жэне 
зиятгық бҥзылыстары бар топтардың ішінде, оның ойынша, кӛбіне, интеллектуалдық бҥзылысыньщ 
тҥлғалық дамымауымен сэйкестігі кӛп кездеседі. 
Оның келесі бӛлген тобы - кӛру кемістігі жэне психикалық дамуы тежелген балалар. Бҥл жағдай- 
да эмоционалды ерік-жігер сферасы мен мінез-қҥлқында инфантильдік қырларының ӛзгерісімен 
сипатталады. Соқырлықтың кҥрделенген психикалық бҥзылысының мҥмкін болатын себебіне, М.С. 
Певзнер туберкулездік минингитті жатқызды. Психикалық ӛзгерістің ерекшеліктері, осы ауру 
кезінде оның пайда болу уақыты мен жарақаттың локализациясына байланысты болады. Оның 
ойынша, ми ісігінің жағымды сапасымен пайда болатын соқыр балалардьщ кҥрделенген формасына 
ерекше назар аудару қажет деп санайды. Бҧл жағдайда, ісіктің ӛсуі жэне гидроцефалияның 
дамуының әсерінен психикалық процесс динамикасының бҥзьшысымен бірге, нейротанымдық 
жҥйедегі атрофиялық ӛзгерістің сәйкестігі пайда болады. 
Қазіргі таңца балалар дамуының эртҥрлі категорияларын жоғары деңгейдегі технологиялар 
арқылы анықтауда кҥрделі және кӛптеген кемістіктің 20 тҥрін белуге болады, онда сенсорлық 
біріншілік сәйкестік, қозғалыс, сӛйлеу тілі, қарым-қатынастағы эмоционалдық бҥзылыстар, 
сонымен бірге, осындай кемістіктердің әртҥрлі деңгейдегі ақыл-ой кемістігімен байланыста болуы 
кӛрсетілген (Т.А. Басилова, 2002). 
Т.В. Розанованың (2003) кӛрсетуінше, естімейтін және естуінде ауытқушылығы бар балалардьщ 
20-35%-нда орталық жҥйке жҥйесінің қалыптасуының жеткіліксіздігінен біріншілік психикалық 
дамуының тежелуі бақьшанады. Тірек-қимыл салы бар балалардьщ 3-3,5% жиілігі есту кемістігі 
меселесімен кездеседі. 
Қосымша бҥзылыстардың (ақыл-ойында кемістігі бар балаларда) таралуы жӛніндегі сҥрақты 
О.Шпек, Г.Зондерзоргтің, Х.Барттың (1963), Ф.Хиллдің (1971) зертгеулеріне жҥгіне отырып 
қарастырды. Бҧл авторлар ақыл-ой кемістігін кӛп жағдайда, кӛпжақты бҥзылыс ретінде 
топтастыруға болады деген қорытындыға келді. М.С.Липманның еңбектерінде де дәлелденді. Осы 
зерттеуге сәйкес, қосымша кемістік, 26,11% ақыл-ойында кемістігі бар балаларда - біреу, 39,3% - 
екеу, 19,8% - ҥшеу, 2,6% - тӛртеу, тек 11,9%-нда (Lipmann M.S., 1979) қосымша кемістік 
анықталмады. 
Э.Фишер (Fisher Е., 1992) Рейнланд-Пфальц жеріндегі №41 кӛмекші мектептегі оқушылардың 
«кӛптеген бҥзылыстардың» ерекшеліктерін игере отырып, 1981 жылы зерттелгендердің ішінен 
11,5%-нда «қосымша» ретінде сенсорлық жэне физиологиялық бҥзылыстар қарастырылып 
анықталды. Олар келесідей болды: 76%-ы аралас тҥрдегі; 23%-ы кӛру; 12,8%-ы есту кемістіктері бар 
балалар. 
Кҥрделі кемістік қҥрылымы ішінде кеңінен тараған бҥзылыс тілдік патология болып табылады. 
Ақыл-ойында кемістігі бар тӛменгі сынып оқушыларының 40-60% аралығындағыларында сӛйлеу 
тілінің фонетикалық жағының бҥзылыстары бар (Г.А. Каше, 1957; Д.И. Орлова, 1967). 
И.Лалаеваның (2001) мәліметтері бойынша, ақыл-ойында кемістігі бар бірінші сынып 
оқушыларының 65-70 %-нда дислекция анықталды. 
Кҥрделі кемістік жӛнінде жеткілікті тҥрде кӛпгеген кемістіктер айтылады. Әдебиеттерде естімей- 
тін жэне нашар еститін тҥрдегі кҥрделі кемістігі бар балалар саны эртҥрлі кӛрсетіледі. Қазіргі 
уақыт- та естуінде ауытқушылығы бар балалардьщ санының 35-40%-ы кҥрделі кемістігі бар балалар 
болып есептелді. Бҥл пайыз саны кей жағдайда кӛбейеді, себебі, кҥрделі кемістігі бар балалар 
тобына есту бҥзылысынан басқа, бӛлек мҥшелердің (жҥрек жэне т.б.), жеңіл тҥрдегі неврологиялық 
симптомдар- дың, кӛру бҥзылысының кҥрделі емес тҥрінің (қитарлық, амблиопия), ортопедиялық 
кемістіктер (жалпақгабандылық және т.б.) патологиялары қосылады. Әрине, эртҥрлі білінбейтін 

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: