«Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3-4 (30-31), 2012 Материалы круглого стола «Практика обучения и воспитания детей

Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы, «Арнайы педагогика» сершсы №3-4(30-31) 2012 ж. 
33 
 
бҧзылысы баланы оқыту мен тэрбиелеуде қиындық туғызатын фактор болуы мҥмкін, бірақ олар 
дамуда қиын жағдай туғызбайды. Бҥл жағдай дамуда кҥрделенген нҥсқасында танылатыны анық. 
Сонымен бірге, кҥрделі кемістіктің жаңа тҥрдегі ӛзгеше формасы кӛрінуде. Мектепке дейінгі 
жэне ерте жастағы балаларда, кӛбіне, аралас кемістіктердің мынадай тҥрлері кездеседі: дамуында 
тірек- қимыл аппараты бҥзылысының (ДТҚА) бисенсорлық кемістігімен сәйкестелуі; естудің 
тӛмендеуінің сӛйлеу кемістігімен, аутизммен, назардың гиперактивті жетіспеушілігі синдромымен 
сәйкестелуі. 
Арнайы әдебиеттерде ерте жастағы жэне мектеп жасына дейінгі естуінде кемістігі бар 
балалардьщ дамуында кҥрделі бҥзылыс диагностикасының қиындығы кӛрсетілген. Биологиялық 
жэне әлеуметгік- психологиялық артта қалушылық себебінің кҥрделі байланысы бала дамуындағы 
бастапқы, екіншілік жэне келесі ауытқуларды анықтауда қиындық туғызады. Сонымен бірге, ерте 
жастағы жэне мектеп жасына дейінгі балалардьщ эртҥрлі психикалық қызметінің қалыптасуында, 
қалыпты дамуында бір не бірнеше дамудың кешеуілдеуіне алып келетін теңсіздік байқалады. 
Мҥндай жас ерекшеліктегі кҥрделі эртҥрлі талдағыштар мен жҥйе қызметінің бҥзылыстары және 
элеуметтік-психологиялық факторлардың әсері ерте жастағы жэне мектеп жасына дейінгі балалар 
дамуындағы кҥрделі бҧзылыс диагностикасын жҥргізуде байқалатын қиындықтарды тудырады. 
Бірақ бҧл жас аралығында мақсатқа бағытгалған коррекциялық жҥмыс жҥргізу, педагогикалык 
жағдайды анықтау, коррекциялық- дамьпушылық технологияны таңдау маңызды болып табылады. 
Кҥрделі кемістіктерге не балалардьщ пайда болу уақыты бойынша жіктемесін алғаш рет 20-шы 
гасырдың қырқыншы жылдарында А.В.Ярмоленко жасап ҥсынған болатын. 
Осы жіктемеге негізделе отырып біз кешенді кемістіктерге ие балаларды екі топқа бӛліп 
қарастыруды ҥсынамыз: 
1.
Туа біткен кҥрделі кемістіктерге ие балалар: мәселен, кӛру немесе есту анализаторлары 
бірдей уақытга туылғаннан зақым алған немесе ӛте ерте балалық кезеңдегі кешенді кемістіктерге ие 
балалар. 
2.
Жҥре пайда болған кешенді кемістіктерге ие болған балалар: мҥнда бірдей уақытга жэне эр 
тҥрлі уақытга кемістіктері пайда болган балалар. 
Кешенді кемістіктері бар адамдардың зақымдану деңгейі бойынша жіктемесі: 
1
топ: Екі кемістігі де айқын кӛрінеді. Мҥнда кҥрделі кемістік, баланың элеуметтік 
бейімделуін- дегі қиындықтары мен кемістіктің даму қҥрылымын бірдей дәрежеде анықтайтын екі 
бҥзылуды қамтиды. 
2
топ: Кҥрделенген кемістік болып, бірқатар бастапқы бҥзылуларға ие, бірақ оның біреуі 
негізгісі - жетекшісі болып, екінші бҥзьшу айқын кӛрініс таппаған, бірге жҥретін сипатқа ие, дей 
тҥрғанмен негізгі-жетекші кемістікке ықпал етеді. 
3
топ: Екі кемістік жеңіл тҥрде байқалады, бірақ олардың бірігуі тҥрақты екінші сатылық 
ауытқуды шақырады. Бҥл топ соңғы жылдары жиі кездесетін топ болып табылады. 
Кешенді зақымданулары бар балалардьщ даму жетістіктеріне сҥйене отырып, жіктемесін алғаш 
ҥсынған агылшын ғалымы - C.Best. 
1
топ. Белсенділік танытатын тип. Айтарлықтай дәрежеде жиі байқалатын екі бастапқы 
кемістікке ие, бірақ, соган қарамастан әлеуметтік-еңбек дағдыларын табысты меңгерген, білім 
алатын, қоғамға табысты кіріктірілетін интеллектуалдық тҥрғыдан сақгалған балалар. 
2
топ. «Салыстырмалы тҥрғыдан бейімделуі жеңіл тип». Кемістіктің бірі айқын байқалатын 
жэне екіншісі оны сҥйемелдейтін зақымдануларға ие балалар. Оқыту жетекші кемістік бойынша 
жҥргізіледі. Олар еңбек ете алады, ӛзіне-ӛзі қызмет ету дағдыларына ие, білім алуга және қоғамға 
бейімделуге жақсы икемі бар балалар. 
3
топ. «Бейімделуінде қиындықтары бар балалар». Екі сенсорлық кемістігі де айқын 
байқалмай- тын, бірақ осы категориядағы балаларда оқу мен әлеуметтік бейімделуде айтарлықтай 
қиындықтар тудыратын мінез-қҥлыктық мэселелері бар, зияты тӛмен балалар. 
4
топ. «Дамуы томен тип». Бҥл балаларда ҥлкен медициналық жэне мінез-қҥлықтық 
мәселелер байқалады. Бҥл типті тҥзеу қиынға соғады, тҧлғааралық қарым-қатынастарды белгілеуде 
ерекше қиындықтарды бастан кешіреді. 
Кӛреетілген жІктемелер жасалған баланың дамуының негізгі аясын, атап айтқанда, баланың 
психологиялық-физиологиялық дамуының базалық бағыттары бойынша: баланың денсаулығын 
сақтау мен дене дамуы, оның танымдық және әлеуметтік дамуын тҥзете-педагогикалық 
жҥмыстарды қамтамасыздандыруға мҥмкіндік беретін бес білім беру саласын қамтиды.

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», Ns3-4(30-31) 2012 г. 
Кҥрделі кемістігі бар балалардьщ дамуы, кӛбіне, ӛткен ӛмірлік эрекетінің ішінде, не 
тәрбиелейтін, не оқытатын мекеме тәжірибесіне байланысты, солардың ішінде кӛбісі депривацияға 
ҧшырап, олардың қалыптасуын тӛмендетіп, дамуың тоқтатуы мҥмкін. 
Жоғарьща айтылғандар негізінде мынадай тҥжырым жасауға болады: кҥрделі (кешенді) кемістік 
дегеніміз эрбірін бӛлек алғанда кемістіктің қҥрылымы мен сипатын анықтайтын бірқатар бастапқы 
ауытқулардың бірігуі. Зақымданулар бір-біріне кӛп қырлы ықпал етеді жэне олар ӛзара кҥшейе 
тҥседі. Оның соңынан, бӛлек бір зақымданулардың қарапайым денелік қосындысымен салыстырған- 
да сапалық жэне сандық тҥрғыдан айтарлықтай дӛрекілік тҥрғысындағы кері салдары болуы мҥмкін. 
1.
 
 Байтүрсынова А.А. «Арнайы педагогика: проблемалар мен даму болашагы» - Алматы, 2008. 
2.
 
 Бгажнокова И.М., Комаров С.В., Ульянцев М.Б. «Воспитание и обучение детей и подростков с 
тяжелыми множественными нарушениями развития» 
3.
 
 Басилов Т.А. «Воспитание в семье ребенка раннего возраста со сложным сенсорным или 
множественным нарушением», //Дефектология. -1996-№3 - С. 47-55. 
4.
 
 Жигарева М.В. «Дети с комплексными нарушениями в развитии»: Педагогикальщ кӛмек: ЖОО 
студент- теріне арналган кӛмекші ңүрал
 // 
«Академия» баспасы, 2008. 
5.
 
 Абаева Ғ.А., Ерболат А.Е. «Дефектология негіздері» - Алматы, 2008. 
6.
 
 Певзнер М.С., Мареева Р.А. Комплексное изучение детей со сложными сенсорными дефектами

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: