381-тапсырма. Төмендегі мақал-мәтелдерді оқып, ондағы табыс септігіндегі сөздердің етістіктермен қалай байланысып тұрғанын түсіндіріңіздер.
Ашу жүйкені бұзады, Аяз, әліңді біл,
Жүйке ұйқыны бұзады. Құмырсқа, жолыңды біл.
Шешен кісі сөз бастар, Алтыннан қымбат сөз айтсаң,
Адал кісі ел бастар. Ақымақ құлақ салмайды.
Біреудің ала жібін аттамайды. Өтірікшіні үйіне қуып тық.
Қалам ұстаған қол қайыр сұрамайды.
382-тапсырма Сөйлемдердегі салт етістіктерді бір бағанаға, сабақты етістіктерді екінші бағанаға бөліп жазыңыздар.
Нұржан оларды аттандырып, қосқа қайта оралды. Ақан жаңа ғана шешініп, тамақ ішуге ыңғайлана бастаған. Нұржанды көрді де, теріс айналып кетті, төсегін қопарып, бірдеме іздеген болып, күбжеңдей берді. Әнеукүнгі жанжал, өсек жүзіне шырмау, көңіліне ақау салса керек, беттетпеді. Нұржан да тіл қатқысы келіп, қипақтап тұр еді. Ақан жуынып, тамағын ішті де қатардағы күркеге барып, студенттермен әңгіме құрды (З.Шашкин).
Тұйық етістік (Инфинитив)
Тұйық етістік -у жұрнағы арқылы жасалып, қимылдың атын білдіреді: бар+у, кел+у, оқы+оқу.
Инфинитив образуется аффиксом -у и выражает имя действия: сен+у, қара+у, жаз+у.
Салт және сабақты етістіктер
(Непереходные и переходные глаголы)
Табыс септіктегі сөзге мағынасы сабақталып тұратын етістік сабақты етістік деп аталады. Ал керісінше, табыс септіктегі сөзге мағынасы сабақталмай, салт күйінде істің өзін, жай күйді білдіретін етістіктерді салт етістік дейміз.
Оз, оқы деген екі етістікті алсақ, оқы етістігі табыс септікті талап етіп тұр: кітапты оқы, хатты оқы. Ал оз етістігі объектіге сабақталмай, жадағайланып салт тұр, яғни оз етістігіне сабақталынып тұрған объекті жоқ.
383-тапсырма. Тұйық етістіктерді пайдаланып, олармен сөз тіркестерін, сөйлемдер құрастырыңыздар.
Ү л г і: Көру (смотреть); көруге болады (можно посмотреть); көруді қоя тұр (подожди смотреть); көруде мән бар (есть смысл посмотреть); көруден бас тартты (отказался смотреть); көрумен шұғылданды (он занялся просмотром).
М.Нұрпейісованың «Машановтың ғылыми мектебі» атты кітабының тұсау кесуін көрудің, оған қатысудың мәні зор, ғұлама ғалым А.Машановтың ғылымға қосқан жетістіктерінен мағлұмат алудан ешқашан бас тартуға болмайды, оны насихаттау, оған қатысу, көру үлкен ғанибет.
Жүргізу, салу, жобалау, арнау, реттеу, даму, орындау, өңдеу, өткізу, атқару, есептеу, түзету, тексеру.
Достарыңызбен бөлісу: |
