ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ ЖАҒДАЙЫНДА

164 
формада (материалда) жүреді. Көркем-бейнелі ойлау – эмоционалды-сезімдік, логикалық 
және интуитивті компоненттердің өзара байланысындағы көркемдік таным процесін 
көрсетеді. Көркем-образдық ойлаудың өнімі - бұл адамның көркемдік образ үшін маңызды 
шындықты құбылыстарда бөліп көрсету, жалпылау, ақыл-ой бейнесін жасау және оны 
бейнелеу өнері (кескіндеме, графика, мүсін және т.б.) тіліне аудару қабілетін көрсететін 
көркем сурет.
Балалардың бейнелеу өнерін оқытуда, қазіргі педагогикалық тәжірибеде екі негізгі 
әдістемелік тәсілмен жүзеге асырылатын тенденцияларды бөліп көрсетуге болады:
- оқушылардың кәсіби құзыреттілігі мен белгілі бір күш-жігерін талап ететін, бірақ 
әрдайым бірден көрнекі (әсерлі) нәтиже бере бермейтін, практикамен бірнеше рет 
тексерілген реалистік оқыту әдістеріне негізделген жүйе;
- тез, көрінетін сәттілік сезімін беретін, ойластырылмаған технологияларды 
қолдану, онда оқушылардың көркемдік және шығармашылық қабілеттерін одан әрі оқыту 
мен дамытуды құру мүмкін емес. Көркем-бейнелі ойлауды дамытуға бағытталған бейнелеу 
іс-әрекетін оқыту әдістері туралы мыналарды айтуға болады:
Оқу-танымдық және шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыру әдістері: көрнекі 
бейнені кезең-кезеңмен қалыптастыру әдісі, қиял бейнесін психикалық модельдеу әдісі, 
материалды блоктақырыптық ұсыну әдісі, анықтамалық схемалар әдісі, жаттығу әдісі, 
көркемдік қабылдау әдісі, өзіндік оқу жұмысының әдісі. Көрнекі бейнені кезең-кезеңмен 
қалыптастыру әдісі - балалардағы кескін үшін толыққанды ақыл-ой бейнесін қалыптастыру 
арқылы жүзеге асырылады, танымдық процестің операциялық тізбегінің әр кезеңінде 
мұғалімнің мақсатты жұмысын болжайды, бұл сезім бейнелерін, қабылдау бейнелерін, есте 
сақтау және бейнелеу бейнелерін, қиял бейнелерін қалыптастыруға ықпал етеді. Көркемдік 
қабылдау әдісі [1]– оқушыларда "суретшінің көзқарасын" қалыптастыру арқылы жүзеге 
асырылады, яғни айналадағы шындық пен өнер туындыларын қабылдаудағы эстетикалық 
көзқарас, әдемі көру, заттар мен құбылыстарды байқау және тану, үйлесімді, маңызды, 
сипаттаманы бөліп көрсету, қабылдау процесін жандандыруға және жас оқушылардың 
көркемдік бейнелі ойлауын дамытуға ықпал етеді. Оқушылардың бейнелеу іс-әрекетін 
оқытудағы өзіндік жұмыстың маңызды түрітақырыптық, сәндік композицияларда және 
табиғаттан сурет салуда көркем образ жасау.
Оқу-танымдық және шығармашылық қызметті ынталандыру және қалыптастыру 
әдістері: эмоционалды ынталандыру әдісі, танымдық қызығушылықты дамыту әдісі, 
оқудағы жауапкершілікті қалыптастыру әдісі, өзара әрекеттесу және ынтымақтастық әдісі, 
шығармашылық қабілеттерін дамыту әдісі [2]. Көрнекі іс-әрекетті игерудің тиімділігі 
бастауыш сынып оқушыларының осы қызмет түріне деген ынтасының болуына 
байланысты. Көрнекі іс-әрекетке оң көзқарас, танымдық қызығушылық пен қажеттілікті 
қалыптастыру оқытудың тиімділігі мен сапалы нәтижелерін арттыруға ықпал етеді. 
Эмоционалды ынталандыру әдісі арқылы келесі мүмкіндіктер жүзеге асырылады: - 
бейнелеу өнері сабағында мұғалім мен оқушылар арасындағы жағымды эмоциялардың, 
эмпатияның пайда болуына ықпал ететін ерекше эмоционалды көңіл-күй, достық 
атмосфера, ынта мен қанағат сезімін қалыптастыру, бұл өз кезегінде жемісті 
шығармашылық процеске ықпал етеді; - оқушының жеке ерекшеліктеріне байланысты іс-
әрекеттің мазмұны мен оны жүзеге асырудағы көмек сипатын анықтауға сараланған тәсілге 
негізделген бейнелеу іс-әрекетінде сәттілік жағдайын құру; - жеке оқушының немесе 
ұжымның іс-әрекетінің нәтижелеріне қоғамдық оң баға беру, кіші мектеп жастағы 
оқушылармен жұмыс жасауда қолдау көрсету қажет, өйткені олар мұғалімнің пікірі мен 
бағалауына ерекше сезімтал;
- белгіленген нормаларға қайшы келетін әрекеттер мен іс-қимылдарды айыптауды 
білдіру, айыптау баланың мінез-құлқын түзетеді, қанағаттанбау, ыңғайсыздық сезімін 
тудырады, мінез-құлық пен оқуға деген көзқарасты өзгерту қажеттілігін тудырады; - 
оқушыларды бейнелеу іс-әрекетінде жоғары нәтижелерге қол жеткізу үшін жарысқа тарту, 
салауатты бақталастықтың дамуына, өз іс-әрекетінде үздік нәтижелерге қол жеткізуге деген 

165 
ұмтылысқа ықпал етеді, шығармашылық белсенділіктің, бастаманың дамуын 
ынталандырады; - оқу-шығармашылық қызметті ұйымдастырудың ойын формаларын 
қолдану әсіресе бастауыш сынып оқушыларын оқытуда өзекті. Танымдық қызығушылықты 
қалыптастыру әдісі - көркемдік бейнелеу әдістерін, мұғалімнің сөйлеу мәнерлілігін, 
балалардағы эмоционалды-адамгершілік жағдайлар мен эмоционалды тәжірибелерді құру 
арқылы жүзеге асырылады. Оқуда жауапкершілікті қалыптастыру әдісі - оқушыларға 
оқытудың әлеуметтік және жеке маңыздылығын, ғылым мен өнердің қоғамдағы рөлінің 
маңыздылығын түсіндіру арқылы жүзеге асырылады.
Өзара әрекеттесу және ынтымақтастық әдісі - «сурет салу пәнінің мұғалімі - 
психолог - ата-ана - оқушы» жүйесінде өзара әрекеттесуі мен ынтымақтастығын 
ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады, жеке тұлғаның қажеттіліктері мен жеке 
мүдделерін зерттеуге және қанағаттандыруға бағытталған білім беру тұжырымдамасын 
мектеп тәжірибесіне енгізудің қажетті шарты болып табылады.
Оқытудың дидактикалық құралдары және бейнелі ойлауды дамыту. Оқыту 
құралдары деп оқу процесінің әртүрлі материалдары мен құралдарын түсіну керек, соның 
арқасында қызметті ұтымды ұйымдастырумен оңтайлы уақытта оқу процесінің тиімді 
нәтижесіне қол жеткізіледі. Көрнекіліктің белгілі бір құралдарын қолдану арқылы біз 
жоғарыда қарастырған бейнелеу өнері сабақтарында қолдану мазмұны мен ерекшеліктері, 
көрнекілік принципі жүзеге асырылады. Абстрактіліктің көрнекілік түрлері әдетте 
келесідей бөлінеді: - табиғи (объективті шындық объектілері); - эксперименттік 
(тәжірибелер, эксперименттер); - көлемді (макеттер, модельдер, фигуралар); - бейнелеу 
(суреттер, репродукциялар, фотосуреттер, суреттер, плакаттар, тақтадағы педагогикалық 
сурет); - дыбыстық (музыкалық аспаптар, аудиотехника); - дыбыстық-бейнелеу (кино және 
бейнетехника); - символикалық және графикалық (карталар, схемалар, кестелер, 
графиктер, формулалар); - ішкі (мұғалімнің сөзімен құрылған суреттер).
Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың көркем-бейнелі ойлауының дамуына 
ықпал ететін дидактикалық оқыту құралдарына мыналар жатады: - оқулықтар, оқу 
құралдары, оқушыларға арналған жұмыс дәптерлері; - дидактикалық материалдар (жеке 
тапсырмалар, жаттығулар, тест материалдары, компьютерлік оқу бағдарламалары); - 
көрнекілік құралдары (заттар, қолданыстағы макеттер, схемалар, суреттер, сызбалар, 
динамикалық кестелер, репродукциялар, фото және т.б.), - оқытудың техникалық 
құралдары (бейне және аудио аппаратура, проекторлар және т.б.); - мәдениет жетістіктері 
немесе өнер туындылары (кескіндеме, суреттер, мүсін, музыка, әдебиет). Оқытудың 
тиімділігі өзара әрекеттесу деңгейіне және оқу процесінде материалдық және идеалды оқу 
құралдарын қолдануға байланысты.
Балалардың көркем-бейнелі ойлауын дамыту шарттары. Бастауыш сынып 
оқушыларының суреттеріндеэкспрессивті бейнені жасау келесі шарттарды сақтай отырып 
қол жеткізіледі: - бастауыш мектепке арналған күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауды 
әзірлеу кезінде оқушығармашылық тапсырмалардың күрделенуі; - оқушылардың бейнелеу 
өнері бойынша теориялық ұғымдарды дәйекті және үдемелі күрделендіруге бағыттау; - 
танымдық қасиеті бар бейнелеу өнері сабақтарында практикалық дағдыларды игеру: 
көрнекі қабылдауды, бейнелі көріністерді, қиялды дамыту; - түрлі көркем материалдар мен 
құралдарды игеру; - оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамытуға, ынтасын 
арттыруға, оқушылардың өз қызметінің нәтижесіне (өніміне) саналы және белсенді 
қатынасын қамтамасыз етуге бағытталған әдістемелік тәсілдер қолдану; - оқытудың 
бастапқы кезеңінде экспрессивті материалды қолдану, ойын әдістерін қолдану және т.б. 
арқылы оқушылардың эмоционалды-сезімтал саласына әсер ету. Біз бастауыш сынып 
оқушыларының көркем-бейнелі ойлауының дамуының бес деңгейін анықтадық, олар 
жалпы білім беретін мектепте қабылданған оқушылардың іс-әрекетін бағалаудың бес 
балдық жүйесімен байланысты Сыни деңгей - бастауыш сынып оқушыларының көркем-
бейнелі ойлауының төмен деңгейі, бейнелеу әрекеті нәтижесінің жиі болмауынан немесе 
қанағаттанарлықсыз орындалуынан, жұмыстың жүйелі түрде аяқталмауынан көрінеді 

166 
(бөлінген уақыт мөлшеріне қарамастан); оқу курсына қарамастан, мектепке дейінгі кезеңге 
тән көптеген суреттерді сақтау баланың психикалық дамуындағы проблемаларды көрсетуі 
мүмкін, оны шешу үшін мектеп психологымен, ата-аналармен және сынып жетекшісімен 
жүйелі бақылау және өзара әрекеттесу қажет. Бастапқы, қол жеткізілген және нормативтік 
деңгейлерді салыстыру жүргізілген оқытудың сапасын, бастауыш сынып оқушыларының 
көркем-бейнелі ойлауын дамыту бойынша әзірленген және сынақтан өткізілген әдістемелік 
жүйенің тиімділігін және экспериментке қатысатын бастауыш сынып оқушыларының 
оқыту дәрежесін көрсетеді. Нормативтік деңгейге сәйкес бастауыш сынып оқушыларының 
оқу деңгейі оң бағалар саны - 75%-дан төмен емес, орташа - 50%-дан төмен емес, төмен - 
25%-дан төмен болып саналады.
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.Кіші мектеп жастағы оқушы: танымдық қабілеттерінің дамуы: Мұғалімге арналған 
нұсқаулық / И.В. Дубровина, А.А. Андреева, т.б. - М.: Білім, 2003. - 208 б. 
2. Волков Б.С. Бастауыш сынып оқушысының психологиясы: оқулық. 3-ші басылым. 
- М.: Педагогикалық қоғам, 2002. - 128 б. 

жүктеу/скачать 2,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: