Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері манкеева жамал Айтқалиқызы кіріспе



бет6/248
Дата29.09.2023
өлшемі4,42 Mb.
#111426
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   248
Байланысты:
антология- Тіл білімінің негізгі мәселелері (1)

Сақ түбірі – қазақ тілінің өзінде қолданылатын сау деген дербес сөздің фонетикалық варианты. Қыпшақ тілдеріне тән -у мен оғыз, қарлық тілдеріне тән сөз аяғында келетін -ғ дыбыстарының сәйкестігі негізінде пайда болғант сағ//-сақ//сау варианттарының біреуі (сау-сауық-сауығу, саушылық, т.б.), қазақ тілі үшін дербес те, екіншісі (сақ, сақай) - өлі түбірге айналып, дербестігін жоғалтқан.
Басқа да жұрнақтар секілді бұл тұлғада да варианттылық бар. Сондықтан оның генезисі туралы ғалымдарда ортақ пікір жоқ. Мысалы, Рамстед, Харитонов, Брокельман бұл модельді aq-ai деп қараса, Дени – qai, qai деп қарайды. Котвич -ai тұлғасын оптативті – потенциалды негіздер тудыратын ерекше жұрнақ деп есептейді. Г.И.Рамстедт және басқалар Ж.Денимен салыстырғанда, оның шығу тегін aq>ai108 тұлғасы арқылы көрсетеді.
3. √-ал//-ел//-л:
А.Казембек осы морфеманы Ўл «болу» пайда болуымен байланыстырады109, ал Ж.Дени, Л.Харитонов пен Г.Рамстедт –ылаа//-лаа//-таа аффикстерінің қатар қолданылатындығын көрсетеді. Бұл пікір Э.В.Севортянның көзқарасымен үйлеседі. Ол (-а) л аффиксін -ил ырықсыз етіс тұлғасымен бірегейлестіреді. -ал//-ел формантының -а//-е тұлғасымен тығыз байланысын қарастыра отыра, ол қыпшақ тілдерінде -(а) р-, -(а) л-, -(а) қ- аффикстерімен қатар -(а)й, -а//-е аффикстерінің, (а)д- аффикстерінің орхон, ұйғыр ескерткіштерінде кездесетінін, сондықтан олар негізінен, көнетүркі жазба дәуіріне дейін түркі тілдерінің лексикасын байыта түскен тұлғалар жүйесіне енген. Демек, . -ла көрсеткішімен бірге, бұл аффикстер түркі тілдерінде аффикстік етістік жасаудың басты көздері болып табылады деген тұжырым жасайды 110.
Егер -ал//-ел тұлғасы құранды болса, онда тұлғасы мұнда сөзжасам категориясын емес, қайта түрлендіруші категорияны көрсету үшін қызмет етеді. Г.И.Рамстедт, Б.А.Серебренников, Н.З.Гаджиева аффикстерін тікелей түбірге қосу (көптеген жағдайларда бір буынды сөзге) оның бастапқы сөзжасамдық қызметін көрсететіндігін айтады. Б.А.Серебренников мұндай жағдайларда аффиксінің сан алуан іс-әрекетті білдіретіндігін атап көрсетеді111.
Бірбуынды сөздерді -л тұлғалы күрделі сөздермен алыстырғанда, соңғысының туынды екендігін көруге болады:




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   248




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет