Атты студенттердің IV жоо аралық дәстүрлі ғылыми конференциясының ЕҢбектері

276 

 

түрде  іске  асады.  Онлайн  түрі,  сіз  ғаламторға  қосулы  тұрған  сәтте  сайтқа  браузер  арқылы 

кіргенде,  ал  офлайн  түрі,  егер  ғаламторға  қосылуға  мүмкіндігіңіз  болмаған  жағдайда,  дербес 

компьютерде бағдарлама арқылы аударуды жүзіге асыра аласыз. 

Кілт сөздер: Браузер, онлайн және офлайн.   

 

Қазір күн тәртібінде әлемнің басқа елдерімен өзара тиімді қатынастар орнатудың, ұлттық 

мәдениеттің дамыған әлемдік ғылыми, мәдени және озық техникалық үдеріспен қосылуының, 

сондай-ақ  Қазақстанның  әлемнің  неғұрлым  дамыған  елдері  арасында  тұрақты  орын  алуының 

кезек  күттірмес  міндеттері  тұр  [1].  Қазақстан  Республикасы  егемендік  алғаннан  бері  біршама 

ішкі және сыртқы саяси экономикасын реттеп келеді. Ендігі алға қоятын мақсатымыз – рухани 

дүниемізді, тілімізді, соның ішінде жазуымызды реттеудің уақыты келген сияқты. Біздер 1940 

жылдан бері қарай кирил графикасы әліпбиін қолданып келеміз. 1940-жылы үстемдік тәсілмен 

тілімізге  енгізілген  кириллица  өз  міндетін  біршама  дұрыс  атқарып  келе  жатса  да  ұлт  талабы 

тұрғысынан  кемістіктері  де  аз  емес.  Болашақты  және  осыларды  ескеру  жазуымызға  реформа 

жасау  дәл  қазіргі  кезеңде  қажет-ақ  сияқты[2].  ҚР  Президенті  Нұрсұлтан  Назарбаевтың  2012 

жылғы  Қазақстан  халқына  арналған  жолдауында:  «

Қазақ  алфавитін  2025  жылға  қарай  латын 

графикасына  көшіруге  дайындық  жұмысын  осы  бастан  қолға  алу  қажет.  Бұл  қазақ  тілін 

жаңғыртып  қана  қоймай,  оны  осы  заманғы  ақпараттың  тіліне  айналдырады

» 

 [3], -  деген  сөзі 

маған, бағдарламашы ретінде жаңа идея әкелді. Егер де біз латын графикасына көшетін болсақ, 

біздің  осы  күнге  дейінгі  кирил  графикасында  жазылған  қайталанбас  мол  шығармаларымыз, 

оқулықтарымызды  тез  және  оңай  латын  графикасына  аудару  ең  бірінші  кезектерде, 

бағдарламашылардың  да  көмегінсіз  атқарылатын  жұмыс  емес.  Қазақстанда  көптеген 

бағдарламаларды  шет  елден  сұраныс  жасатып  алып  жатамыз.  Өзіміздің  отандық  өнімдерді 

пайдаланбай  жатамыз.  Мен  соның  алдын  алу  үшін  қазірден  кирил  графикасынан  латын 

графикасына аудару жасайтын бағдарлама жазу үстіндемін. Болашақта жолдау іске асып жатса, 

отандық  бағдарлама  арқылы  оңай  және  тез  латын  графикасына  көшуге  мүмкіндік  аламыз. 

Мемлекеттің  шет  елден  бағдарламаға  тапсырыс  беріп,  алдыртуына  кететін  қаражатты  да 

үнемдеуге  өз  септігімді  тигіземін.  Шет  елдік  өнімге  кеткелі  тұрған  қаражатты  латын 

графикасына ауысқан оқулықтарды басып шығаруға жаратады. Тіптен, 

басқаны былай қойғанда, 

болашақ  қағаздың  заманы  емес,  электронды  оқу-құралдар  мен  оқулықтардың,  газет-

журналдардың, әдеби шығармалардың, ғылыми еңбектердің заманы екеніне де күмән келтіреміз 

бе?

 

Шындығында  да,  жаңа  әлiпбиге  көшу  –  бұл  тек  бiр  қарiптердi  басқа  бiр  қарiптермен 

механикалық түрде ауыстыра салатын оңай шаруа емес екенi және түптiң-түбiнде мемлекет пен 

қоғам  өмiрiнiң  барлық  салаларын  қамтитын  үлкен  саяси  жоба  болатыны  анық[4]. 

Әліпби 

ауыстыру,  бұл  –  ұлтымыздың  тарихындағы  ең  маңызды  бетбұрыс  болып  табылады. 

Латын 

әліпбиіне  көшу  арқылы  әлемдік  бәсекеге  қабілеттілігіміз  арта  түседі. 

Сондықтан  осындай 

мемлекеттік  маңызы  бар  іске  үлкен  жауапкершілікпен  қарағанымыз  жөн.  Латын  графикасын 

үйреніп алу аса қиындық туғыза қояды деп ойламаймын. Өйткені, әлем қабылдап отырған, әлем 

тұтынып  отырған  әліпбидің  жаттығы  байқала  қоймауы  керек.  Байқап  отырсақ,  күнделікті 

өмірімізде  латын  тілімен  жиі  бетпе-бет  кездесеміз.  Тауарлардың  көпшілігінде  ақпараттық 

жазулар  латын  тілінде  жазылған.  Компьютерлік  техникалардың,  құрал-аспаптардың  көпшілігі 

латын тілінде жұмыс істейді. Ғаламтор мен ұялы байланысты пайдаланушылар, әсіресе, бүгінгі 

жас буын өкілдері латын әліпбиін әлдеқашан пайдаланып та жүр. Алайда, олардың оны қандай 

да бір ережесіз бейберекет пайдаланып жүргендері де белгілі. Сондықтан қазақ тілінің дыбыстық 

277 

 

ерекшеліктерін,  үндестік  заңдылығын  жоғалтып  алмайтындай  қағиданы  ұстанған,  жан-жақты 

ойластырылған әліпби жасап шығару – тіл мамандарына қойылып отырған талап.  

Әліпби ауыстырудың үш деңгейі бар: бірінші — әліпби деңгейі, екінші — таңба деңгейі, 

үшінші  –  емле-ереже  деңгейі.  Егер  біз  әліпби  құрамын  өзгертетін  болсақ,  онда  оның  ар 

жағындағы таңба және емле-ережелеріне де өзгеріс ендіруіміз керек. Таңбаға өзгеріс ендіретін 

болсақ, онда оның емле-ережеге әсері қандай болмақ, алдымен соны ойлап алуымыз керек. Бұл 

— тіл мамандары мен әдіскерлердің шешетін мәселесі.[5], - дейді филология ғылымдарының 

докторы,  профессор  Әлімхан  Жүнісбек  өзінің  бақ-на  берген  бір  сұхбатында.  Әліпбиді 

ауыстаруда А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының өз жобасы бар. Әзірге қазақ 

жазуын  (әліпби,  таңба,  емле-ереже)  құрастырудың  екі  жолы  бар.  Бірі  –  Еуропа  үлгісі,  бүгінгі 

кирилл жазуымыз — сол еуропа үлгісіндегі жазу, екіншісі — А.Байтұрсынұлының үлгісі. Егер 

Еуропа үлгісіне сүйенетін болсақ, онда қазақ тілінің әліпби құрамы 28 таңбаға барып тіреледі, 

өйткені, қазақ тілінің үндесім дауыстыларын кирилл үлгісімен жеке-жеке белгілеу қажет болады. 

Бұл  екі  шешімнің  де  өзіндік  қиындықтары  бар.  Бірінші  жағдайда  қажет  таңбаны  қазіргі 

компьютер  түйметақтасынан  таба  алмаймыз,  сондықтан  арнайы  компьютер  бағдарламасын 

іздеуге тура келеді. Оның үлгілері неміс, француз, испан, т.б. тілдерінің жазуында бар. Екінші 

жағдайда  компьютер  түйметақтасында  бар  таңбаларды  қосақтап  беруге  болады,  онда  мәтін 

терімі күрделеніп, мәтін көлемі ұлғайып кетеді. Қарап отырсақ, екі жағдайдың да шешімін табуға 

болады.  Сондықтан  да,  мен  әзірге  тіл  мамандарының  анық  толық  бір  шешімге  келген  әліпби 

үлгісін  келісіп,  шығарғанға  дейін,  өзімнің  әліпбиім  арқылы  латынға  аударуға  үлгі  жасадым. 

Латын графикасы мен қазіргі қазақ әліпбиінде жазудың және бір артықшылығы, шағын латын 

әліпбиі қазақ тілінің мәтін терімін ықшамдауға мүмкіндік береді. Егер біз үндесім заңдылығын 

пайдаланып, қазақ тілінің өзіне тән компьютер түйметақтасын құрастырып, программасын жасай 

алсақ (жасай алатынымызға күмән жоқ), онда мәтін терімі көп жеңілдейді. Басқаша айтқанда, 

компьютер  түйметақтасындағы  түймешелерді  жүз  рет  ұрудың  орнына  70  рет,  бір  сағаттың 

орнына 40 минөт жұмыс істейсіз.  

Төмендегі суреттерден (1-сурет) бағдарламаның онлайн түрдегі нұсқасын көре аласыздар. 

Бағдарламада бірден аудару мүмкіндігі және құжат арқылы аудару мүмкіндігі бар. Құжаттарды 

.doc, .pdf, .txt секілді мәтіндерді қабылдай алу мүмкіндігі болады. Сонымен қатар, қолданушы 

өзінің жаңа баптауларын енгізе алады. Өзіне ыңғайлы кирил-латын әріптерін өзгертеді.(2-сурет) 

 

 

278 

 

 

1-сурет 

Онлайн аударудың бастапқы беті 

 

2-сурет 

Баптаулар беті 

 

Латын әліпбиі  жалпы түркі халықтарының ортақ  түсінісетін жазуы  болары сөзсіз. Латын 

әліпбиіне  көшу  –  өркениетті  таңдау  мәселесі  болып  табылады.  Осы  орайда  латын  графикасы 

негізіндегі қазақ әліпбиін жасау қажеттілігі туындайды. Қазіргі уақытта латын әліпбиін қолдану, 

ең  біріншіден,  заман  талабы  болып  отыр.  Сондықтан  да  заманауи  технологияларға  тәуелді 

екенімізді мойындап, кез келген жаңа дүниелермен санасуымыз керек. [6-7]  

Менің  ойымша,  латын  әліпбиіне  көшу  арқылы  қазақ  тілінің  халықаралық  дәрежеге 

шығуына  жол  ашып,  қазақ  тілінің  табиғи,  таза  қалпын  сақтай  алуға  ықпалын  тигізеді. 

Қазақ 

279 

 

тіліне  компьютерлік  жаңа  технологиялар  арқылы  халықаралық  ақпарат  кеңістігіне  кірігуге 

тиімді жолдар ашылады. Және де латын әліпбиіне көшудің ең басты ұтатын жеріміз түбі түркі 

туысқан  халықтармен  рухани,  мәдени,  ғылыми,  экономикалық  қарым-қатынасымыз  тығыз 

байланысты болатыны сөзсіз. Латын әліпбиін үйрену жағына келетін болсақ, қазірші жас буын 

оңай үйренері анық. 

Ал аға буынға сәл күрделі болуы мүмкін. Үкіметтің қаражаты белгіленіп, 

нақты  бағдарламасы  бекітілген  соң,  Қазақстан  халқы  латынды  көп  қиындықсыз  меңгеріп 

кететіндігіне сенім білдіремін.

 Барлығы уақыт еншілігінде.

 

 

Әдебиеттер тізімі:

 

[1]   Нәрібаев К.Н., Нұрланова Н.Қ., Дүйсен Ғ, Халитова М. Қазақ жазуының латын әліпбиіне 

көшірудің  экономикалық  аспектілері.  //Латын  графикасы  негізіндегі  қазақ  әліпбиі:  тарихы, 

тағылымы және болашағы./ Жауапты ред. Н.Уәли –Алматы: «Арыс» баспасы, 2007. –270б. 

[2]  Қайдаров Ә. Қазақ жазуын кирилден латын графикасына көшіру мәселесі туралы.// Латын 

графикасы негізіндегі қазақ әліпбиі: тарихы, тағылымы және болашағы./ Жауапты ред. Н.Уәли. 

–Алматы: «Арыс» баспасы, 2007. /149/ 

[3] Назарбаев Н.Ә.Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты 

 

[4]   Қарин Е., Cаясаттанушы [Электронды ресурс] Кіру тәртібі: 

qasym.kz

 

[5]   http://baq.kz/news/34684 

[6] Садықова Г. Латынға көшу–заман талабы [Электронды ресурс] Кіру тәртібі: 

abai.kz.

 

 Латын 

әліпбиіне көшетін уақыт келді. 

tonykok.kz

  

[7]  Сарыбаева.Н. Жаңа қазақ әліпбиі немесе латын графикасына «Ахметше» көшу.// Ахмет 

Байтұрсынұлы– қазақ руханиятының көсемі. Халықаралық ғылыми-теориялық конференция 

материалдары./ Алматы: Елтаным, 2013.–138-139б 

 

УДК 004 

ONLINE SYSTEM AND MOBILE APPLICATION FOR SPORT FIELD RESERVATION 

Bidakhmetov A. N. 

Suleyman Demirel University  

 

Annotation. The work has a goal to introduce the development of application and WEB site, 

which helps to reserve field on comfortable time. Nowadays, technology has changed many aspects of 

life and people’s daily life is becoming indivisible from the network due to the development of Internet. 

With online field reservation system, the process gets much faster and more efficient than traditional 

way. Thousands of business and organizations have already discovered the advantage gained by using 

the online reservation system.  

 

Түйін. Бұл дипломдық жұмыс қалаған уақытта, қалаған спорт кешенің  оңай турде сақтық 

қорда сақтау.  

Жұмыстың  бірінші  бөлімінде  мақсаты  мен  міндеті  жайлы,  сонымен  қатар  әлеуметтік 

маңыздығы  және  онлаин  сактаудың  ерекшелігі  туралы  айтылған.  Қалған  бөлімдері 

бағдарламаны жоспарлауға, жүзеге асыруға, пайдаланушылар интерфейс дизайнын өңдеуге және 

іске қосу жүрісі туралы  жұмыстарға арналған. Бұл жұмыс мобильдік баздарлама байланысты 

жазу жайлы ақпарат береді. 

280 

 

 

Keywords:  online field reservation, sport, site development, mobile application, project releasing. 

 

1. RESERVATION SYSTEM 

     A computer reservations system or central reservation system (CRS) is a computerized system 

used to store and retrieve information and conduct transactions related to air travel, hotels, car rental, or 

activities. Originally designed and operated by airlines, central reservation system were later extended 

for the use of travel agencies. Major central reservation system operations that book and sell tickets for 

multiple airlines are known as Global Distribution System (GDS). Airlines have divested most of their 

direct holdings to dedicated GDS companies, who make their systems accessible to consumers through 

Internet gateways. Modern GDSes typically allow users to book hotel rooms, rental cars, airline tickets 

as well as activities and tours. They also provide access to railway reservations and bus reservations in 

some markets, although these are not always integrated with the main system. 

      Online  field  reservation  system  allows  the  system  administrator  to  access  and  manage  the 

database online, quickly pull data and create strong reports right from the online reservation system with 

most practical to find the fastest information, instead of having to maintain and manage separate data 

files, folders and spreadsheets. They simply navigate to the system just as any Web Site. The data will 

be housed securely and safely online. 

 

1.2 BACKGROUND 

The  proposed  system  will  save  the  effort  and  the  time  of  students  from  waiting  to  make  the 

appointment as well as reduce the work of system administrator to access to information for report and 

easier to manage the appointment. They should be able to reserve the available time according to their 

need. 

   

 The existence of many sophisticated computer systems and various innovations that we find in 

this Information Age justifies the age-old saying that necessity is the mother of all inventions. The need 

to  share  information  in  a  so-called  ‘global  network’  and  man’s  desire  to  communicate  from  long 

distances called for the birth of the World Wide Web (formerly known as ARPANET). With the advent 

of the internet, many of the mundane tasks and businesses that people conducted were made feasible. 

Things like buying and selling various products can now be done online. The consumer no longer needs 

to moves from his location. A few clicks from his mouse will suffice enough to do the job. You can now 

also earn a degree by taking an online education. It is no wonder that booking hotel rooms can now be 

done in a more convenient way today. If a certain traveler were planning to visit a foreign place, it would 

be hard for him if he does  not  have a hotel or residence to  reside in  that country.  Before, booking a 

certain hotel room required long processes such as talking to an hotelier either in person or through the 

phone.  Just  imagine  the  disposition  of  the  hotelier  if  multiple  clients  came  to  ask  questions  about 

reservations at the same time. Through an online hotel reservation system, hoteliers and travelers will 

both be benefited. Hotels have minimal need of travel agents to look for clients because information 

about their business establishment is readily available online. Originally, computer reservation systems 

were created for airlines travels. Nevertheless, later on, they were found of great use to activities also. 

      

Nowadays people are seeking for a convenient way of being reserved on their time. So do in 

field reservation process. In this situation therefore, Online Field Reservation System is a good project 

to ease on difficult and too time-consuming manual field reservation processes. Online Field reservation 

is  a  centralized  web  portal  for  sport  departments  where  students  reserve  a  field  with  their  time 

practitioner  online.  The  system  is  synchronized  with  reservation  system  and  saves  front  office  staff 

countless  interruptions  during  their  already  busy  day  and  helps  provide  a  more  customer  friendly 

experience to students.  

 

1.3 MAIN IDEA 

281 

 



 

My first aim of this work is computerized field reservation system ; 



 

The second aim is increase activity in our university.  



 

Generally, I want to do whole collecting sports website. 

 

2. TECHNOLOGY 

2.1 Yii FRAMEWORK 

Yii - a high-performance, component-based structure of PHP-framework for rapid development of large 

Web  applications.  It  allows  you  to  apply  the  concept  of  maximum  code  reuse  and  can  significantly 

accelerate the process of web development. Name Yii (pronounced as Yee or [ji:]) is a simple (easy), 

effective (efficient) and extensible (extensible) 

Yii - is a framework for web programming, general purpose, which can be used for the development of 

virtually  all  web  applications.  Due  to  its  lightness  and  the  presence  of  advanced  caching,  Yii  is 

particularly  suitable  for  developing  applications  with  high  traffic,  such  as  portals,  forums,  content 

management systems (CMS), e-commerce and others.  

Like most other PHP-frameworks, Yii - it's MVC-framework. Yii superiority over other frameworks is 

efficiency, opportunity and quality documentation. Yii originally designed very carefully to meet all the 

requirements in the development of serious web applications. Yii is neither a byproduct of some project 

or  assembly  of  third-party  solutions.  It  is  the  result  of  a  large  experience  of  the  authors  in  the 

development  of  web  applications,  as  well  as  their  research  the  most  popular  web  frameworks  and 

applications. 

2.2 ADVANTAGES 

Yii uses a design pattern Model-View-Controller (MVC, Model-View-Controller), which is widely 

used in web programming. MVC is designed for the separation of business logic and user interface so 

that developers can easily edit the individual parts of an application without affecting the others. In the 

MVC architecture model provides the data and rules of business logic, presentation is responsible for 

the user interface (eg, text input fields) and the controller provides the interface between the model and 

the view. In addition, Yii uses a front controller, called application (application), which encapsulates the 

context  of  the  query.  The  app  collects  information  about  the  request  and  sends  it  to  the  appropriate 

controller further processing. 

The application determines the requested controller and action with the help of component urlManager. 

In this example, the controller will post, belonging to the class PostController, and action - show, the 

essence of which is determined by the controller. 

The  application  creates  an  instance  of  the  requested  controller  for  processing  a  user  request.  The 

controller determines that the action show actionShow method in the controller class. Next, create and 

apply filters (for example, access control, benchmarking), associated with this action, and if filters allow 

you, the action is performed. 

1. Performance. 

YII has the extreme performance compared to other frame works. The YII team have generated 

a statistics for the performance of different frame works based on "request per second" which describes 

how many requests an application written in a framework can process per second. From the graph given 

below the RPS is for "request per second". The higher number shows the higher performance level of 

the frame work. The performance is significantly high when we enable the PHP extension APC. 

2. Security. 

Security measures like Cross-site Scripting Prevention, Cross-site Request Forgery Prevention 

and Cookie Attack Prevention are enabled. Also YII includes client side and server side validation. We 

282 

 

can just enable or disable the validation rule. It is not required to write separate validation rule for the 

inputs like other frameworks. YII has built-in authentication support. It also supports authorization via 

hierarchical role-based access control.  

3. Best Caching features. 

YII provides various cache components to store cached data in different media. While comparing 

to other frame works YII has an excellent caching system. YII supports memcache, APC, XCache and 

DB based page and segment caching. 

4. Friendly with third-party code 

YII  is  also  designed  to  work  with  third  party  codes.  You  can  use  code  from  PEAR  or  Zend 

Framework in your YII application. 

5. Easy to extend / customize 

It is very easy to edit or customize the YII based applications, since it has a very simple code 

structure. You can also use different kinds of extensions and widgets as per the requirements. 

YII  is  purely  object  oriented,  architecturally  clean  and  very  simple  to  extend  it.  If  you  are  not 

experienced with the PHP frame works and want to develop some simple applications, then maybe you 

should  try  an  easier  framework.  I  recommend  to  everyone  who  knows  object  oriented  programming 

should pick up YII and try it once.  

2.2.1 Work with database   

Yii provides developers with a powerful tool for working with databases - data access objects (DAO). 

Yii  DAO  -  is  an  add-on  expansion  PHP  Data  Objects  (PDO),  which  allows  to  work  with  different 

databases through a single interface. Applications developed using DAO, can easily switch from one 

database to another without the need for amendments to the code that is responsible for data access. 

Query Designer Yii provides an object-oriented way to construct SQL-queries, which allows to reduce 

the risk of SQL-injection. 

Yii  Active Record (AR) is  implementing a revised approach Object-Relational  Mapping (ORM) and 

even more easier to work with databases. Introducing a database table as a class, and the rows of the 

table  as  instances  of  a  class,  Yii  AR  eliminates  the  need  to  write  SQL-expressions  associated  with 

operations CRUD (create, read, update and delete). 

Despite the fact that the built-in Yii opportunities to work with the database suitable for almost all tasks 

related to the work with the database, it is also possible to use other libraries for working with databases. 

Yii was originally designed so that the developer had the opportunity to work with third-party libraries. 

жүктеу/скачать 15,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: