Қазақстан республикасы 45minut kz – 45minut org Ұстаздарға арналған басылым редакциясы

мотивации. Обратить внимание на 
оформление кабинета.
3. Распевка
3мин.
Рапевка исполняется группами, 
цепочкой, хором.
.
 «Эхо», «До-наш добрый дом»
4.Повторение тем 
по народной
музыке. 
 7 мин.
Ответы учащихся по предыдущим 
темам: «Народная, инструментальная 
музыка», «Инструменты казахского 
оркестра».
Прослушивание звучания 
инструментов. Умение отгадать 
тембр и название 
инструментов.      
5.Повторение тем 
становления 
профессиональ-
ной музыки.
10мин
Первые профессиональные композиторы, 
артисты, певцы, танцоры. 
 «На джайлау» Капан Мусин,
«Ак когершин» Латыф Хамиди
6. Исполнение 
песен.
15 мин
Краткая характеристика песни, история 
создания.
«Елим-ай» казахская народная 
песня.  «Отан» Л.Хамиди
«Коземнын карасы» Абай
«Жайдарман», «Расцветай 
Казахстан» 
7. Итог урока
     5мин
 Анализ урока. Оценки за урок
1. Организационный этап.  
 Учащиеся выстраиваются в круг. Прохлопывают ритмический рисунок приветствия. Обратить внимание на 
оформление. Сформировать: о чем пойдет речь на уроке.
2. Настрой учащихся.                                                                                                      Создание положительной мотивации. 
Сообщение темы, цели занятия, плана работы. Обратить внимание на репродукцию картины «На просторах Жувалы» 
художника Мамбеева. С каким произведением можно сопоставить. Ответы учащихся. («Коземнын карасы» Абая, «На 
джайлау» К. Мусина)                                                       
 3.Распевка.
Исполняется распевка «Эхо» (поочередное исполнение мальчики-девочки),
 «До-наш добрый дом» 
 4.Повторение тем по народной музыке
Что такое народная музыка?  Как называли народных певцов, исполнителей в Казахстане? (акын, кюйши, жырау) Какие 
инструменты казахского оркестра вы знаете? Какие особо популярны, почему? Попробуйте отгадать, какой инструмент 
звучит. Прослушивание звучания инструментов. Умение отгадать тембр и название инструмента.
ғ. Исполнение песен.
Мы знаем много песен так или иначе связанных с историей развития казахского народа. Одна из них песня скорбная, 
трагическая «Елим-ай». Какие события, моменты истории отражает эта песня? (Ответы учащихся Набеги джунгаров) 
Исполнение песни «Елим-ай» казах.народ.песня.
Его называл: поэт, акын, просветитель. Его творчество обогатило литературный казахский язык. Им сделано не мало 
переводов поэзии Гете, Лермонтова, Пушкина.О ком идет речь? (Абай)
Песня «Коземнын карасы» сольное исполнение, повторение строк исполняет весь класс.
Исполнение хором «Жайдарман» казахская народная песня.
 Казахской музыке ранее свойственно было сольное, индивидуальное пение. В 20х годах XX столетия песни зазвучали 
по-новому: их стали исполнять группами, дуэтами, хором.  Одним из первых для хора стал писать Латыф Хамиди. 
Песня «Отан» Латыф Хамиди.     
                              Шире океана ты моя страна!
                             Как цветок прекрасна, велика, сильна!
                             Над моей страною, солнца яркий свет,
                             Ярко звезды светят, и числа им нет!
Песня «Расцветай Казахстан»
7. Итог урока.
 Анализ урока. Результаты ответов. Оценки за урок.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы
№69 «Бес- кепе» негізгі орта мектебі
Асамбаева Күлзира Раманкуловна
Сабақтың тақырыбы: Мезгіл үстеуі.
Сабақтың мақсаты:  Үстеудің мағыналық түрлерін оқып үйрену. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру: 
түрлі әдістерді пайдалана отырып , оқушыларды тапқырлыққа ,жылдамдыққа , есте сақтау қабілеттерін дамыту. Сабақ 
барысында оқушылардың білімдерін бақылау арқылы сауатты жазуға машықтандыру.
  Адамгершілікке, әдептілік пен ұжымдылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: Сызбалар, карточкалар, тест сұрақтары.
Сабақ барысы: І  Ұйымдастыру кезеңі
    Оқушылармен амандасу, түгелдеу,сыныптың тазалығына көңіл бөлу, оқу құралдарын тексеру,оқушылардың зейіннін 
сабаққа аудару.
   ІІ  Үй тапсырмасын пысықтау
  Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен тапсырмалар бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.
102

  Үстеу нені білдіреді?
  Үстеудің құрамдық түрлері қандай?
1. Қимылдың түрлі белгісін , мекенін, мезгілін,себебін,мақсатын білдіретін сөз табы.
2. Үстеулер құрамына қарай негізгі түбір үстеу  туынды түбір үстеулер және күрделі үстеулер.
   ІІІ  Жаңа сабақ
Мезгіл үстеуінің сұрақтары қашан? қашаннан?
Мысалы: Фариза (қашан)(бүгін) мектепке келді.Кітапханаға(қашан)(ертең ) барады.
  Мезгіл үстеулер етістікпен тіркесіп қолданылады. Бүгін келді, ертең барады,таңертең тұрады, бұрын жүрді,күні бойы 
дайындалды, т.б.
Мезгіл үстеу құрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделітүбір бола береді.
   Енді осыдан ереже шығарамыз.Қимылдың іс- әрекеттің мезгілін, мекенін білдіреді де ,қашан? қашаннан? деген 
сұрақтарға жауап береді. Мезгіл үстеуі етістікпен тіркесіп қолданылады.
  Мезгіл үстеулері құрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделі түбір бола береді.
1. 276- жаттығу
Оқулықпен жұмыс
  Мезгіл үстеулерін тауып, сұрақ қою арқылы қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер. 
 Бүгін (қашан?) кешігіп келді? Бүгін кешігіп келді. Бұрын (қашан) келмеген? Бұрын келмеген. Былтырлар (қашан) асып 
кетті? Былтырлар асып кетті.Бүгін (қашан)  сөз қылды.? Бүгін сөз қылды. Қазір(қашан) жалғыз отыр? Қазір жалғыз 
отыр.
2.Адасқан әріптер.
а)ы, г, с, ы, ү, н, і, қ, т.                               қыстыгүні
ә)д, е, н, т, е, р, е.                                       ертеден 
б)д, а ,й, з, ж, а, а, л, а.                               ала жаздай 
в)ң, е, т, р, е, ң, а, т,                                    таңертең
3 Тест сұрақтары.
1.Есімдіктер мағынасыны қарай нешеге болінеді
а/2                                б/6 
 в/7                                ә/4 
2.Кім? не? Қандай?есімдіктің қай түріне жатады?
а/сұрау                               б/белгісіздік
ә/болжалдық                      в/сілтеу
3.Сілтеу есімдіктер тобын көрсет:
а/мен, сен                          б/өзім,өзің
ә/бұл, осы                          в/барша, күллі
4.Болымсыздық есімдіктер тобын көрсет:
а/ештеңе, ешқандай, ешқашан
ә/қайбір, бірнеше
б/кім?қандай?неше?
в/өзі, өзім
5.Белгісіздік есімдіктер тобын көрсет:
 а/бәрі, барлық
ә/кейбіреу, әлдекім
б/ешкім, ешқашан
в/мен, сен
6.Етістіктер сөйлемдегі қызметіне, мағынасына қарай 
нешеге бөлінеді?
а/негізгі және көмекші
ә/салт және сабақты
б/дара және күрделі
в/болымды және болымсыз
7.Үстеу  мағынысына қарай нешеге бөлінеді?
а/2                                  ә/ 4
б/6                                  в/7
8.Негізгі түбір етістіктім тап?
а/ойлан  ә/сана  б/шақыр в/тазала
9.Күрделі етістікті белгіле.
а) балтала ә) жұлқылады б) жүре бер  в) көңілденген
10. Мезгіл үстеуін тап
а)бүгін, ертең
б) жоғары, ілгері
в) бостан- бос
г) анағұрлым
4. тапсырма   Адасқан сөздер.
а) Жаңыл ертең кетем деген күні таңертең оразасын ашпай 
тұрып әңгіме бастады.
ә) Бүгін дем алмаған тек Жүсіпбек қана
 б) Кешке жылт етіп есіктен кіріп келе жатқанын бір көреді.
в)Жаз биыл жайлы болатын түрі бар.
г) Қазір таңертең баласының жылт етіп есіктен шығып бара 
жатқанын көреді.
д) Таңертең күн жарқырап ашылды.
5 тапсырма
Суретке қарап әңгіме құрау.
   Үй тапсырмасы
277- жаттығу
Қортынды :  оқушының білімін бағалау
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
    ара ия ауданы, М найшы селосы 
Қ
қ
ұ
 №7 орта мектебіні  бастауыш сынып м алімі        
ң
ұғ
                          Арызгулова Марфуганы  
ң математика п ніне арнал ан 
ә
ғ
                                         ыс а мерзімді жоспар
қ қ
 Саба ты  атауы
қ
ң
рнек.   осынды  
Ө
Қ
14.10.2014ж
Сілтеме
Кесте «  лке» баспасы.
Ө
Жалпы ма саттар
қ
АКТ, СТО технологиясыны  стратегияларын ы палдастыра отырып,1+1, 2+1 рнектері
ң
қ
ө
 
туралы т сінік беру. ,оларды  о ылуы мен атауларын ме герту.
ү
ң қ
ң
 Математика  п ніне
ә
 
ызы ушылы ын  арттыру есептеу,  логикалы   ойлау   рекеттерін  дамыту, ойларын
қ
ғ
ғ
қ
ә
 
д лелдеуге бейімдеу, белсенділік таныту а да дыландыру
ә
ғ
ғ
О ыту н тиежесі
қ
ә
рнек туралы т сінік  алыптасады.  з бетінше 1,2,3 цифрларын пайдаланып,  рнектер
Ө
ү
қ
Ө
ө
 
растыру ж не оларды  м ндерін табу а , жылдам , д рыс есептеуге да дыланады.
құ
ә
ң ә
ғ
ұ
ғ
Оларды  о ылуы мен атауларын ме гереді.
ң қ
ң
 Математика  п ніне   ызы ушылы тары  артып,
ә
қ
ғ
қ
 
103

есептеу,  логикалы   ойлау   рекеттері  дамиды. з ойларын д лелдеуге бейімделеді, саба
қ
ә
Ө
ә
қ 
арысында белсенділік таныту а  мтылады.
ғ ұ
 Негізгі идеялар
1+1
2+1- б лар  рнектер.
ұ
ө
2+1═3-б л те дік
ұ
ң
2+1 –  осынды
қ
3- б л  осындыны  м ні
ұ қ
ң ә
Тапсырмалар
1- тапсырма
Сурет бойынша те дік  р
ң
құ
    1+1             2+1   
           1+2             1+1
2- тапсырма:
осындыны о у ж не м нін табу 
Қ
қ
ә
ә
3- тапсырма:
« Кім жылдам?» Шы армашылы  ж мыс
ғ
қ ұ
1,2,3,1 +,═ пайдаланып  осындылар  ру
қ
құ
 4- тапсырма:
здік ж мыс
Ө
ұ
«К ршісін» табу
ө
Кейінгі тапсырмалар Кері байланыс
й тапсырмасы
Ү
 Ауызша  айталау
қ
С А Б А          Б А Р Ы С Ы 
Қ
М алімні  жазбалары
ұғ
ң
О ушыны  іс  ректі
қ
ң ә
І.        йымдастыру  кезе і
Ұ
ң
ІІ.       ткенді  айталау
Ө
қ
ІІІ.     Жа а  саба .
ң
қ
О ушыларды   білімді  белсенді  ме геруге  дайындау  кезе і..
қ
ң
ң
ң
Жа а  саба . 
ң
қ
Саба   ма сатымен  таныстыру.  
қ
қ
М алімні   т сіндірмесі.   
ұғ
ң ү
О улы пен  ж мыс.
қ
қ
ұ
2+1                        
1+2
3–1                
 Б лар –  рнектер.   рнектерді   м нін  тапса   олар  те дік  болады.
ұ
ө
Ө
ң ә
қ
ң
3–2
2+1=3                       
1+2=3
3–1=2             Б лар – те діктер.  Те діктерді   де   з  атаулары  бар.
ұ
ң
ң
ң
ө
3–2=1
І .     Жа а  саба ты  бекіту.
Ү
ң
қ
1- тапсырма
Сурет бойынша те дік  р
ң
құ
    1+1             2+1   
1+2
1+1
2- тапсырма:
осындыны о у ж не м нін табу
Қ
қ
ә
ә
V. Сергіту с ті
ә
3- тапсырма:
« Кім жылдам?» Шы армашылы  ж мыс
ғ
қ ұ
1,2,3,1 +,═ пайдаланып  осындылар  ру
қ
құ
4- тапсырма:
здік ж мыс.
Ө
ұ
«К ршісін» табу.
ө
VІ.  орытындылау.
Қ
VІІ. Кері байланыс. Не білемін?Не білдім?Не білгім келеді? VІІІ Саба ты
қ
 
жалпы  орытындылау
қ
ІХ. Мада тау. Формативті ба алау
қ
ғ
Топ а б ліну
қ ө
ткенді еске т сіру
Ө
ү
Психолгиялы  дайынды  
қ
қ
Саба  барысында диалогды
қ
қ 
ж мыстар а  атысып отырады.
ұ
ғ қ
Сурет бойынша те діктер
ң
 
растырып, м нін табады
құ
ә
О улы пен ж мыс
қ
қ
ұ
1+1, 2+1, 1+2
з бетінше ж мыс жасайды.
Ө
ұ
Саба  бойынша  з ойларын білдіреді,
қ
ө
 
орытынды жасайды
қ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ
МАҚТАРАЛ АУДАНЫ №8 Н. ОҢДАСЫНОВ АТЫНДАҒЫ 
ЖАЛПЫ ОРТА МЕКТЕБІНІҢ 
БАСТАУЫШ СЫНЫП ПӘНІ МҰҒАЛІМІ
САДЫКОВА БОТАКӨЗ АСАНҚЫЗЫ
Сабақтың тақырыбы: «Септіктер ханды ы»
ғ
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушылардың өткен сабақтарда алған білімдерін қорытындылау. Тақырыпқа байланысты тапсырмалар беру 
арқылы білімдерін тексеру.
104

Дамытушылық: Жеке тұлғаның бойында талдаусалыстыра білу қабілеттерін дамыту, дұрыс септік жалғауларын 
жалғап, үйрету.
Ауызша, жазбаша жаттығулар жүргізе отырып, оқушылардың сауаттылығын, тілін дамыту, логикалық ойлау және 
сөздік қорын молайту.
Тәрбиелік: Оқушыларды мемлекеттік тілге құрметпен қарап, тіл игеруді саналы да ерікті түрде меңгеруге, қазақ тілінің 
қазіргі күнделігін түсіндіру арқылы тіл үйренуге тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: Әр түрлі суреттер, түрлі тапсырмалар, мақал-мәтелдер, сөзжұмбақ.
Сабақтың түрі: Қайталау сабақ.
Сабақтың әдісі: Әңгімелеу, сұрақ-жауап, талдау, жұптық ойын.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі:
а) Оқушылармен сәлемдесу
ә) Оқушыларды сабаққа дайындау
Сабақтың тақырыбы және мақсатымен таныстыру
б) Сабаққа кіріспе
Мұғалімнің сөзі:
Бүгін қазақ тілі сабағында септіктерді қайталаймыз, әр оқушы өз білімінің дәрежесін көрсетуі тиіс.
Қазір осы септіктер туралы ертегіні тыңдап көріңдер.Ерте, ерте, ертеде Септік деген хан тұрады екен. Оның жеті ұлы 
бар екен. Барлығы осы сарайда тұрады. Әр ұлының өз қызметі бар. 
Септік ханның әр ұлына берген мұрасы бар екен.Септік хан мынадай жарлықтарын жіберіпті, ханның жарлық-тарын 
дұрыс, шапшаң орындаған оқушыға ханның сыйлық бағасы бар екен.
1 – жарлығы: Ұлдарымның атын атап, ретімен қойыңдар дейді.
2 – жарлығы: Ұлдарымның қызметін табыңдар, сұрақтарын тауып қойыңдар.
3 – жарлығы: Олардың мұраларын атаңдар, жалғауларын тауып қойыңдар.Оқушылар рет-ретімен септік атауларын, 
сұрақтарын және жалғауларын айтады.
2 – тапсырма:Берілген сөздерден септік жалғауларының астын сызу.
1 – топ: Хан сөзін септейді; 
2 – топ: Мұра сөзін септейді; 
3 – топ: Жарлық сөзін септейді
Балалар, қазақ халқында 7 саны қасиетті. 7 санына байланыс-ты көптеген ұғымдар бар.
 Мысалы: 7 ғаламат, 7 қазына, 7 ата, 7 шелпек, 7 қарақшы, 7 күн. «Наурыз көже» де 7 түрлі дәмнен жасалады. Қазақ 
тілінде 7 септік, 7 ұяң дауыссыз, 7 үнді дауыссыз бар. Ендеше, келесі біздің тапсырмамыз да осы санмен байланысты. 
Септіктер хандығы Наурыз мейрамына дайындалып жатыр. Сондықтан хан осындай тапсырма беріп-ті: Наурыз көже 
қандай 7 түрлі дәмнен жасалатынын айтыңдар деді.Слайд: «Наурыз көже» көрсетіледі.
3 – тапсырма: Келесі ханның тапсырмасын орындайық.1 – топ: Септік атауларын жинайды; 2 – топ: Апта күндерін 
ретімен қояды; 3 – топ: 7 ұрпақты ретімен қояды.Сергіту сәті:
Біздер тату баламыз,
Гүл-гүл жайнап барамыз
Жаттығулар жасасақ,
Жақсы сергіп қаламыз.
Орнымыздан тұрамыз
Қолды белге қоямыз
Бұрыламыз оңға бір,
Бұрыламыз солға бір.
Бір, екі, үш, төрт
Жоғары қолды соғамыз.
Балалар, біз «Наурыз көже» 7 тағамнан жасалады деп айтып кеттік. Ал енді айтыңдаршы, Наурыз көже дегенде сөздің 
ойларыңа не келеді?
Дұрыс, мейрам. Ал мейрамда не құрылады?
Киіз үй.
Ханның келесі тапсырмасы киіз үйді тігу. Сондықтан киіз үйді тігу үшін ханның келесі тапсырмасын орындауға 
тырысамыз.
1 – топ: Берілген диктант мәтінінен септік жалғауары бар сөздерді теріп жазу; 2 – топ: Мәтіннің ішінен тек қана жуан 
буынды сөздерді теріп жазу; 3 – топ: «Шаңырақ» сөзіне фонетикалық талдау жасау.
Киіз үйді тігу оңай емес. Алдымен керегені жаяды. Керегенің биіктігі 2 метрдей болады. Керегенің әр бөлігін «қанат» 
деп атайды. Киіз үй 4, 6, 8, 12 қанатты болады. Осыдан кейін шаңырақты көтереді. Шаңырақтан кейін ерекше 
қастерленетін бөлшегі – босаға. Ол табалдырық пен маңдайшадан тұрады.
5 – тапсырма: Слайдтар арқылы сөйлемдер көрсетіледі. Оқушы-лар ондағы көп нүктенің орнына жалғауларды жалғап 
жазулары керек.
6 – тапсырма:
2)
Балалар, кім білім және өнер тралы мақал-мәтелдер біледі? 
Оқушылар мақал-мәтелдерді айтады
3)
Қазақ халқында мақал-мәтелдер өте көп. Олардың тақырыпта-ры сан 
алуан түрлі. Бұгін біз білім мен өнер тақырыбына бе-рілген мақал-мәтелдерді оқып, асты сызылған сөздердің қай 
септікте тұрғанын айтамыз.
4)
(Не?) Оқу – білім бұлағы,
5)
(Не?) Білім – өмір шырағы.
105

(Кімнің?) Білімдінің - алды жарық,
(Кімнің?) Білімсіздің күні – кәріп.
7 – тапсырма:
Жұмбақтар шешу. Оқушылар жұмбақтардың шешуін табады.
Сабақты қорытындылау: Хан барлық оқушыларға дән риза болып, қоштасты.
Үйге тапсырма: Септіктерді қайталау.
Оқушыларды бағалау: 3 – топтағы жақсы жауап берген оқушыларды бағалау. 
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
О О.Ма тарал ауданы 
Қ
қ
№8 Н.О дасынов атында ы жалпы орта мектебі мемлекеттік мекемесі  
ң
ғ
Химия п ні м алімі 
ә
ұғ
Асанова Айпаршын
Та ырыбы: "Білімділерді жуйелеу ж не  орытындылау."
қ
ә қ
Саба ты  ма саты:
қ
ң
қ
1.О ушыны  ал ан білімін  на тылап,оны  з д режесінде к рсете білу.
қ
ң ғ
қ
ө ә
ө
2.Ма ал-м телдер мен ж мба тарды пайдалану а , ызы ты логикалы  с ра тар а жауап бере білуге,ойлау
қ
ә
ұ
қ
ғ қ
қ
қ ұ қ
ғ
 
абілетін дамыту.
қ
3.О ушыны  ой- рісін ке іте отырып,т ртіпке , ыптылы а, адамгершілікке,  з ойын ашып айту а,досты а
қ
ң
ө
ң
ә
ұқ
ққ
ө
ғ
ққ  
т рбиелеу.
ә
І. йымдастыру кезе і.
Ұ
ң
Ж ргізуші:
ү
С леметсіздер ме, химиялы  сайыс а  атысушы,аяулы  стаздарымыз,мектеп о ушылары, адірлі  она тар,
ә
қ
қ қ
ұ
қ
қ
қ
қ
 
рметті к рермендер!
құ
ө
Хал ымызда жа сы бастама жал асын тапса,с тті бол аны деп жатады  ой. Ендеше,б гінгі  к н к пшілік
қ
қ
ғ
ә
ғ
ғ
ү
ү ө
 
атысып отыр ан,интеллектуалды олимпиада сіздерді  к
ілдері ізден  шы ып, уаныш а б лесе,жар ын
қ
ғ
ң өң
ң
ғ
қ
қ ө
қ
 
бастама а  йт ы  бол анына  уанарымыз с зсіз.
ғ ұ
қ
ғ
қ
ө
Айта берсек  мысалдар к п , енді сайысымызды   діл- азылар ал асымен танысайы .
ө
ң ә
қ
қ
қ
1. ыш ылдар тобы: Жетекшісі:-----------------------------
Қ
қ
2.Негіздер тобы:Жетекшісі:-----------------------------------
Топ  командирлері я ни мені  к мекшілерім  з топтарында ы о ушыларды таныстырып ,топты  аты мен
ғ
ң ө
ө
ғ
қ
ң
 
ранын айтады.
ұ
Сайысты  барысы: 
ң
І.  Сырлы сауалдар.(С ра -жауап. )
ұ қ
ІІ.  Биогенді элементтер. ( р с ра а 1  пай. )
Ә ұ ққ
ұ
ІІІ.  Металдар туралы ма ал-м телдер.
қ
ә
ІV.  Алтын са а  .(есептер шы ару )
қ
ғ
V.  Ел атауында ы элементтер..(С ра -жауап. )
ғ
ұ қ
VI.  Бекіту с ра тары. (С ра -жауап. )
ұ қ
ұ қ
VII.   орытынды.
Қ
І - б лім. Сырлы сауалдар.(С ра -жауап,  р с рак а 1- пай беріледі.)
ө
ұ қ
ә ұ
қ
ұ
ыш ылдар тобы:
Қ
қ
1.Суда еритін негіздер  алай аталады?     (сілтілер)
қ
2. аны ан  к мірсутектерге т н реакция? (орынбасу)
Қ
ққ
ө
ә
3. О  рпімен белгіленетін элемент?  ( оттек )
ә
4.Менделеев  ай топ элементтерін типтік деп атады? (ІІ,ІІІ топ)
қ
5.Ерітіндісі немесе  бал ымасы   электр тогын  ткізетін заттар? 
қ
ө
(электролиттер.)
2.Негіздер тобы:
1.К кірт ангидриді деп аталатын оксид?      ( SO3)
ү
2.Металдарды   ж не оны    рамаларыны  айналада ы ортамен  химиялы   рекеттесіп,б лінуі? ( коррозия )
ң
ә
ң құ
ң
ғ
қ ә
ү
3.О  заряды бірдей ядросы  бар,атомдарды  белгілі т рі? (  химиялы   элемент )
ң
ң
ү
қ
4. Сілтілік  металдарды неге керосинге  салып  са тайды? ( керосинде тоты пайды )
қ
қ
5.С йекті    аптайтын элемент? (  кальций ).
ү
қ
ІІ.  Биогенді элементтер. ( р с ра а 1  пай. )
Ә ұ ққ
ұ
Екі топ а бірдей атал ан м шелерде кездестіретін элементтерді атаулары  ажет.
қ
ғ
ү
қ
1. кпеде – Li ,Na
Ө
2. анда- Fe,Na,Li,Ca, K
Қ
3. ал анша безнде – I,Zn,Br
Қ қ
4.Тісте – F,Ca,Mg,P
5.Гипофизде - Zn,Br,Mn,Cr
6.Мида – Na ,Mg, K
7.Шашта – Al, As ,Cl
8. Ж ректе – 
ү
Ca ,K
9. й ы безінде –
Ұ қ
 Mg
10.Бауырда – Li , Se , Mo , Zn ,Ca , Mn,  K , Cu
106

ІІІ.  Металдар туралы ма ал-м телдер.
қ
ә
1.Алмас  ылыш шы а ма?
қ
ғ
Негізі жасы  темірден.
қ
анша жуса кете ме,
Қ
ап- ара т с к мірден?
Қ
қ
ү ө
2.Тегі жаман теміртек, 
  анша егесе  де  тпейді.
Қ
ң
ө
3.Та сы  н рсе – к міс те алтын да, 
ң қ ә
ү
Е   ымбат-ау  стамдылы   алпында.
ң қ
ұ
қ қ
4.Болат  айнауда шыны ады, 
қ
ғ
Батыр – майданда шыны ады.
ғ
5.Алтын,к міс тас екен,
ү
Арпа,бидай ас екен.
6.Егер на ыз адам болса ,
ғ
ң
Болаттай берік бол.
7.А ыл арымас,алтын шірімес.
қ
8.Темірді  ыз ан кезінде со .
қ ғ
қ
9.Темірсіз халы  ,т зсыз та ам  болмас.
қ ұ
ғ
10.Ел іші – алтын бесік.
ІV.  Алтын са а  .(есептер шы ару ).
қ
ғ
Реакцияны толы тырып,  к п  н ктені  орнына  тиісті  осылысын  ойып жаз, ж не де реакцияны  типін
қ
ө
ү
ң
қ
қ
ә
ң
 
аны та ыз.
қ ң
 2Mg  +  ……………  =   2 MgO
Cu ( OH )
2 
 =  H 
2 
O  +     ………… 
2 Al + Fe
2
O
3
   =   Al
2
O
3     
+   …………….
CuSO
4
  +  2KOH  =  K
2
 SO
4
   +   ……………………
Жауабы:  Cu ( OH )
2
    , 2 Fe ,   CuO ,  O
2
Есеп:1.
 Массасы  16 г   мыс оттек пен  рекеттесіп  77,5 кДж жылу б лінеді.Осы  реакцияны  термохимиялы    те деуін
ә
ө
ң
қ
ң
 
жазы ыз. Жауабы: 620 кДж. 
ң
16 г
77,5кДж
2Си   +  О
2 
= 2CuO + Q
128г /моль
x
 
Mr ( 2Cu ) = 2 X 64 = 128г/ моль
16 г Cu --------------- 77,5 кДж
128г/моль Cu ------------- x кДж 
X   =   128 X 77,5 : 16  =  620 кДж
Есеп: 2.
Массасы  4 г к кіртті  жа анда   37,1 кДж жылу б лінді.  Осы  реакцияны  термохимиялы    те деуін жазы ыз.
ү
ққ
ө
ң
қ
ң
ң
 
Жауабы: 297 кДж.
4 г
                  37,1кДж
S   +  О
2      
=  SO
2
 + Q
32г /моль
       x
 
Mr ( S ) =  32г/ моль
4 г S     --------------- 37,1  кДж
32г/моль S  ------------- x кДж 
X   =   32  X 37,1  : 4  =  297 кДж
V.  Ел атауында ы элементтер..(С ра -жауап. )
ғ
ұ қ
1.  Германияда ы  облыс атауымен аталатын  элемент? ( Магний )
ғ
2.  Франция еліні  атауында ы элемент ? ( Франций )
ң
ғ
3.   Германияны  Дермитад  аласында ы аудан – Гессен жеріне байланысты атал ан элемент ? ( Хасий )
ң
қ
ғ
ғ
4.  Америка   рама Штаттарыны   біріні  атауында ы элемет?
Құ
ң
ң
ғ
 ( Калифорний )
5.  Арыстан пішінді Скандинавия т бегіні   атында ы элемент ? ( Скандий )
ү
ң
ғ
6.  Д ние б лігіні  атымен  аталатын элемент ?
ү
ө
ң
 ( Еуропий ).
VI.  Бекіту с ра тары. (С ра -жауап. )
ұ қ
ұ қ
107

9.
Адам а засында  андай  элементтер болады?
ғ
қ
10.
Кальций   андай роль  ат арады ?
қ
қ
11.
К зді  жа сы к руіне  андай элемент  керек?
ө ң
қ
ө
қ
12.
ан то тату  шін  андай элементті пайдаланамыз?
Қ
қ
ү
қ
VII.   орытынды :
Қ
ара жер адамзат а  бол ан мекен,
Қ
қ
ғ
азына іші тол ан  р т рлі кен,
Қ
ғ ә
ү
Ішінде ж з мы  т рлі асылы бар,
ү
ң ү
Соларды  е  арты ы немене екен?!
ң ң
ғ
ІV.  Алтын са а  .(есептер шы ару ).
қ
ғ
Реакцияны толы тырып,  к п  н ктені  орнына  тиісті  осылысын  ойып жаз, ж не де реакцияны  типін
қ
ө
ү
ң
қ
қ
ә
ң
 
аны та ыз.
қ ң
 2Mg  +  ……………  =   2 MgO
Cu ( OH )
2 
 =  H 
2 
O  +     ………… 
2 Al + Fe
2
O
3
   =   Al
2
O
3     
+   …………….
CuSO
4
  +  2KOH  =  K
2
 SO
4
   +   ……………………
Жауабы:  Cu ( OH )
2
    , 2 Fe ,   CuO ,  O
2
Есеп:1.
 Массасы  16 г   мыс оттек пен  рекеттесіп  77,5 кДж жылу б лінеді.Осы  реакцияны  термохимиялы    те деуін
ә
ө
ң
қ
ң
 
жазы ыз. Жауабы: 620 кДж. 
ң
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Самалихова  Гүлжан  Қабдығалиқызы
география пәні мұғалімі
№34 лингвистикалық   мектеп - гимназиясы
Атырау қаласы
Ұлттық намыс - адамзаттың мақтанышы
     Қазақ елі   өз қоғамындағы жас ұрпақ өкілдерінің жан- жақы жетілген, ақыл, парасаты кемелденген, ойлау өрісі  
ғаламдық талаптарға сай мәдениетті, білімді, еңбекқор ұлттық рухы  биік азамат ретінде қалыптасуын  басты қағида  
тұтады.
Ұлттық  рух қандай  ұлықты  ұғым? ол отбасынан басталып  ата, ру, ұлыс сатыларынан өтіп биік деңгейге  жеткенін  
көрсететін   ұғым.   Оның   бір   ерекшелігі   -  ұлттық     намыс.   Ол   -  адамның   өзінің     ұлт   перзентімін   деп   ұлттың     МЕН  
дегізерлік  ұлттық  мүддеге табынуы. Ол - адамның ұлт үшін қабырғасы қайысып, ағынан жарылуы.  Ол - адамның өз  
ұлтының жеңісіне сүйеніп, сүрінгеніне күйініп, қуануы мен қамығуы. Ол - ұлт басына  күн  туғанда намысын қорғауға 
дайындығы. Замана   талқысына көнбейтін, талап пен талантын   жегіп, терін төгіп құлашын кең сермейтін   батыл да  
батыр өр адамды айтады. Қате басқан жері болса, қайталап түзеп, өз мінін өзі мінеп,сүрінсе  мұқалмай,бір  тізерлей  тік  
тұрып, қайта түлеп, озық кеткен қатарына  жетіп, одан әрі өтетін  ерді  айтамыз.Ады тар, арты жар күрес жолында өзі  
құласада,тіккен туды құлатпай, артын шулатпаған ,тірісінде есімі аңызға айналған біртуар  азамат. Ұлттық намыс қара 
бастың қамы емес, бір рудың зары емес, ұлтымыздың   ұлықтығы үшін, теңдігі мен елдігі үшін   өтейтін әр пенденің  
қарызы   мен   парызы   екендігін   түсінуі.   Ұлттық   намыс   тек   отанды   сүйгендердің   бойында   ғана   табылады.   «Малым 
жанымның   садағасы,   Жаным   арымның   садағасы»,   «Ұят-ар   сақтайды,арлыны   ел   мақтайды»,   «Абырой-ар   еңбегі»,  
«Намысы бар жігіттің,нар күшіндей күші бар,Намысы жоқ жігіттің намыспенен несі бар» халық нақылы осының дәлелі. 
Ұрпақ тәрбиесінің өзіндік ерекшелігіне мән беріп, көз тоқтатып қараған халықтардың қатарында қазақ  халқы  өзіндік ой 
ұшқырлығы,     болмыс   даралығымен     ерекше     көзге   түседі.   Ежелден   ерлік   пен   батырлықты,   еркіндікті,   даналықты,  
ақындықты өздеріне серік  еткен дана бабаларымыз - туған елге,  жерге деген шын патриоттық  сезімді, оны құрметтеуді  
алдыңғы орынға қойған. Олай болса, отанды сүю, отаныңа адал болу, ерте  заманнан  қалыптасып  келе  жатқан  қасиетті  
ұлы сезім.
 "Біз Қазақстанның барлық азаматтарының отаншылдық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін жан-жақты дамытуға  
тиіспіз" деген елбасымыз Н.Ә.Назарбаев  халыққа жолдауында. 
    Қазақстан   Республикасы-   көп     ұлтты   іргелі   ел.   Ұлттық     дәстүрге     берік,   елін,   жерін   сүйетін   азамат   тәрбиелеу,  
оқушылардың бойына   отансүйгіштік   қасиетті   қалыптастыру   өскелең   өмір талабынан   туындап   отыр. Әрине, бұл 
туындаудың негізгі өзегі  қоғамдағы түрлі келеңсіздікке әкеліп  тірелетіні сөзсіз. Халықтың  әдет-ғұрпын,  дәстүрін аяқ  
асты еткен жастарымыз  шұбар  тілді. 70 жылдан  астам уақыт  үстемдік  еткен үкімет өмірден кеткенде Тәуелсіздікке  
енді қол жеткенде, жастарымыздың  жолында  қандай қиыншылықтар  кездесіп отыр? Үлкеннің  алдынан  кесе  өтпей,  
қарттарын   қазынасына   балаған   халқымыз   ұлттық болмысты сақтап қала алды ма? Кеңестік кезеңде дәстүрімізді  
дәріптей     алмағанымыздан   шығар... Өз ата-анасын   қарттар үйіне өткізу, түнгі клубтарға   деген   құмарлық, түрлі  
қылмыстарға  бой  алдыру, діни  ағымдарға  еліктеу, нашақорлықтың көбеюі,  қыздарымыздың темекі тартып, жартылай  
жалаңаш жүруі т.т. Саны шексіз осындай құбылыстар қатары көбейгендіктен, ұлттық   болмысымыздың   жоғалатыны 
айтпаса да түсінікті. Бұлардан  құтылатын, тамырын  шабатын бір құрал, ол – тәрбие. Тәрбие – халықтың ғасырлар бойы  
жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі мен ізгі қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру, өмірге деген көзқарасын және  
соған сай мінез – құлқын қалыптастыру үшін мақсатты ықпалда жүзеге асатын   іс – әрекет. Мектеп барлық кезде  
оқушыларға   елін,   халқын,   туған   жерін   сүю   және   қорғау   сезімдерін     дарытып     және     дамытып     келеді.   Әсіресе, 
оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеу мәселесі барлық кезде де қоғам мен мемлекеттің назарынан тыс болмаған. Ал 
бүгінгі таңда жаңа әлемдегі жаңа Қазақстанға айналу, яғни жаңарту үдерісі қоғамның барлық саласында, соның ішінде  
108

білім   беру   саласында   жүргізілуі   әлемдік   деңгейге   сай   дамуды   талап   етеді.Бүгінгі   таңда   мектеп   оқушыларының  
елжандылық  көзқарасын  қалыптастыруда  жаңа бағыттың қажет екендігі  негізгі мәселе болып отыр. Халықтық  келбет  
пен     ұлттық     ерекшелікті   сақтап   қалу   жолы   –   жеткіншек   жасты   отансүйгіштік     тәрбиеге     жетелеу.   Осы   орайда,  
ұлтжандылық  пен азаматтылықтың, отансүйгіштік  ұғымдардың  мәніне тоқталып өтсек, батырлар жырында – ерлікті,  
батырлықты,отансүйгіштікті  марапаттап, ел сүю, жер   қорғау тақырыптарына   жазылған   эпостық   туындыларда ел  
билеген хан мен патшадан     халық    батырды бірінші орынға қояды.Батыр-елі үшін қадірлі . Бұған қазақтың басын  
біріктіріп,   бір жеңнен қол, бір жеңнен бас шығарып қалмаққа тойтарыс берген   Абылай жайындағы деректер куә. 
Батырлар   жырын   тудырушылар   да, соны аса үлкен махаббатпен   жырлаушылар да-қазақ елін ,ұлысын, мемлекетін  
сүюді ,қорғауды насихаттайды.
    Алаш     ардақтыларының     бірі     М.Жұмабаевтың     "Жалпы     педагогика"   ғылыми     еңбегінің     тәрбие   бөлімдерінде 
қиындыққа шыдайтын, жан-жақты ойлап, әділ шешім табатын, сөзді тыңдайтын, бағалайтын, кең ойлайтын, адамдарға 
жақсылық жасауға   ұмтылатын   ұрпақты тәрбиелеу мәселесін сөз етеді. Бала тәрбиесіне - ұлт тәрбиесін қолданудың  
маңызын, "Ұлт тәрбиесі  баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе  жатқан  тақтай жол болғандықтан,тәрбиеші 
баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті" - деген пайымдауларынан   байқаумызға болады. Демек, ұлттың  
дәстүрі мен мәдениетінің сапалық қасиеттерін  терең біліп, жетік бағалау үшін адам ұлт тәрбиесімен өсу керек екендігі  
туралы   ойды     алға     тартады.   М.Жұмабаевтың   бала   болмысындағы   көру,   есту,   іскерлік,   қиял,   ойлауы   туралы   ой-
тұжырымдарындағы  рухани  астарларды  зерделей отырып, "Көру сезімінің күшеюі, ұлғаюы  үшін ең пайдалы нәрсе - 
балаға сурет салғызу. Баланың есту сезімін  ілгерлеті үшін біраздан  балаға  музыка  құралдарының  үнін естірте беру  
керек. Баланың есту сезіміне әсер беретін-бесік жыры" - деп ой түйеді.
 Бала есті сезімін бесік жырымен тәрбиелеу арқылы ұлттық тәрбиенің құнды жақтарынан  сараптауымызға  болады. Ата-
анаға бала тәрбиесіне мәнді де мағыналы   кеңестерін беру арқылы, бала жанының "бай" болуы ән, жыр, музыкамен  
байланыстырады.  Баланың қиялын тәрбиелеу жолдары туралы: "Адам   неғұрлым білімді, тәжірибелі болса, қиялы да 
сонша бай болсын десек, оның білімді болуына жағдай  қылу керек. Баланың атаға тартуы рас болса, сиқырлы даланың 
баласы   қазақ   баласы   да   қиялқұмар   болуға   тиісті.   Яғни   ол   әдебиет,   тарих   сықылды   қиялды   көп   керек   қылатын  
ғылымдарға  ұмтылуға тиісті" -деген ой тастайды. Табиғатпен  үндестікте, сары даладағы туып өскен қазақ баласының  
қиялы, жүйрік, өткір терең  екендігін дәлелдей отырып, дала өркениетінің дүниетанымдық  ерекшеліктерінің ықпалын  
бағалаған. Баланың қиялын өркендету үшін қазақ   ертегісінің қымбат екендігіне  де тоқталып өтеді. "Қиял-ғажайып 
ертегілерінде халқымыздың санмыңдаған жылдар бойғы арман - қиялы да, мақсат-мұраты да, тәлім - тәжірибесі   де  
тұнып тұр"- деп байлам жасалған. Баланың қиялына қанат бітіретін ұлттық тәрбие екендігіне көз жеткіземіз.
 Қай халықтың болмасын  өзге  жұртқа ұқсамайтын бөлек болмыс - бітімін даралайтын ұлт үшін қымбат нәрсе - оның  
тілі."Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе желсіз түндей тымық, бересе құйындай екпінді тарихы, сар  
далада үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын сабырлы мінезі - бәрі көрініп тұр". Қазақтың сар даласы кең, тілі 
де бай. Осы күнгі түрік тілдерінің ішінде қазақ тілінен бай, орамды, терең тіл жок"- деп ұлттық ойлау жүйемізде тілдің  
алатын орнына жоғары баға берген. Ұрпақ тәрбиесінде тілдің атқаратын   маңызын дәлелдей   келе "Ал енді баланың  
тілін шын дұрыс жолға салатын дұрыстайтын, байытатын - мектеп"- деп ой түйіндейді.
   Ана тілдің мөлдір айдынын ,тоқсан түрлі толғауы мен   иірімін жете таныған , сөз құбылтудың сан алуан сырларын  
меңгерген ,толқыта төккен,икем-бейімін шебер меңгерген  халық екендігімізді әлем мойындап отыр.Ұлттық шешендік 
өнердің     ізгі   дәстүрлерін     Мұхтар   Әуезов,   Ғабит     Мүсірепов   пен     Ғабиден   Мұстафин   өз   туындыларында     жетік  
қолданады.  Айталық,    Ғ.Мұстафин    шығармаларында  кестелі  ақыл-нақыл,  қанатты   сөздер  мен  оралымдар  молынан 
кездеседі.Мысалы :1. Ысылмаған ауыздан кедір-бұдыр сөз шығады, кедір-бұдыр сұр тастан  асыл қазына-алтын шығады.
2. Қымбаттым да , қызығым да сен жастық. Жастық деген не десе, жарқыраған нұр деуші ем, нұр дегенің не десе, екі  
шырақ көз деуші ем. Көзсіз өмір не десе, тас  қараңғы көр деуші ем.
3. Айламен  алыпты  жығуға, ақылмен  ғайыпты болжауға болады.
4.Дүниеде көбірек тұрғың келсе,өзіңді-өзің бапта, кеткің келсе ,былапытта.  Ғажап айтылған емес пе?
  Атақты  Жанқұтты шешен Абайды бозбала  шағында көріп, ақыл -ойын, білім-білігін ,таным өрісін тексереді.
 -Шырағым, дүние неге сүйенеді?-деп сұрайды Жанқұтты шешен
Абай: -Дүние үмітке сүйенеді.
       - Көздің көрмесі бола ма? 
       -Көз қабағын көрмейді.
       -Шам жарығының түспесі бола ма?
       -Шам жарығы табағына түспейді.
       -Болат пышақтың кеспесі бола ма?
       -Болат пышақ  өз сабын  өзі кеспейді,-дейді Абай. Жанқұтты шешен  осы ойларыңды өлеңмен  кестелеші дейді.
Сонда Абай:
Сіз сұңқар самғай  ұшқан қиядағы,
Талпынған мен балапан ұядағы,
Өрнекті өлең сөзбен жауап берсем,
Дүниенің жалғыз үміт  тиянағы,
Көз көруі жетпейді қабағына,
Шам жарығы түспейді табағына,
Өз сабын болат пышақ өзі кеспес
Мақлұқат тартпай қоймас тамағына,-депті.
  -Ата, арзан не, қымбат не, дауасыз не? – деп тосыннан сауал қойыпт ы Абай.
  Оқыста Жанқұтты:
 - Шырағым, арзан – өтірік, қымбат- шындық, дауасыз-кәрілік емес пе,  жанарыңның оты бар екен – ақындығың  шығар, 
маңдайың  жарық екен-елің сусағанда шөлін  қандырар бұлағы боларсың – деп  батасын беріпті.                Қазақтың  
маңдайына біткен   алтын   діңгегі Абайды М.Әуезов: «Ол халық тарихының   биік шыңына жалғыз -дара шыққан тау 
ағаш  сияқты   »  десе,   жыр   жұлдызы   С.Торайғұров   «Ақындықтың   қуаты   есіңді   алар,   Абайды   оқы,таңырқа,   басыңды 
шайқа» дегенінде   ұлы ойшылға   махаббатының   шексіз екендігі   айтылады. Ғайыпты болжаған   айыр тілді   аруақты  
109

шешен,ана тілінің негізгі сөздік қорын сарқа пайдаланған, соның ну орманына еркін шүйгіген ,мерует толқындарын  
туындатқан ерен дарынды дүниеге әкелген қазақ топырағына таңданбай  қарашы!? 
   Ұлттық тәрбие мәселесіндегі идеялары келесі ұрпаққа жаңғыртып жеткізудің жаңаша жолдарымен жүзеге асырылуы 
керек.
   Жаңаша даму уақыты мен жаңа білім мазмұнында ұлттық тәрбие мәселесін қалай жүзеге асырамыз? - деген мәселелер 
төңірегінде ойлар ойланарлық мәселе. 12 жылдық жалпы орта білім беруде ұлттық тәрбие арқылы ұрпақты өрелі етіп 
шығару,   ел   алдындағы   жауапкершілігін   ұғындыруға   жол   ашады.   Қазіргі     замандағы   қоғамның   құндылығ   жан-
жақтылығымен көзге түсетін байланысқа  дайын, елінің тағдырына  жауапкершілікпен  қарайтын  адамды   тәрбиелеу  
жаңа білім  жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі болмақ .     
    Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан - 2030» Жолдауында: «Оқушыларды Қазақстандық патриотизмге, шығармашылық 
жағынан   дамыған   жеке   тұлға   ретінде   тәрбиелеу  қажет.   Бүгіннен  бастап  ұлттық   мінез   –  құлық,   биік   талғампаздық,  
тәкаппарлық, тектілік, біліміділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп, қалыптастыруымыз керек»,- делінген.
   Азаматтарының ұлттық намысы жоғары ел – бүкіл адамзаттың мақтанышы. Білім мен тәрбие бір арнаға құйылғанда өз 
халқының асыл дәстүрі мен өнерін қаны мен жанына сіңірген ұрпақтың бойында ұлттық сана қалыптасады. Ұлттық 
санасы қалыптасқан   адамның   ұлттық намысы жоғары – ұлтжанды. Ал, ұлтжанды азаматтармен Тәуелсіз еліміздің  
абыройы  асқақ, мәртебесі биік, мерейі үстем, аспаны ашық болмақ. Ұлтжанды адам басқаға жау көзімен емес, дос  
көзімен қарайды. Оның осал болуға хақысы жоқ, себебі ол өз ұлтының абыройы үшін жауапты.
Пайдаланған әдебиеттер:
С. Негимов  Шешендік өнер Алматы 1997 ж  85-86 бет
12 жылдық білім журналы  №5,2007 ж
аза стан мектебі №9,2010 ж
Қ
қ
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Южно- Казакстанский  облласть , Сайрамский район , с. Карабулак 
 ОСШ им.Улугбека  №81
Учитель русского языка и литературы  
Исрайлова  Сайёра Абдивалиевна

жүктеу/скачать 1,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: