'Әбсаттаров Р.Б. Саяси мэдениет: мәні мен анықтамасы / /  Абай атындағы К аз¥М У -

мәдениетке мұндай топтардын ыкпал етуі этникалык сана-сезімі және ұлттык 

сипатгың ерекшелігі арқылы айқындалады. Этникалык факторларға катысты 

алғанда  мұндағы  саяси  кұндылыктар,  кұрметтеу  және  бағдарлау  екінш і 

орындатұрады.

Д ін и   саяси  субмәдениеттер  адамдардын  белгілі  бір  тобының  ортак 

мәдениетінің  негізгі  элементтерінің  бәріне  дін  кір ікке н   жағдайда  пайда 

болады.

Ж ас  мөлшеріне  орай  болатын  саяси  субмәдениеттер  түрлі  үрпак 

өкілдерінде  түрлі  саяси  құндылыктар  жүйесінде  көрінеді.  Негізінен  бұл 

субмәдениеттер саяси жетілген қоғамда болады. Өмірде ескіріп,  колданыстан 

шығып калған саяси жағдаяттынтұсында калыптаскан аға ұрпактың саяси 

мәдениеті  жастардын  саяси  ұстанымы  жүйесінен  болектеніп,  ескі  саяси 

режимді көксейтіні байкалады. Түрақты жүйеде жас айырмашылығы саяси 

мәдениетке айтарлыктай аз ықпал ететін көрінеді.

Қоғам  үш ін  жэне  саяси  жүйе  үш ін  саяси  мәдениеттін  маңызы  оның 

кызметі аркылы көрініс беретінін айткан жон. Олар негізгі және косалқы, 

ж алпы   ж эн е   накты   бола  о ты р ы п , 

адамдардын  ж ә не  ко ға м д ы қ 

күрылымдардың  саяси  іс-әрекетін  білдіреді.  Ғылыми  эдебиетте  саяси 

м ә д е ни е ттің   мынандай  қы зм е ті:  таны м д ы к, 

со п иал и заторл ы к, 

а кс и о л о ги я л ы к,  и нте гр а ти в тік,  ко м м у н и к а т и в т ік ,  н о р м а тив тік, 

реттеушілік,  тәрбиелік жэне баскалары ерекшеленіп көрсетіледі.

Саяси мәдениеттін танымдык кызметі саяси мәдениетті ұстанушыларды 

камтамасыз  ететін  саяси  білім нің  барлық  жиынтығын  камтиды.  Саяси 

мәдениеттің  танымдык  қызметі  саяси  кұбылыстардың  мәнін  түсінуге 

бейімдей  отырып,  саяси  іс-әрекеттін  шенберін,  к ұ к ы к   пен  еріктіліктің 

колданылу дәрежесін,  коғам еміріндегі саясаттын міндетін,  озге саяси жүйені 

салыстыру аркылы ұғыну мүмкіндігін туындатады.

Саяси мәдениеттің социализаторлык қызметі белгілі бір саяси сапаны, 

дағды тәсілдерін,  белгілі бір саяси  жүйеге бейімдеп,  билік орындарынын 

сол  кезендегі  жүйеге  катысты  қызметінде  өзінің  мүддесін  корғай  білуді 

калыптастырады.  Саяси  мәдениеттің  социализаторлык  кызметі  отбасы, 

мемлекет,  саяси  партиялар,  бұкаралык  акпарат  куралдары,  шіркеулер, 

мектептер,  мешіттер,  эскер жэне т.с.с.  әлеуметтік институтар аркылы да 

жүзеге асып отырады.

Саяси  мәдениеттін аксиологиялык  кызметі  адамдардын  күрделі  саяси 

жагдаяттарда колайлы багыт алуымен байланысты болады. Саяси мәдениетті 

менгерудің  кемегімен  саяси  өмір  жагдайында саяси окиғаларға  бага  беру 

жэне саяси дағдынын үлгілерін тандау жүзеге асады. Мүндайда түрлі тарихи 

кезендерде,  адамдардын,  алуан түрлі әлеуметтік топтардын саяси бага беруге 

деген өзіндік көзкарасы болатыны мүмкін болса  керек.  Мұндай багыттын

342

аукымында адамдардын құрметтұтатын нәрселері мен өздерінің кұкы  мен 

міндеттерін  жүзеге  асыру  кұралдарын,  соған  сәйкес  бағалай  білуге 

ұмтылысын  сипаттайтындай  бағдар  ұстану  кызметін  бөліп  карастыруға 

болады. Мүнда өзіндік жеке тұлғалардың саяси дағдысы үшін кандайда бір 

баға беру қалыптасатындай езіндік ұсыныс-пікірге ие болатындай дәрежеде 

айкындалады.

Саяси мәдениетгін интегративті қызметі белгілі бір козқарасты жэне саяси 

қарама-карсылыкты  реттеуді  бағдарға  ала  отырып,  түрлі  саяси  топтар 

арасында келісімге  кол жеткізу  м үм кінш ілігін  камтамасыз етіп,  жүйенің 

тұрақтылығына колдау керсетіп отырады. Саяси мәдениеттің интегративті 

саяси қызметі тәжірибелер ортак болғанда жэне тарихи тағдырға орай көрініс 

беріп орнығады.  Саяси мэдениет баскарудын тиімділігін арттыруға ыкпал 

етеді.

Саяси  м әдениеттің  ко м м у н и ка т и в ті  қы зм еті  саяси  процестерге 

қатысушылар арасында байланыс орнатуға м үм кіндік жасайды,  сондай-ақ 

саяси мэдениет элементтерін ұрпақтан-ұрпакка жалғастыра (бере) отырып 

саяси  тәжірибелерді  молыктыра  түседі.  Саяси  мәдениеттің  нормативті 

қызметі кабылданған күндылыктар,  ережелер,  саяси дағды-тәсілдер негізінде 

саяси  іс-әрекеттерді  реттеп  отырады.  Бүлардың  басым  болігі  елдердің 

зандары мен Конституциясында кұқы қты қ норма болып орнығады.

Саяси  мәдениеттің  реттеуші  кызметі  қоғамдык  санаға  қажетті  саяси 

кұндылыктарды,  ұстанымдарды,  максаттарды,  дағдының  себептері  мен 

нормаларын қалыптастырып орнықтырады.  Мүндай протесте саяси ойлау 

тә с іл і,  түрақты   дәстүрлер  мен  кезқарастар,  барынша  мәнді  саяси 

идеялогияның коғам арасында таралуы жэне т.с.с. ерекше манызды болады.

Саяси мәдениеттің тәрбиелік қызметі  саяси  мәдениеттің табиғатының 

озінде болып,  оның гуманистік бағытын бейнелейді. Осы қызметөте күрделі 

де ізгі өнер  . Адамдардын ойлау процесі мен практикалык қызметінде өткен 

кезендегі  саяси тәжірибелер мен  қазіргі  заманғы білімді  меңгере отырып, 

оларды  тиімді  пайдалануда  білгірлігі  мен  дағдысы  калыптасады,  мүндай 

касиет озге адамдармен қарым-катынас жасағанда үнемі жетіліп отырады. 

Сонымен қатар мұндайдаадам өзін саясаттын толықканды субъектісі санап, 

өзін-өзі  тәрбиелей  отырып,  өзгелерді  тәрбиелеуге  ыкпал  етеді.  Саяси 

мәдениеттің  тәрбиелік  маңызы  унификациялык  және  қайта  қалыптасу 

кызметінде байкалады. М үны ң бірінш ісі жалпылама көрініс беріп,  белгілі 

бір  мөлшерде  біркелкі  саяси  деңгейде,  қалыпты  жағдайда  саяси  өмірге 

өзгелермен бірдей катысқанда байкалса,  ал,  екіншісі шығармашылык кезінде

'Караныз:  Мукажанова  А .Ж .  Қарым-қатынас  мәдениетіндегі  кейбір  мәселелер  / /  

Абай атындагы АлМУ-тың Хабаршысы. Әлеуметтану ж эне саяси ғылыидар сериясы.

-   2003.  -  № 4.  -  45-46  б.

343

саяси оқиғалардың әлеуеті-күші өзгергенде және олардың бүтіндей орталығы 

өзгеріске түскенде аңғарылады. Мұнда оның бірінші кырында саяси қызметке 

катысушылардың өзін-өзі жетілдіру қажеттігі туындағанда орын алады. Ал, 

екінш і  жағынан  карастырғанда  е зінің  саяси  құқы н,  амбициясын  жүзеге 

асыру жағдайларын жақсарту үшін болатын кайта бейімделу кызметін бағдар 

етеді.

Саяси мэдениет кызметтері объективті сипатта болатынын айта кеткен 

жөн. Олар коғамдық жүйенің тарихи даму барысында сомдалып,  орнығып 

қалады. Алайда,  оның қызметіне озі және қызметтін барлық жиынтыктары 

нақты  саяси  жүйеде  өзгеріске  түсіп,  түрлі  тарихи  жағдайларға  орай 

қызметтің  бір  түрі  жойылып,  екінш ісі  пайда  болады.  М үны н  бәрі  саяси 

мэдениет  қызметін  талдауға  байланысты  теориялык  жэне  практикалык 

мәселелердің  күрделі  екенін  көрсетеді,  сондай-ак  қоғам  өмірінде  саяси 

мәдениеттің калыптасуы мен дамуының маңызы зор екенін білдіреді.

2.  Саяси мәдениеттің қалыптасуы мен дамуы

Саяси  мэдениет  —  табиғи-тарихи  дамудын  ж е м ісі.  М үнда  саяси 

мәдениеттің калыптасуында эрбір елдің мынандай төмендегідей факторлары: 

геосаяси жағдай;  коғамның әлеуметтік жэне саяси күрылымы;  қоғамдык 

қатынастың  сипаты;  қоғамдық дәстүр;  үлттык  мэдениет  пен  ұлттық 

психологияның ерекшелігі т.с.с. үлкен рөл аткарады. Сонымен,  адамдардын 

саяси мәдениетін  калыптастыратын  жағдайлар дегеніміз — олардын саяси 

процестерге қатысуы,  саяси іске нақты араласуы болып табылады.

Қазіргі жағдайда саяси мәдениеттің қалыптасуының барынша манызды 

жолдары мынандай: максаткерлік,  рухани-идеялогиялык,  мемлекеттіңбілім 

беру-ағарту кызметі,  саяси партиялар,  шіркеулер,  мешіттер,  бұқаралық- 

ақпарат  қүралдары,  коғамдық  саяси  ұйымдар  мен  қозғалыстар;  достар 

арасында,  отбасында,  еңбек  үжымдарында,  т.с.с.  күнделікті  жағдай 

деңгейіндегі  кездейсоқ әсерлер,  азаматтарды  коғамнын  коғамдық-саяси 

о м ір ін ің   пр актикасы на  қаты сты ру.  М ұ н ы ң   бэрі  саяси  мэдениетті 

калыптастырып қана қоймай,  сонымен катар оны азаматтар санасына сіңіру 

йроцесіне де  катысады,  яғни саяси  әлеуметтендіруге  ат салысады.  Саяси 

әлеуметтендіру озінің күрделі әрі кереғар күш ке ие болуына орай ғылымда 

тіүрліше қарастырылып жүр. Мысалы,  Батыс әдебиетінде бірқатар авторлар 

(А.Гелен,  К Л ум а н,  М.Хабермас) саяси әлеуметтендіруді адамдардынжаңа 

құндылыктары  ретінде  карастырса,  енді  біркатары  (Л .Коэн,  Р.Липтон, 

Т.Парсонс) оны оку процесі  немесе адамдардын белгілі  бір саяси міндетті 

атқаруға жаттығуы деп түсінеді,  ал,  авторлардын үшінші тобы (Э.Эриксон,

Э.Ф ромм)  мұны  адамдардын  іш к і  процесі  ретінде  түсінд іріп,  сонын 

нәтижесінде сезімнін,  коніл-күйдің,  көзкарастын. саясаттандырылуы деп

344

тұжы ры м  жасайды.  Еуразиялык  эдебиетте  (К.Гаджиев,  А.Соловьев, 

Л .Щ е в ч у к)  мұндай  аныктаманы  барынша  кешенді  сипаттама  ретінде 

қарастырады.  Бүтіндей  алғанда  саяси  әлеуметтендіру  дегеніміз  идеяны, 

көзкарасты және дағды үлгілерін менгере отырып,  сонын негізінде аса кажет 

жекелей саяси сапанын,  сондай-ак саяси кызмет дағдысының калыптасуы 

болып табылады. Саяси әлеуметтендіру дегеніміз — саяси өмірге ену процесі. 

О ны ң кызметі,  тәсілдері,  максаты  мен ауқымы белгілі  бір саяси жүйенін 

сапасымен  жэне  онын  когамдык  саяси  негізімен  айкындалады  .  Саяси 

әлеуметтендіру процесінде адамдар қогамдармен араласып,  ал,  әлеуметтік 

механизм олардын байланысын камтамасыз ететін коғамнын саяси мәдениеті 

болып табылады.

Саяси әлеуметтендіру — іріктелген процесс. Оның жүзеге асу барысында 

саяси процеске катысушылардың мүдцесіне,  психологиясына жэне өмірлік 

тәжірибесіне барынша жоғары дәрежеге сай келетін саясаттағы нормалар, 

қү н д ы л ы кта р ,  бағдарлар  мен  үл гіл е р д ің   и ге р іл у і  болады.  Саяси 

әлеуметтендіру  процесі  адамдардын  бүкіл  омірінде  жүзеге  асып  жататын 

процесс  болып  табылады.  Әлеуметтік  тәжірибені  жинактау  барысында 

жекелеген тұлғалардың омірлік позициясы тұракты түрде әзгеріске түседі 

немесе нактыланады.

Сонымен,  саяси әлеуметтендіру дегеніміз — жекелеген адамдардын когам 

жинактаган мэдени күндылыктарды,  мәртебелі іс-кимылдарды жекелеген 

адамдардын меңгеруінін үздіксіз процесі,  адамдардын қажетті әлеуметтік- 

саяси сапасының калыптасуы тиісті саяси жүйеге бейімделуіне м үмкіндік 

жасап,  әлеуметгік пайдалы саяси шешім қабылдауга багыттайды.

Осыган орай саяси элеуметтендіру бүтіндей алганда саяси мәдениеттің 

аса  маңызды  күрамдас  бөлігі  болып  белсенді  саяси  катысуға  кажетті 

алгышарт болады.

Саяси мэдениет дегеніміз — іс-әрекет механизмі,  ол адамдардын әрекет 

етуінде,  іске  катысуында  жэне  ақыл-ойында  кө р ін іс   береді.  Саяси 

мэдениеттің  қызметтік-практикалык мәні  оны тарихи тәжірибені дарыту 

және меңгерудін аса манызды қүралына айналдырады. Тарихи тәжірибені 

беру  құралы  оны  озекті  саяси  процесс  факторына  айналдырып,  саяси 

дэстүрге  кызмет  еткізеді.  Саяси  тәжірибенің  жэне  білім  беру  мен  онын 

сабактастыгынын барынша тиімді кұралы тіл жэне саяси сана болады.

Тарихи тәжірибе кобінесе саяси мэдениеттің калыптасуы мен дамуынын 

сапасын айкындап,  елдін саяси тэжірибесін камтиды. Әсіресе,  терензардап 

шектіретін: согыстар,  революциялар,  ұлттыкдагдарыстар жэне т.с.с. тарихи 

окигалардын ыкпалы ете зор.

Американдык саяси мэдениет пен  континентальды-еуропалык типтегі

'Александров Б.В. Политическая социализация.  -   СПб, 2003. — с.  15.

345

саяси  мэдениеттерге  салыстырмалы  талдау  жүргізу  барысында  олардын 

ескерілуі тиіс ерекшеліктері бар екені аңғарылды. Мәселен,  А Қ Ш -та  саяси 

мэдениет Еуропаға карағанда барынша қолайлы  1770 ж. тәуелсіздік алғаннан 

кейін  калыптаскан  саяси  мэдениет  екенін  ескеру  қажет.  Ескі  Дүниеге  — 

Еуропаға  қарағанда  А Қ Ш -т а   феодалдык  сарқыншактар  әлдеқайда  аз, 

сондықтан  А Қ Ш -т ы н   саяси  мәдениеті  бастапкы  кезінен-ак  феодалдык 

жолдан өткен іздерінің табы әлдекайда аз болды. Америка буржуазиясында 

Еуропа  буржуазиясына  карағанда  куатты  карсылас  болатын  феодалдык 

аристократтар  болған  ж о к.  А м е р и ка н ы н  буржуазиясы  Еуропадағы 

буржуазия секілді,  жұмысшы козғалыстары тарапынан кысым көрмеді.

Континетальды-еуропалык саяси  мәдениеттер  біршама өзгеше  болып 

корінеді.  Еуропа  елдерінің тарихи дамуы,  онын өзіндік  ерекшелігі  саяси 

мәдениетке  бейімділігі  жағынан  езінін  эклектикалығымен  айкындалады. 

Мұндағы айырмашылыктар бірте-бірте бәсендеп,  олар уақыт өткен сайын 

біліне бастайды.

К а за кста нн ы н   саяси  мәдениеті  де  о н ы н  тарихымен,  дамуымен 

айкындалады.  Накты  айтканда,  Казакстанда  монархияның  үзак  уакыт 

сакталуы,  буржуазиялык-демократиялыкдаму тәжірибесі болмағандыктан, 

монархиядан тоталитаризмге оның косемшілдігімен бірге өтіп,  Казакстан 

саяси  м ә д е ни е тін ін   мұндай  кө п те ге н   б елгілері,  ха р и зм а тика л ы к 

жетекшілерге деген сенім,  билікке деген үрей,  әлеуметтік-саяси енжарлық, 

коғамды  идеялогияландырудың  жоғары  дәрежесі,  “ дұшпан”   іздеушілік, 

т е н ге р у ш іл ік   бағдар  т.с.с.  аркылы  айкындалады.  С оны м ен  катар 

Казакстаннын үлы тарихы ұлттык саяси мэдениетте жалпы ұлттык мүдцеде 

билікті пайдалануға бағдар ұстану,  патриотизм,  саясаттағы адамгершілік, 

ортак  мүдае  үшін  кұрбан  болуға  дайын  болушылык,  т.с.с.  элементтерін 

айқындады.

Өз халкынын өткеніне барынша объективті карау қажет. Мүнда жалған 

патриотизмгеде,  сондай-ақнигилизмгеде жол берілмеуітиіс. М ұны н үстіне 

өркениетті адамдар үшін откенді кәз жүма жокка шығару кешірілмейтін жайт. 

Аға ұрпак үш ін мұның өзі жеке өздерінің абырой-беделден айырып,  өткен 

жылдарындағы мактаныш сезімін аяқасты етіп,  бүкілхалыктык іске коскан 

үлесін бағаламау болып кабылданады. Ал жас ұрпак үшін откенді менсінбеу 

деген,  кімде-кім  өткенге  мылтыкпен  о к атса,  оны  болашак зенбірекпен 

атады дегенге саяды. Өткен жолдарда,  калай болғандада казіргі күнге кажет 

және  болашакка  қажет  кұндылыктар  болады.  Жоктан  ештене  де  пайда 

болмайды. Тарихдегеніміз -  окиғалар мен кұбылыстардын үзілмес тізбегі, 

бұл тізбектен әлеуметтік процесс кұралады.

Өткеннін тәжірибесін  бүгінгі  күні  де  ескеріп,  одан  болашакка  кажет 

корытынды шығару  керек. Тарихи  зерде өткендегі  кателікті  болдырмауға,

346

ондағы жағымды жайттарды пайдалануға көмектеседі.

Саяси мәдениеттің калыптасуында экономикалык факторлардың маңызы 

ерекше.  Тарихи  тәжірибе  көрсеткеніндей,  коғамның  саяси  мәдениеті 

денгейіне  коғамдағы  э ко н о м и ка л ы к  тұракты лы к,  заңдар  ж үй есінің 

кажетінше жетілдірілуі,  коғамда экономикалык процестерді реттеушілік, 

эконом икалы керкіндік,  ортатаптын күш ті позициясы жәнет.с.с. жайттер 

тікелей ықпал етеді.

Алайда,  саяси мәдениетті калыптастырудаэкономикалықфакторлардын 

ыкпалы кез-келген экономикалык катынастағы өзгерістер саяси мәдениетті 

шұғыл  өзгеріске  ұрындыруы  м үм кін   дел  қарабайыр,  келте  түсінуге 

болмайды.  Накты  коғамдык тарихи  процесте  экономикалык жэне саяси- 

мәдени факторлар өзара біріне-бірі эсер ететінін мыктап ескерген жөн. Ал, 

мұндай озара ыкпал ету акыр соңында саяси мәдениетгің сапасыңа эсер етеді,

Саяси мәдениеттің,  саяси әлеуметтендірудің калыптасуында бұкаралық 

акпарат күралдарының манызы  орасан зор  .  Олар аз уакытта-ак барынша 

коп адамға эсер етеді.

Саяси мәдениеттін калыптасу процесі іс жүзінде адамдардын бүкіл өмірі 

бойында жүреді. Саяси мәдениеттін жекелеген адамдарға эсер ету денгейін 

белгілі бір уақыт кезенінде шамалап білетіндей өлшемдер болады. Бүтіндей 

алганда,  меніңше,  жекелеген адамдардын саяси мәдениетін калыптастыру 

деңгейін айкындайтындай үш көрсеткіш болады.

Саяси  мәдениеттін  керсеткіш інің  бірінші  деңгейі  саяси  таным  болып 

табылады. Онын мынандай элементтері болады: саяси окигаларга ден қою 

дәрежесі;  акпаратты  меңгеру  және  өзіндік  пікір-байламы  болу,  саясат 

саласын терен білу.

Келесі,  саяси мәдениеттін екінш і дәрежесі,  саяси мәдениеттін барынша 

жогары  деңгейі  -   бүл  саясатка  жэне  саяси  жүйеге деген  катысы.  Мұнда 

мынандай кезендердін манызы зор: билік кызметіне бага беру;  достармен, 

туыстармен,  таныстармен т.с.с. саяси мәселелерді талкылау ж и іл ігі;  елдің 

саяси жүйесіне,  түрлі саладағы табыстарына,  халыкаралык аренадагы елдің 

орнына деген үлттык мактаныш сезімінін денгейі.

Үш інш і көрсеткіш,  саяси мәдениеттің ең жогары деңгейі когамнын саяси 

өміріне катысу дәрежесімен өлшенеді. Саяси мәдениеттің мүндай денгейі: 

біріншіден,  жеке адамдардын саяси белсенділікдәрежесі;  екіншіден,  саяси 

емірге  катысу түрлері;  үшіншіден,  мемлекеттік саясатка катысуы немесе 

жергілікті өзін-өзі баскару органдарына катысуы;  төртіншіден,  адамдардын 

саяси шешім шығарылуына ыкпал етуге бейім екендігіне және мүндай ыкпал 

етудін  әдістерін  тандай  білуіне  деген  сенім  дәрежесі.  Саяси  мәдениеттін

'Қараныз: Кенжалин Ж . ¥лт рухын үлыктаған үрпақпыз. — Алматы, 2005. -123-129

жоғары  денгейі,  әдетте,  кімде-кім  саясатка тікелей  катысса  және  оның 

катысуы барынша белсенді болса,  онын саяси мәдениетінің деңгейі соншама 

жоғары болмак.

Сонымен  саяси  мәдениеттің  калыптасушылык  денгейі  дегеніміз  — 

халыктын  саяси  акыл-ойынын  жағдайы,  олардын  саяси  окиғалар  мен 

процестерді түсінуі  мен  қабылдауы,  оған  катысының сипаты,  сондай-ак, 

елдің саяси өмірінде адамның озінін орнын аныктауы болып табылады. Саяси 

мәдениеттін  бұл  кезендерінін  жағымды  сипаттамасында  ол  қоғамнын 

әлеуметтік  тұрақтылығына,  оны н  прогрессивті  дамуына  бейімдейді. 

Халыктын бүтіндей алғанда саяси мәдениеті төмен болған жағдайда онын 

субмәдениеттініңдеңгейінен үлкен айырмасы болып,  коғам іріген жағдайға 

үрынып,  сергек  саяси акыл-ойға  қарағанда  коңіл  ауаны  (эмоция)  басым 

бола  бастайды  да,  м ұн ы ң   соны нда  хал ы к  дем агогтар  мен  саяси 

пысықайлардың  колындағы  о й ы нш ы кка  айналады.  М ұнан  коғам ны ң 

маңызды  міндеті  халыктың  үйлесімді  саяси  мәдениетін  көтеру  болып 

табылатынын  үғынуға болады.  Бүл  міндет бүгінгі танда біздін еліміз үшін 

өзекті мәселе болып отыр.

Қазіргі Қазакстанның саяси мәдениеті күрделі әрі кереғар окиғалардан 

түрады.  Бұл  күндері  октын-октын  кол  жеткен  табыстармен  катар  түрлі 

бағыттағы саяси тенденциялар арасында күрес жүріп жатыр. Сойтіп,  түрлі 

субмәдениет арасында кактығыстар болып,  олардын окілдері түрлі саяси 

ұстанымдарды  қолданып,  түрлі  саяси  тұжырымдарға  жүгінумен  келеді. 

М ұны ң  бәрі  саяси  мәдениетті  және  коп  ұлтты  Еуразиялық  Казакстан 

коғамының айырыкша субмәдениеттер калыптастыруын кажет етеді.

Казакстан  халқынын  кәзіргі  саяси  мәдениетін  калыптастыра отырып, 

біз алдымызға мынандай мәселені қоюға тиістіміз: біз кайда,  қандай коғамға 

бара жатырмыз,  бүдан шығатын корытынды,  бізге кандай саяси мэдениет 

керек?

Казір гі  біздін  қоғамнын даму үрдісіне  қарағанда бізге демократиялык 

коғамнын саяси мәдениеті,  адамдардын экономикалык ерікті коғамы,  еркін 

кәсіпкерлік,  адамдарға,  олардын акыл-ойына ізгілікпен карау тэн болатын 

саяси мэдениет кажет. Бізге әлеуметтік әділетті  қоғамнын,  жоғары ізгіл ік 

жэне рухани еркіндік тән коғамнын саяси мәдениеті қажет  . Бізге іс жүзінде 

бейбітш ілікке  үмтылған  барлык  халықтар  мен  мемлекеттер  тұракты, 

калыпты,  өркениетті қарым-қатынас орнататын коғамнын саяси мәдениеті 

кажет.  Біз  еліміз  халқының  осындай  саяси  мәдениетін  калыптастырып, 

дамытуға тиіспіз.

Жас үрпакка катысты саяси мәдениетті калыптастырып, дамыту мәселесі

'Карацьв:  Нүрымбетова  Г.Р.  Қазақстан  халқының  саяси  қатысуы:  сипаты  мен 

жолдары.  — Алматы, 2005.  —  185-203 б.

348

барынша өзекті мэселе болып отыр. Өйткені,  жастар тұлғаларға айналудың 

шешуші кезеніндеөмірсүріпкеледі,  олар барлык ыкпалдарды,  ағымдарды, 

жэне т.с.с. барынша кағылездікпен кабылдауға бейім,  олар бәрінен хабардар, 

бәрін көріп-біліп,  естуге кұмар. Еліміздің казіргі жастары бүрынғылар кәріп- 

білмеген тандау жағдайында,  соның ішінде саяси кұндылыктарды,  ақыл- 

ойлардытандау кезеңіндетұр. Бұл тандау оңай емес. Көптеген кұндылыктар 

ж о кка шығарылып,  аңыздар,  ескі әдеттер жарамсыз болып калып жатыр. 

Міне,  н а косындай жағдайда жас ұрпактыңсаяси мәдениетін калыптастырып, 

дамыту оңай міндет емес.

Біріншіден,  саяси мәдениетті қалыптастыру мен дамыту саясат туралы 

терең білім  негізінде  ж үргізілуі  тиіс.  Мүнда  білімді  кандай  колемде және 

қандай  мазвдұнда  беріп,  адамдарды  кандай  саяси  мәдениеттін  окілі  етіп 

шығаруға тиіспіз деген мәселені айқындап алудың маңызы зор. Екіншіден, 

саяси мәдениетті калыптастырып дамыту тек плюралистік тәсіл аркылы ғана 

жүзеге асуы мүмкін. Жастармен карым-катынас жасау барысында әлеуметтік 

омірдің аса манызды мәселелері жөнінде алуан түрлі пікірлер,  көзкарастар, 

теориялар бар екенін зердесіне сіңіру кажет. Олардың бойында өзгелердің 

пікіріне  күрметпен  қарау,  өзара  түсіністік,  кез-келген  айтыс-тартыска, 

п ік ір  таласына әзір болу және озіне карсы пікір  білдіргендермен келісімге 

бейім болу секілді касиетті олардын бойына сіңірген жағдайда нәтижеге кол 

жеткізуге болады. Үш інш іден,  жастар бірлестікке,  ресми және бейресми 

үйымдарға кіруге үмтылады.  Бұл — табиғи зандылык,  сондыктан олардын 

мұндай бастамасына колдау көрсеткен жон. Тәртіншіден,  саяси мәдениеттін 

калыптасуы мен дамуы азаматтык мәдениетпен тығыз байланыста болады. 

Ал,  азаматтык мэдениет коғамдыкміндеттерді,  әлеуметтік мәселелерді жеке 

тұлғалардың білу дәрежесін және оған катысу денгейін камтиды. Сондыктан 

да  азаматтык  жэне  саяси  мәдениетті  қалыптастыру  мен  дамыту  біртұтас 

процесс ретінде жүзеге асырылуы тиіс. Осыған орай саяси мэдениет үздіксіз 

дамитын кұбылыс екенін атап айтқан жөн. Мұндай кұбылыс осындай саяси 

мэдениетгі үстанушылармен, түрлі әлеуметтік қауымдастыкпен бірге дамиды. 

Саяси  мэдениет саяси ж үйенін сапалык жағын,  оның озіне тэн  қызметін 

жэне оньщтиімділігін айкындайды.

Корыта  келгенде  мынандай  түжырым  түюге  болады.  Саяси  мэдениет 

барынша күрделі әрі кеп катпарлы феномен болып табылады. Саяси мэдениет 

дегеніміз субъектілердіңтікелей кызметінде көрінетін,  сабактастык негізінде 

коғамның саяси омірін жанғыртуды камтамасыз ететін саяси процесс,  соған 

сәйкес тұракты күндылыктар,  ұстанымдар,  таным-түсініктер,  коріністер, 

дағдылар,  үлгілер тэн болатын тарихи калыптаскан жүйе болып табылады. 

Халыктын  саяси  мәдениеті  коғамнын  жағдайларына,  онын  дамуына, 

әлеуметтік  катынастар  жүйесінін  түрактылығына  терең  ыкпал  етеді.  Ол

349

адамдардың  әлеуметтік,  саяси  жэне  еңбек  белсенділігін  ынталандырып, 

жеке азаматтык позицияға ие болуына жетелейді. Әрбір коғамдық кұрылыс 

халыктын жоғары саяси мәдениетін калыптастырып дамытуға мүдделі. Бұл 

міндет Қазакстан коғамы ушін бу гінгі танда аса манызды міндетгің бірі болып 

отыр.

О н төртінші тақырып:

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: