Қазақстан республикасы 45minut kz – 45minut org Ұстаздарға арналған басылым редакциясы

предметов штрих следует класть по форме. Необходимо обращать внимание на передачу пространственных 
планов. Предметы на переднем плане требуют более тщательной прорисовки, нежели предметы, лежащие на 
дальнем плане. Необходимо учесть, что фон играет вспомогательную роль и способствует выявлению характера
предметов натюрморта, поэтому не стоит его тщательно прорабатывать.
В процессе работы над рисунком натюрморта для достижения цельности необходимо постоянно сравнивать 
предметы друг с другом, соблюдать тональные отношения между предметами и фоном.
Задачи, которые ставятся при рисовании натюрморта с натуры:
1. Определение пропорций;
2. Взаимное расположение предметов в пространстве;
3. Линейно-конструктивное построение с учетом законов перспективы;
4. Лепка светотенью объемной формы каждого предмета;
5. Передача тоновых отношений между предметами натюрморта;
6. Тональное и композиционное обобщение рисунка.
Этапы работы над натюрмортом. Живопись (записать в тетрадь)
Важно продумать, как лучше расположить натюрморт на листе бумаги — в вертикальном или горизонтальном 
положении .
Целесообразно сделать несколько вариантов композиционного решения, разместив изображение в разных 
форматах. Наиболее выразительное композиционное решение переносят на основной лист.
При рисовании натюрморта необходимо выделить его композиционный центр, т. е. главный в смысловом 
отношении предмет. Остальные предметы постановки являются второстепенными и подчинены 
композиционному центру.
Очень важно скомпоновать всю группу предметов так, чтобы лист бумаги был заполнен равномерно. Рисунок не
должен упираться в края листа, но и не должен «плавать» на нем. Удачным будет такое композиционное 
размещение, в котором изображение умещается на листе целиком и не возникает желания сдвинуть рисунок в ту
или иную сторону.  
3. Физкультминутка.
1.     И.п.: о.в., руки вперед. Одновременные движения рук вперед-назад.
2.     И.п.: о.с., правую руку вперед, левую назад. Попеременная смена положения рук.
3.     И.п.: стойка ноги врозь, руки в стороны. Слегка приседая, правую руку вперед, левую назад, затем 
наоборот. Каждое упражнение комплекса выполнить 4 раза в медленном темпе в течение 1 мин.
Упражнения выполняются плавно, неторопливо. Следить за осанкой, выразительностью движений.
4. Практическая работа.
Нарисовать натюрморт 
5.Итог урока. Организация выставки детских работ.
* * * * *
ТАҚЫРЫБЫ: АВТОМАТТЫ (ПУЛЕМЕТТІ) БӨЛЕКТЕУ ЖӘНЕ ЖИНАҚТАУ
Сарин Жомарт Серғазыұлы
 АӘД пәнінің мұғалімі 
Тақырыбы: Автоматты (пулеметті) бөлектеу және жинақтау.
Мақсаты:  а)  Оқушылардың білімін Оқушыларға автоматтың (пулеметтің)   бөлшектері мен 
 механизмдерінің құрылымын және арналуы мақсатын түсіндіру.
 ә)  Атыс қаруы автоматының құрылысы, толық,толық емес  бөлшектеудің реттелігін түсіндіру. Нормативті 
орындауға  жаттықтыру.
 б)  Оқушыларды елжандыққа, отансүйгіштікке, төзімділікке баулу, патриоттық тәрбие беру.
Сабақтын түрі:  аралас сабақ
Көрнекі құралдары: плакаттар,автомат бөлшектері салынған суреттер және  Калашников автоматы, АӘД 
оқулығы.
Сабақтың  барысы:
I.Ұйымдастыру кезеңі:
1.Ұйымдастыру кезеңі:
-взводты екі қатарға сапқа тұрғызу.
-Оқушылармен әскери амандасу.
-Оқушылардың сыртқы келбетін тексеру, түгендеу.
-Взвод басшысының рапортын қабылдау.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
1. Калашников автоматы мен пулеметі неге арналған?
2. Автомат пен пулеметтің механизмдері мен негізгі бөлшектерін атаңдар?
3. Автоматтың (пулеметтің) автоматтық әрекеті неге негізделгенін айтыңдар.
4.Автоматтың (пулеметтің) ұрыстық қасиеті.
108

5.Автоматтың (пулеметтің) жұмыс істеуі және құрылымы туралы түсінік беру.
ІІІ.  Жаңа сабақты түсіндіру: Автоматты (пулеметті) бөлектеу және     
    жинақтау.
     Автоматты (пулеметті) бөлектеу толық және толық емес болуы мүмкін: толық емес бөлшектеу – автоматты 
(пулеметті) тазалау, майлау және тексеру үшін; толық бөлектеу – жаңбыр мен қар астында қалғанда не жөндеу 
кезінде автоматты (пулеметті) қатты ластанудан тазалау үшін жүргізіледі. Автоматты (пулеметті) толық емес 
бөлшектеу мен жинақтау үстел үстінде немесе таза төсеніш жайылып жүргізіледі; бөлшектер мен механизмдер 
бөлектенген ретімен қойылады. Оларды абайлап ұстап, бірінің үстіне бірін қоймай, күштемей және соққыламай 
жүргізу керек.
 Автоматты (пулеметті) жинақтау кезінде оның бөлімдеріндегі нөмірлерді салыстыру керек; әр автоматтың 
(пулеметтің) ұңғы қорабындағы нөмір газ құбырындағы, бекітпе ергенегіндегі, бекітпедегі, ұңғы қорабы 
қақпағындағы және басқа бөліктеріндегі нөмірге сәйкес келуі керек.
 Ұрыс автоматтарын (пулеметті) бөлектеу мен жинақтауға үйрету ерекше жағдайларда және бөлімдер мен 
механизмдермен аса сақтықпен қарау жағдайында ғана жүргізіледі.
  Пулеметті бөлектеу алдында оның ұңғы бөлігін солға қарата сирағымен қою керек. Ол үшін сирақтарын 
серіппелі имектен босатып және оның аяқтарын бекітілген жағдайда тұрғанда ұңғыдан босату керек.
Пулеметті жинақтау соңында оны сол қолмен тік ұстап, оң қолмен оның сирақтарын аздап ажырата, ұңғыға 
тақап және серіппелі ілмекпен бекіту арқылы оның сирақтарын жинайды. 
Тактико – техникалық мінездемелер АКМ, АК -74, РПК - 74
         Автоматты (пулеметті) толық емес бөлектеу тәртібі:
1.Оқжатарды бөлектеу. Автоматты (пулеметті) сол қолмен дүмінің мойыншасынан не құндағынан ұстап, оң 
қолмен оқжатарды орай ұстайды, бас бармақпен бекіткішті қысып, оқжатардың төменгі жағын ілгері 
ұмсындырып, оны бөлектеп алады.
  Содан кейін оқтықта оқтың бар-жоғы тексеріледі, бұл үшін ауыстырғыш төменге түсіріледі, оны «АВ» 
(автоматты ату) немесе «ОД» (жекелей ату) жағдайына қойып, бекітпе жақтауының тұтқасы кейін 
жылжытылады, оқтықты тексеріп, бекіткіш жақтауы жіберіліп, шүріппе ұрыстық қайырудан (взводтан) 
босатылады. Түнгі көздеуіші бар автоматты (пулеметті) бөлшектеу кезінде оқжатарды бөліп алғаннан соң, түнгі 
көздеуішті бөлектейді, ол үшін қыспа құрылғысының тұтқасын сол жаққа және артқа қарай апарып, көздеуішті 
артқа жылжытады да, оны автоматтан (пулеметтен) бөлектеп алады.
2.Жабдықтар пеналын дүм ұясынан шығарып алу.
  Оң қолдың сұқ саусағымен дүм ұясының қақпағын пенал серіппенің әсерімен ұядан шығатындай етіп басады; 
пеналды ашып, одан сүрткішті, тазалағышты, бұрауышты, қаққышты шығару керек. Жиналмалы дүмі бар 
автоматтың пеналы оқжатарды салуға арналған сөмкенің қалтасында жүреді.
3.Сүмбіні алу.  Сүмбінің ұшын оның басы қарауылдың негізіндегі тіректен шығатындай етіп ұңғыдан тартып, 
сүмбіні жоғары суырып алады. Сүмбіні алу қиындық тудыратын болса, онда қаққышты қолдануға рұқсат 
беріледі. Оны сүмбінің басындағы саңылауға сала отырып, ұңғыдан сүмбінің ұшын тартып суырып алады.
4.Автоматтан – ұңғылық тежеуіш компенсаторын, пулеметтен – жалын сөндіргішін бөліп алу. 
Бұрауышпен ұңғылық тежеуіш-компенсатордың (жалпы сөндіргіштің) орнықтырғышы батырылады.  Ұңғылық 
тежеуіш-компенсатор қарауыл негізіндегі бұрандалы дөңестен сағат тіліне қарсы бағытта бұралып 
шығарылады. Ұңғылық тежеуіш-компенсатор (жалын сөндіргіш) тым қатты бұралған жағдайда ұңғылық 
тежеуіш компенсатордың әйнегіне қойылған сүмбінің (қаққыштың) көмегімен бұрап алуға болады.
5.Ұңғы қорапшасының қақпағын бөлектеу. Сол қолмен дүмнің мойнын қамти ұстап, осы қолдың бас 
бармағымен қайтармалы механизмнің бағыттаушы өзегінің дөңесін басады, оң қолмен ұңғы қорабы 
қақпағының артқы бөлігін жоғары көтеріп, қақпашаны алады. 
6.Қайтармалы механизмді бөліп алу. Автоматты (пулеметті) дүмнің мойынан сол қолмен ұстап тұрып, оң 
қолмен қайтармалы механизмнің бағыттаушы өзегін оның өкшесі ұңғы қорабының бойлық ойығынан 
шыққанша ілгері қарай ұмсындырады; бағыттаушы өзектің артқы шетін көтеріңкіреп, қайтармалы механизмді 
бекітпе жақтауының арнасынан шығарады.
7.Бекітпемен қоса бекітпе жақтауын алу. Автоматты (пулеметті) сол қолмен одан әрі ұстап тұрып, оң қолмен 
бекітпе жақтауын артқа тірелгенше тартып, оны бекітпемен бірге көтеріңкіреп барып, ұңғы қорабынан бөлектеп
алады.
8.Бекітпені бекітпе жақтауынан алу.  Бекітпе жақтауын бекітпе жоғарыда болатындай етіп сол қолға алады; оң 
қолмен бекітпені кейін шегеріп, бекітпенің жетекші дөңесі бекітпе жақтауының фигуралы ойығынан 
шығатындай етіп, бекітпені алға қарай шығарып алады.
9.Ұңғылық бастырмасымен газ түтігін босатып алу. Автоматты (пулеметті) сол қолмен ұстап тұрып, оң қолмен 
жабдық пеналын газ түтігі тұйықталғышының шығыңқысына тік жағдайға дейін бұрап, газ түтігін газ 
каморасының келте түтігінен шығарып алады. оқу сұрағы Автоматты (пулеметті) толық емес бөлшектеуден 
кейін жинастыру реті.
1.Газ түтікшесін ұңғылық бастырмасымен қосу. Автоматты (пулеметті) сол қолмен ұстап тұрып, оң қолмен газ 
түтігін алдыңғы шетімен газ каморасының келте түтігіне ұмсындырады және ұңғы бастырмасының артқы шетін
ұңғыға қысады; тұйықталғышты оның орнықтырғышы көздеу қалыбының ойығына кіргенше бұрайды.
109

2.Бекітпені бекітпе жақтауына қосу. Бекітпе жақтауын сол қолмен оң қолға алып, оны цилиндрлі бөлігімен 
жақтау арнасына сұғады; бекітпені оның жетекші дөңесі бекітпе жақтауының фигуралы ойығына кіретіндей 
етіп бұрап, бекітпені алға қарай сұғады.
3.Бекітпемен қоса бекітпе жақтауын ұңғы қорабына қосу. Сол қолмен дүмнің мойыншасын қамти 
ұстайда.Бекітпесіне қоса бекітпе жақтауын оң қолда бас бармақпен қысылған бекітпе алдыңғы жағдайда 
болатындай етіп ұстап тұрып, газ поршенін көздеуіш қалыбының қуысына кіргізеді де, ұңғы қорабының 
қайырмалы бекітпе жақтауының ойықтарына кіретіндей етіп бекітпе жақтауын ілгері жылжытады, оны сәл-пәл 
күштеп ұңғы қорабына қосады да, ілгері ұмсындырады.
4.Қайтармалы механизмді қосу. Оң қолмен қайтармалы механизмді бекітпе жақтауының арнасына кіргізеді, 
қайтармалы серіппені қысып, бағыттаушы өзекті ілгері итереді де, біршама төмен түсіріп, оның өкшесін ұңғы 
қорабының бойлық ойығына кіргізеді.
5.Ұңғы қорабының қақпағын қосу. Ұңғы қорабының алдыңғы шетімен көздеу қалыбындағы жартылай шеңбер 
ойыққа кіргізеді, қақпақтың артқы шетін оң қолдың алақанымен қайтармалы механизмнің бағыттаушы өзегінің 
шығыңқысы ұңғы қорабы қақпағының ойығына кіретіндей етіп алға және төмен ұмсындырады.
6.Шүріппені ұрыстың қайырмасынан босатып, сақтандырғышқа қою. Ағытқыш ілмекті басып, ауыстырғышты 
тірелгенге дейін жоғары көтереді.
7.Автоматқа ұңғылы тежеуіш-компенсаторды, пулеметке – жалын сөндіргішті қосу. Дүмді тежеуіш-
компенсаторды қарауыл бойындағы бұрандалы шығыңқы бөлікке тірелгенше бұрайды. Егер ұңғылы тежеуіш-
компенсатордың (жалын сөндіргіштің) саңылауы орнықтырғышқа сәйкес келмесе, ұңғылы тежеуіш-
компенсатор ұңғысына немесе жалын сөндіргішті саңылау орнықтырғышқа орналасқанша айналдырады.
8.Сүмбіні қосу.
9.Пеналды дүм ұясына салу. Сүрткішті, тазалағышты, бұрауышты, қаққышты пеналға салып, қақпағын жабады 
да, пеналды түбімен дүм ұясына кіргізеді; оны қақпақша жабылатындай етіп ұяға батырады. Жиналмалы дүмді 
автоматта пенал оқжатарға арналған сөмке қалтасына салады.
10.
Оқ жатарды автоматқа қосу. Автоматты сол қолмен дүм мойыншасынан немесе 
шетмойыннан ұстап тұрып, оң қолмен оқжатардың ілгішін ұңғы қорабының терезесіне енгізіп, оқжатардың 
ілмегі оқжатардың тірек шығыңқысынан асатындай етіп өзіне бұрады.Түнгі көздеуіші бар автоматты 
(пулеметті) жинау кезінде пулеметті қосқаннан кейін НСПУ көздеуішін қояды. Автоматты (пулеметті) 
құндағынан ұстап, көздеуіштің қыспа құрылғысы саңылауын қару қадамасына орналастырады, ол үшін қыспа 
құрылғысының тұтқасының артта тұрғанына көз жеткізіп, көздеуішті алға тірелгенше жылжытып, тұтқаны алға
қарай соңына дейін айналдыра отырып, оны бекіту керек.
Оқушыларға тақырыпты бекіту үшін тапсырмалар беріледі:
Топ оқушылары 2 топқа бөлініп әр топ өз тапсырмасын орындайды.
І-Топ. 
1. Автоматты  (пулеметті) толық емес бөлшектеу не үшін жүргізіледі?
2. Автоматы ұстау тәртібі және автомат бөлшектерінің аттарын толық атау.
ІІ-Топ.
1.Автоматты  (пулеметті) толық емес бөлшектеуді ретімен айтып беріңдер.
2.Оқжатарды жарақтау.Уақытқа норматив №15.
3.Автоматты  бөлшектеу және жинақтау. Уақытқа норматив №12,13
(екі топтан өте пысық, шапшаң оқушылар шығады).
Сабақты қорытындылау.
1)Сабақтағы жаңа тақырып бойынша түсінігін тексеру, сабаққа жақсы қатысқан оқушыларды атап өту.
2) Оқушыларды бағалау.
Үйге тапсырма: Автоматты (пулеметті) бөлектеу және  жинақтау тақырыбын оқып келу.
* * * * *
ТЕМА УРОКА: УПРАЖНЕНИЯ НА БРЕВНЕ, АКРОБАТИЧЕСКОЕ СОЕДИНЕНИЕ
Шевченко Марина Владимировна. учитель физической культуры
Тема урока: Упражнения на бревне, акробатическое соединение.
Цель урока: Развитие двигательных качеств: координационных способностей, гибкости, силы.
Задачи урока:  1.Образовательная:
а) Разучивание упражнений на бревне.
б) Закрепление акробатического соединения.
2. Развивающая:
Развитие гибкости, координационных способностей, силы основных мышечных групп.  
3. Воспитательная:
а) Воспитание волевых качеств: смелости, упорства, настойчивости и решительности.
б) Воспитание чувства товарищества, взаимопомощи, самостоятельности.  
110

Инвентарь: бревно-1 шт., маты гимнастические- 4шт.
Место проведения: спортивный зал 
Ход урока.
Части урока
Содержание
Дозировка
Организационно-
методические указания
Подготовительная 
часть. 10 мин.
1.Построение.
2. Рапорт.
3. Сообщение задач урока.
4. Строевые упражнения на 
месте.
5. Ходьба.
а) Ходьба на носках, руки на 
поясе.
б) Ходьба на пятках, руки за 
голову.
в) Наклон на каждый шаг.
6. Бег.
а) Бег с захлёстыванием голени 
назад. 
б) Бег с высоким подниманием 
бедра.
7. Ходьба.
8. Общеразвивающие 
упражнения в кругу (см. 
карточку №1).
30 сек.
1мин.
30сек.
30сек.
30сек.
30сек.
30сек.
30сек.
1мин.
30сек.
30сек.
1мин.
2мин.30сек.
«На место общего 
построения становись!»
«Равняйсь! Смирно!». 
Дежурный сдаёт рапорт 
учителю о готовности 
класса к уроку.
Кратко, чётко, ясно.
«Нале-во! Напра-во! Кру-
гом! Прыжком нале-во!».
«Налево в обход по залу 
шагом Марш!».
Обратить внимание на 
осанку, точное выполнение 
задания.
 «Руки на пояс ставь! На 
носках Марш!».
«Руки за голову ставь! На 
пятках Марш!».
«Наклон на каждый шаг 
Марш!»
«Лёгким бегом Марш!». 
Темп медленный, 
равномерный.
«С захлёстыванием голени 
Марш!».
«С высоким подниманием 
бедра Марш!». Следить за 
работой рук при беге.
Постепенно замедлить бег, 
перейти на ходьбу, 
восстановление дыхания. 
«Восстанавливаем дыхание! 
Вдох- выдох!».
«По кругу Марш! На месте 
стой раз-два! Нале-во раз-
два!». Обратить внимание на
последовательность, счёт, 
темп.
111

Основная часть. 
25мин.
1. Разучивание упражнений на 
бревне.
а) Рассказ учителем.
б) Показ учителем.
Обязательные элементы:
- ходьба обычная
- ходьба на носках, руки в 
стороны
- ходьба на носках, руки вверх
- ходьба с высоким подниманием
ног, руки в стороны
- ходьба «зачерпывание воды», 
руки в стороны
- поворот кругом на носках, руки 
стороны
- равновесие на левой (правой)- 
«ласточка»
- соскок с конца бревна
- выпад правой (левой), руки в 
стороны
- пробежать по бревну
- шаги польки.
в) Опробование учениками.
2. Закрепление акробатического 
соединения.
Обязательные элементы 
акробатического соединения:
- шаг правой «ласточка»
- приставляя ногу три кувырка 
вперёд в группировке
- перекатом назад в стойку на 
лопатках
- прыжок вверх прогнувшись.
Упражнение для развития силы 
мышц брюшного пресса.
Поднимание туловища.  
10мин.
10мин.
5 мин.
20 раз
«Упражнения на бревне 
способствуют развитию 
способности сохранять 
устойчивое положение тела. 
Сохранение равновесия на 
бревне в значительной 
степени определяется 
правильной осанкой: ноги 
выпрямлены в коленях, 
живот подтянут, спина 
прямая, плечи расправлены. 
Смотреть рекомендуется не 
под ноги, а вперёд на 
дальний конец бревна. 
Опускание головы - ошибка,
ведущая к изменению 
тонуса мышц спины и, как 
следствие этого, к сгибанию 
позвоночника и наклону 
туловища вперёд ».
Руки точно в стороны.
Руки прямые.
Смотреть на дальний конец 
бревна.
Опорная нога не сгибается.
Обратить внимание на 
правильность, точность 
выполнения упражнений, 
выявление ошибок, 
устранение их.
Возможные ошибки:
- спина согнута
- руки не прямые
- ноги согнуты в коленях
- голова смотрит вниз, а не 
на конец бревна
- не выполнение точных 
указаний учителя
- отсутствие самостраховки, 
страховки.
Многократное повторение 
акробатического соединения
из изученных элементов 
акробатики.
Выявление ошибок, 
устранение их. 
Возможные ошибки:
- при выполнении 
«ласточки» опорная нога 
сгибается, руки не прямые, 
носок не оттянут
- при выполнении кувырка 
вперед отсутствует 
группировка
- при выполнении стойки на 
лопатках ноги не прямые, 
112

Заключительная 
часть. 5мин.
1.Построение.
2.Игра на восстановление 
организма «Топ, хлоп!» (см. 
карточку).
3.Подведение итогов игры, урока.
4.Домашнее задание.
5. Организованный уход из зала.
«На место общего 
построения становись!»
Выявление лучших, 
внимательных. Выставление
оценок.
Приседание 25 раз.
«Урок окончен досвидания! 
На выход шагом Марш!».
САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ:   ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНЫ  «ТОҒЫЗҚҰМАЛАҚ»
Бақтарбаева Гүлзат
. Д
ене шынықтыру пәні мұғалімі
Сабақтың тақырыбы:   Қазақтың ұлттық ойыны  «Тоғызқұмалақ».
Сабақтың мақсаты: Оқушылар арасында тоғызқұмалақ ойынын насихаттау.
Сабақтың міндеті:                   
    1. Оқушыларға тоғызқұмалақ   ойынын үйрету.    
    2. Тоғызқұмалақ ойыны арқылы оқушылардың ұлттық ойындарға   деген қызығушылығын арттыру  және өз 
елін сүюге тәрбиелеу.
    3. Тоғызқұмалақ ойыны арқылы  оқушылардың   ойлау қабілеттерін  дамыту. 
Сабақтың өтетін орыны:         Мультимедиялық кабинет
Сабақ өткізілетін сынып:                     3
Керекті құрал – жабдықтар:   Интерактивті тақта, тоғызқұмалақ тақта.
Сабақты жүргізген:           дене шынықтыру пәні мұғалімі  Бактарбаева Г.К.
Сабақ барысы:
Тарихи шолу. Тоғызқұмалақ ойыны дүниеге ерте келген 4,5 мың жылдай уакыт өтті деп есептелуде. Бұл ойын 
қазақтың ежелден келе жатқан ойлау қабілетін жақсартып, төзімділікке баулиды, логикалық ойлауды 
жоғарлатады. Бұл ойын үстел ойыны қатарына жатады. Өткен ғасырдың бір ағылшын ғалымы бүкіл халықтың 
үстел ойындарымен таныса келе, бұл ойын туралы былай деген екен: “Бұл қойшы  алгебрасы, егер бұл ойынды 
ойлап тапқан қойшыларға сол кезде Еуропалық білім берсе, олар үлкен математик немесе ғалым болар еді” 
деген. Бұл ойын біздің елде ғана емес Қырғыстан, Өзбекстан, Түркіменстанда да таралған.
Ертеректе ата-бабаларымыз қой баға жүріп кездескен жерде осы ойынды отыра қалып ойнаған екен.
   
Тоғызқұмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын тақтасы-2 қазан, 18 отау, 162 
құмалақтан тұрады. Ойын барысында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған сексен бір 
құмалақ тиесілі. 
Алғашқы жүріс жасаған ойыншыны – бастушы, қарымта жүріс жасаған ойыншы – қостаушы деп атайды. Кейде
бастаушы үшін – ақ  жағы, қостаушы  үшін қара жағы деген тіркестерді де қолданамыз. Оқушылар, қазіргі 
уақытта біз тоғықұмалақ тақтасын көріп жүрміз, енді сол тақтамен жақынырақ танысайық.
Жаңа дәуірдегі тоғызқұмалақ ойынының тақтасы
Жүріс жасау ерекшеліктері Жүріс ойыншылар тарапынан кезектесіп жүріледі. Жүрісті кімнің 
жасайтыны жеребемен немесе қарсыластардың келісімімен аңықталады. Жүріс жасау үшін өз жағыңыздағы 
отаулардың бірінен біреуін  орнына қалдырып, қалған құмалақтарды қолға алып, солдан оңға қарай бір-бірлеп 
таратамыз. Тарату сәтінде құмалақтар өз отауларымыздан асып кететін болса, қарсыластың отауына таратамыз. 
Егер соңғы құмалақ қарсыластың тақ санды құмалағы бар отауына түсіп, ондағы құмалаұтарды жұп қылса 
(2,4,6,10,12), сол отаудағы құмалақтар ұтып алынып, өз қазанымызға салынады.  Егер соңғы құмалақ 
113

қарсыластың жұп санды құмалағы бар отауына түсіп (3 құмалақтан басқа), тақ қылса немесе өз отауымызға 
түссе, құмалақ ұтып алынбайды.
Тұздық алу ережесі.  Тұздық. Ойын барысында “тұздық” алу деген болады. “Тұздық” алу үшін 
қарсыластардың әрқайсысы өз кезегінде жүріс жасаған ойыншы ең соңғы құмалағын қарсыласының екі 
құмалақ жатқан отауына түсіріп үш құмалақ етіп алса бұл ойыншы өзінің қарсыласынан “тұздық” алған болып 
есептеледі. “Тұздықты” алудағы мақсат әрбір жүріс сайын сол “тұздыққа” түсетін құмалақты тұздықтың иесі 
қазанына салып отырады. “Тұздықтың” пайдасы әр жүріс сайын “екі жақтың да” қазанына бір құмалақ түсіп 
отырады деген сөз. Ойын ережесі бойынша тек 
“маңдай” тоғызыншы отаудан “тұздық” алуға болмайды. Ойын барысында “тұздық” бір-ақ рет алынады.
Атсырау ережесі. Атсырау. Ойын барысында, әсіресе ойын соңына таман келгенде ойыншының біреуінде 
құмалағы таусылып қалады да, жүретін жүрісі бітеді. Тоғызқұмалақ ойынында бұл жағдай “атсырау” деп 
аталады. Атсырау жағдайына тап болған ойын партиясы ұтылғанға есептеледі, себебі одан әрі жүретін жүріс 
жоқ. Енді қарсыластын “атсырау” жағдайына алып келген
ойыншы өзінің отауларындағы құмалақтың барлығы жинап өз қазанына  салады да, барлық құмалақтың есебін 
шығаруға кіріседі. Демек атсырау жағдайына дейін әлі екі ойыншының біреуі 82 құмалақ жинап 
үлгермегендіктен амал жоқ, отаудағы қалған құмалақты қосып алғаннан кейін бұл ойыншы 
ешқандай даусыз жеңіске жетеді. Ойын барысында “атсырау” жағдайы сирек кездеседі, себебі ойынның айла-
тәсілін білетін ойыншы өзін “атсырау” жағдайына қалдырмайды.  
   
Жүріс жасаудың ережесі
. 
Жүріс жасаудың ережесі. Ойын барысында ойыншылардың қай-қайсысы болмасын 
ешбір келісімсіз құмалаққа қолдарын тигізуге болмайды. Егер де ойыншының біреу құмалаққа қолын тигізіп 
алатындай жағдай болса, құмалағымды реттеп санап жатырмын деп, өзінің қарсыласынын ескертеді. Ескертуге 
міндетті. Ал қарсыласының құмалағына қол тигізуге ешқайсысының еркі жоқ. Әдетте 
ойыншылардың қай-қайсысы болмасын ойын барысында жарыс ережесінің сақталуы жөнінде мүқият 
ескертіледі.
Ойынды жеребе бойынша бірінші кезек алған ойыншы бастайды, екі ойыншы да жасаған жүрістерін қағазға 
жазып отырады. Партияны жазу барысында, айталық жүрген ойыншының отауында қанша құмалақ 
болғандығын қарсыласы сұрап білуге ерікті. Ойын соңында жеңске жету үшін міндетті түрде 82 құмалақ 
алынады.Ойынның тең аяқталуы сирек кездесетін жағдай. Тек ойын аяғында 81-81 болса ойын тен болып 
жазылады.       
Сабақты бекіту мақсатында тапсырма:
1№ №8 отауда 17 құмалақ
Жауабы: өзінің №6 отауы
2. № 9 отауда 20 құмалақ
114

Жауабы: қарсыласының №1 отауына
3. № 5 отауда 15 құмалақ 
Жауабы: өзінің  №1 отауы
4. №7 отауда 6 құмалақ
Жауабы: қарсыласының 3 отауы
Оқушылар тапсырмаларды орындап болған соң, тоғызқұмалақ тақтасымен ойнайды.
Үйге тапсырма:
1.Жүрістің дәлдігін есептеу жолдарын оқу
2. Жүрісті есептеу жолдарына байланысты есептер шығару
* * * * *

жүктеу/скачать 1,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: