АКТУАЛЬНЫЕПРОБЛЕМЫ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 188
топ деңгейі – көруші, байқаушылар әлемі, ал
метафизикалық хронотоп – сипаттау тілін
анықтаушы әлем. Осыған орай роман желісіне
сәйкес іс-әрекет түрі (істің өзі), іс-әрекет тәртібі
(мәтіннің іс-әрекетін жеке тұлғаның құруы)
және іс-әрекет топосы (болатын істің орны)
анықталады.
Ә.
Нұрпейісов
топографиялық хронотоптыАрал топосы арқылы жақсы
көрсеткен. Оның өзі бірнеше хронотоптық
бірліктерден тұрады: «<Әлсіз мұз. Теңіз жағасы. Көлқора табаны. Ақмарқа. Түбектегі ауыл. Қаратүп шыңы, Дауыл. Үшкөң тұсы. Тентек Шодыр. Қарақалпақ елі. Промсол. Шалқар шаһары.Айғанша>. <Қаратаз болыс. Жар басы. Шалқар түрмесі. Сібір. Сарының әні>. Алдаберген софы. Әлібидің ауылы. Қалашы. Жаманқала. Жайлау. Көктем. Жаман Боташтың етегі. Ақшилі. Жаман боташтың кең жазығы. Белараның кезі> Талдыбеке. Ақшилі. Беларан. Кендірлі сай. Ақбауыр да алыс емес. Ұлықұм. Батақ Сарысының Жармола түрмесі. Қазалы. Кішіқұм> Көлқора. Шалқардан қайтып келе жатқан. Жем бойы, Ырғыз, Торғай жақтан келген Шөмекей саудагерлері. Тобылғылы сай. Айғанша. Теңіз жағасы мен Шалқар қаласының арасы. т.б.
Психологиялық хронотоп бірнеше нүктелер
арқылы шешімін тапқан. Оны мынадай сурет
арқылы көрсетуге болады:
Сурет 1 «Қан мен тер» романындағы психологиялық хронотоп Осы
сурет
арқылы
біз
романның
басталуынан-ақ негізгі кейіпкер – Еламанның ішкі
жан-дүниесінің түрлі көңіл-күй арқылы, сан-алуан
ішкі
ауытқулар
негізінде
психологиялық хронотопты анықтаймыз. Ол бірнеше кезеңнен
тұрады. Алғашқы үйленген кезі: «Құдай қосқан некелі жарың кені рас. Қасыңда құр сүлдесі жатқан келіншектің сен тек тәніне иесің, ал жаны мен жүрегі мүлде басқа жақта екенін көргенде балықшы жігіт моқап қалатын. Еламан әйеліне көз салмастан иығына шолақ сары тонын жамылып сыртқа шықты. Дала тастай қараңғы т.б.>
