СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
126
в распоряжении одного всех направляемых на эти цели ресурсов, а также необходимость выделения 
приоритетных интересов направлений МИП и создания льготных условий. 
 
Литература: 
1.  Аналитическое обозрение Агентства Республики Казахстан по статистике - www.stat.kz 
2.  Грузинов 
В., 
Грибов 
В. 
Предпринимательство 
формы 
и 
методы 
организации 
предпринимательской деятельности // Экономика предприятия, 2006 – С. 29-31 
3.  Доклад  Председателя  Правления  АО  «Фонд  развития  малого  предпринимательства». 
Амрина Г.К. 03.03.2008 - 
www.mit.kz
 
4.  Закон  РК  от  19  июня  1997  года  №  135-1  «Об  индивидуальном  предпринимательстве»  (с 
изменениями  и  дополнениями)  //  Предпринимательство  в  Республике  Казахстан.  Сборник 
нормативных актов - Алматы: ЮРИСТ, 2000.  
5.  Кубаев Е., Кырбасов Е., Бордоусов О. Состояние и направления развития малого бизнеса и 
предпринимательства в Казахстане //Экономика и статистика, 2010. - №4. – С. 11-13 
6.  Идрисова Б.Ш. Малый и средний бизнес Казахстана: перспективы развития // АльПари., №1. 
- 2014. – С. 54-59 
7.  Адиева Д. Проблемы развития малого бизнеса Казахстана //АльПари, 2011. - №2-3. - С.55-59 
8.  Оспанов М.М. Пути совершенствования малого бизнеса в Республике Казахстан // АльПари, 
2012. - № 3. – С. 71-75 
 
 
 
УДК 005: 341.2:658.11  
 
ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ БАСҚАРУДЫҢ ИНСТИТУЦИОНАЛДЫҚ НЕГІЗІ 
 
Абжанова  А.К.  -  аға  оқытушы,  А.  Байтұрсынов  атындағы  Қостанай  мемлекеттік  универ-
ситеті 
 
Қаржылық дағдарыс жағдайында шағын және орта бизнес экономикада жоғары рөл атқарады, 
экономикалық артуына және жаңа жұмыс орындарын құруына ықпалын тигізеді. 
Негізгі ұғымдар: бизнес, кәсіпкерлік, инвестиция. 
 
Шағын  және  орта  бизнестің  субъектілерін  мемлекеттік  қолдаудың  әлемдік  тәжірибесі  жалпы 
қабылданған  әдістер  мен формалардың,  амалдардың  бар  екендігін  көрсетеді.  Оларды мазмұны мен 
бағытталығына  қарай  бөлуге  болады.  Шағын  және  орта  бизнестің  субъектілерін  мемлекеттік  қолдау 
әдістерінің  мазмұны  бойынша  ұйымдық-басқарушылық,  экономикалық  және  институционалдық, 
сонымен  қатар,  бағыттылығы  бойынша  тікелей  және  жанамаға  бөлінеді.  Қазақстандағы  ұйымдық- 
басқарушылық әдістер (нормативті актілер) кәсіпкерлік қызметтің бірегей стандарттарын құру арқылы 
кәсіпкерлік  қызметті  бабына  келтіреді.  Әсер  етудің  экономикалық  әдістеріне  материалды 
қызығушылықта  қалыптасқан  әдістерді  жатқызамыз:  несиелік-ақшалай  және  фискалды  саясат, 
преференциялар және т.б.  
Институционалдық әдістерді қолдану - шағын бизнес инфрақұрылымының және сәйкес басқару 
ұйымдарының  құрылуын  көздейді.  Жеке  кәсіпкерліктің  субъектісі  болып  табылатын  заңды  тұлға  тек 
қана  Қазақстан  Республикасының  азаматтық  кодексінде  қарастырылған  ұйымдық-құқықтық  формада 
құрыла алады. Жеке кәсіпкерліктің субъектілері келесі топтарға бөлінуі мүмкін: 
 шағын кәсіпкерліктің субъектілеріне; 
 ортакәсіпкерліктің субъектілеріне; 
 Ірі кәсіпкерліктің субъектілеріне. 
Заңды  тұлға  құрмаған  дара  кәсiпкерлер  және  жұмыскерлерiнiң  жылдық  орташа  саны  елу 
адамнан  аспайтын  және  жылдық  орташа  табысы  республикалық  бюджет  туралы  заңда  белгiленген 
және тиісті қаржы жылының қолданыста болған активтердің орташа құны айлық көрсеткiштің алты жүз 
мың  еселенген  мөлшерінен  аспайтын,  жеке  кәсiпкерлiкті  жүзеге  асыратын  заңды  тұлғалар  шағын 
кәсiпкерлiк  субъектiлерi  болып  табылады.  Заңды  тұлға  құрмаған  жеке  кәсiпкерлер  және 
жұмыскерлерiнiң жылдық орташа саны елу адамнан асатын, бірақ екі жүз елу адамнан көп емес және 
жылдық  орташа  табысы  республикалық  бюджет  туралы  заңда  белгiленген  және  тиісті  қаржы 
жылының  қолданыста  болған  активтердің  орташа  құны  айлық  көрсеткiштің  үш  жүз  жиырма  бес  мың 
еселенген мөлшерінен аспайтын, жеке кәсiпкерлiкті жүзеге асыратын заңды тұлғалар орта кәсiпкерлiк 
субъектiлерi болып табылады. Ірі кәсіпкерлік субъектісі деп жұмыскерлердің саны екі жүз елу адамнан 
асатын немесе жылдық орташа табысы республикалық бюджет туралы заңда белгiленген және тиісті 
қаржы жылының қолданыста болған активтердің орташа құны айлық көрсеткiштің үш жүз жиырма бес 
мың еселенген мөлшерінен асатын заңды тұлғаларды айтамыз.  

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА 
 
 
127
Қазақстан  Республикасында  жеке  кәсіпкерлікті  мемлекеттік  қолдау  келесі  негізгі  бағыттар 
арқылы жүзеге асырылады: 
 жеке кәсіпкерлікті реттеу мәселелері жөнінде заңнаманы жетілдіру; 
 жеке  кәсіпкерлікке  қолдау  көрсететін  орталықтарды,  бизнес-инкубаторларды,  технологиялық 
парктерді,  индустриалдық  аймақтарды  және  басқа  да  жеке  кәсіпкерлік  инфрақұрылымының 
объектілерін құру және дамыту 
 бюджеттік  қаражаттар  есебінен  жеке  кәсіпкерлік  субъектілерінің  қызметін  оқу-әдістемелік, 
ғылыми-әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз ету [1, б. 160]. 
Жеке  кәсіпкерлікті  қолдау  және  дамыту  жүзеге  асырылады:  мемлекеттік  органдар  негізінде 
ғылыми-зерттеушілік  институттарды  құру,  институттар  жеке  кәсіпкерліктің  дамуы  жөніндегі  түрлі 
ұсыныстар  мен  мәселерді  зерттеуге  бағытталуы  тиіс;  орталық мемлекеттік  және  жергілікті  атқарушы 
органдар  негізінде  сараптау  кеңестерінің  қызметін  ұйымдастыру;  жеке  кәсіпкерлікті  қолдау  және 
дамытудың  қаржылық  институттарын  ұйымдастыру;  бизнес  –  инкубаторлар  мен  индустриалды 
аймақтардың  қызметін  ұйымдастыру;  Қазақстан  Республикасының  заңнамасына  сәйкес  жер 
учаскілерін, үй, ғимараттарын сату немесе тұрғылықты үйлерді тұрғылықсыз үйлер қатарына көшіру. 
Мемлекет  тарапынан  шағын  және  орта  кәсіпкерлікті  қаржылық  қолдау  арнайы  қор  арқылы 
жүзеге  асырылады.  Бұл  қордың  ақциялық  бақылау  пакеті  ұлттық  басқарушы  холдингке  тиесілі. 
Холдингтің негізгі мақсаты – қаржылық ресурстарды алу мүмкіндіктерін оңтайландыру. Арнайы қордың 
негізгі міндеттері:  
- жоспарлы қаржыландыру;  
- жеке  кәсіпкерлік  субъектілерінің  қатысуынсыз  болмайтын  микронесиелік  ұйымдар  жүйесін 
дамыту;  
- шағын кәсіпкерлік субъектілердің екінші деңгейлі банктерден несие алу барысында кепіл беру 
жүйесін құрастыру;  
- қаржылық лизингі дамыту; шағын кәсіпкерлік субъектілерін үйрету және олардың консалтингі.  
Қазақстан  Республикасында  жеке  кәсіпкерлікті  дамытудың  және  мемлекеттік  қолдаудың  негізгі 
мақсаттары  болып  келесілер  табылады:  жеке  кәсіпккерлікті  дамыту  үшін  қолайлы  жағдайлар  жасау 
және  мемлекет  қызығушылықтарын,  тұтынушы  құқықтарын  қорғау.  Жеке  кәсіпкерлікті  мемлекеттік 
реттеудің негізгі қағидаттары:  
- жеке кәсіпкерліктің тәуелсіздігіне кепілдік және оны қолдап, қорғау; кәсіпкерлік қызметті жүзеге 
асыру  барысында  жеке  кәсіпкерліктің  барлық  субъектілерінің  тең  болуы;  жеке  меншікке  қол 
сұқпаушылық және оны қорғау кепілділігі (жеке кәсіпкерлік субъектілерінің жеке меншіктері);  
- Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудағы басымдылық;  
-  жеке  кәсіпкерлікке  тиесті  нормативті  құқықтық  актілер  жобаларының  экспертизасында  жеке 
кәсіпкерлік субъектісінің қатысуы [2, б. 178]. 
Қазақстанның  ШОБ  мемлекеттік  қолдау  алты  негізгі  бағыттан  құралған  –  қаржылық  қолдау, 
қаржылық  емес  қолдау,  ШОБ  өнімдеріне деген сұранысты  ынталандыру шаралары,  әкімшілік  реттеу, 
фискалды  реттеу  және  нақты  инфрақұрылымға  енуді  қамтамасыз  ету.  Заңнамалық  негіздің  әрдайым 
жетілдірілу - ерекше бағыт болып табылады. 
Қазақстан  Республикасының  Үкіметі  –  Қазақстан  Республикасының  жоғарғы  атқарушы  билік 
органы. Үкімет Қазақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге асырады, атқарушы органдардың 
жүйесін  басқарады  және  олардың  қызметіне  басшылық  жасайды.  ШОБ  мемлекеттік  қолдау 
мақсатында Қазақстан республикасының Үкіметі: 
- жеке  кәсіпкерлікті  дамыту  мен  қолдау  аясында  мемлекеттік  саясаттың  негізгі  бағыттарын 
құрастырады;  
- жеке кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік жүйесін қалыптастырады.  
Келесі сурет 1- де шағын және орта кәсіпкерлік секторының құрылымы көрсетілген. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет 1. 2015 жылғы 1 ақпанға шағын және орта кәсіпкерлік секторының құрылымы 
 
9%
0%
74%
17%
2015 жылғы 1 ақпанға  шағын және орта кәсіпкерлік 
секторының құрылымы
ша ғын кәсіпкерліктің за ңды тұлға лары 
орта  кәсі пкерліктің за ңды тұлға ла ры 
же ке кәсіпке рлер
ша руа (фе рме рлік) қожалықтар

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ 
 
128
Осыдан  байқағанымыздай,  ең  басым  үлесін  74%  жеке  кәсіпкерлер,  17%  шаруа  қожалықтары, 
9% шағын кәсіпкерліктің заңды тұлғалары алады.  
Бәсекеге  қабілетті  салалардың  құрастырылуына  және  жетілдірілуіне,  сонымен  қатар,  жеке 
кәсіпкерліктің  субъектілерін  дамытуға  және  олар  өндіретін  тауарлар  сапасын  арттыруға  себепші 
болатын мемлекеттік саясатты анықтайды және жүзеге асырады:  
 бәсеке  қабілеттіліктің  дамуына  және  материалды  активтердің,  инвестициялардың,  сонымен 
қатар,  ұзақмерзімді  инвестициялардың  инновацияларға  құйылуына  әсер  ете  алатын  нормативті 
құқықтық актілерді құрастырады; 
 экономиканың жеке секторларында кластерлердің құрылуына себепші болады; 
 жеке  кәсіпкерлік  субъектілерінің  даму  жолындағы  кедергілерді  жою  үшін  экономика 
салаларының қызмет етулерінің талдауын жүргізеді  
 
Қазақстан  Республикасының  экономикалық  даму  және  сауда  министрлігі  -  мемлекеттік 
әлеуметтік-экономикалық  саясаттың  негізгі  бағыттарын  әзірлеу  және  елдің  әлеуметтік-экономикалық 
дамуының  мониторингін  жүзеге  асыру;  БҚЛ  орталық  атқаршы  орган  мемлекеттік  әлеуметтік-
экономикалық  саясаттың  негізгі  бағыттарын  құрастырудың  аймақаралық  және  салааралық 
координацияларын  жүзеге  асырады.  Оның  миссиясы-  мемлекеттік  жоспарлаудың  толықтай  және 
тиімді жүйесін құрастыру, өз кезегінде жоспарлау стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуге және елдің 
әлеуметтік-экономикалық  дамуының  басымдылығы  жоғары  мақсаттарды  жүзеге  асыруға,  сонымен 
қатар, сауда қызметін дамытуға бағытталуы керек.  
 
Кесте  1  -  2015  жылдың  1  қаңтарға  экономикалық  қызмет  түрлері  бойынша  тіркелген 
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны 
 
көрсеекіш 
барлығы 
соның ішінде 
заңды 
тұлғалард
ың 
 
жеке 
кәсіпкерлер
дің 
шаруа 
(фермерлік) 
қожалықта-
рының 
Қазақстан Республикасы 
1 649 923 
278 788 
1 178 503 
192 632 
Ауыл, орман және балық шаруашылығы 
319 186 
10 704 
115 850 
192 632 
Өнеркәсіп 
53 838 
23 858 
29 980 
 
Кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді 
қазу 
2 562 
2 482 
80 
 
Өңдеу өнеркәсібі 
48 022 
19 042 
28 980 
 
Элктрмен жабдықтау, газ, бу беру және 
ауа баптау 
981 
838 
143 
 
Сумен жабдықтау; кәріз жүйесі, қалдықтар-
дың жиналуын және таратылуын бақылау 
2 273 
1 496 
777 
 
Құрылыс 
69 864 
48 837 
21 027 
 
Көтерме және бөлшек сауда; автомо-
бильдерді және мотоциклдерді жөндеу 
646 884 
107 062 
539 822 
 
Көлік және қоймалау 
133 019 
12 173 
120 846 
 
Ақпарат және байланыс 
19 426 
7 667 
11 759 
 
Тұру және тамақтану бойынша қызметтер 
38 155 
3 964 
34 191 
 
Қаржы жәнесақтандыру қызметі 
692 
1 
691 
 
Жылжымайтын мүлікпен жасалатын 
операциялар 
82 688 
9 116 
73 572 
 
Кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет 
49 816 
24 410 
25 406 
 
Әкімшілік және қосалкы қызмет көрсету 
саласындағы қызмет 
45 826 
12 945 
32 881 
 
Мемлекеттік басқару және қорғаныс;  
міндетті әлеуметтік қамтамасыз ету 
 
15 
- 
 
Білім беру 
9 872 
4 440 
5 432 
 
Денсаулық сақтау және әлеуметтік 
қызметтер 
8 627 
3 346 
5 281 
 
Өнер, ойын-сауық және демалыс 
11 089 
2 264 
8 825 
 
Өзге де қызметтер түрлерін ұсыну 
160 926 
7 986 
152 940 
 
Ескерту: stat.gov.kz негізінде алынған 

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ КАЗАХСТАНА 
 
 
129
Қазақстан  Республикасының  Экономикалық  даму  және  сауда  министрлігінің  кәсіпкерлікті 
дамыту комитеті Қазақстан Республикасының Экономикалық даму және сауда министрлігінің құзыреті 
қарамағында  және  кәсіпкерлік  қызметті  дамыту  аясында  жүзеге  асырушылық  пен  бақылаушылық 
функцияларың Қазақстан Республикасының Заңнамасына сәйкестілігімен жүзеге асыратын ведомство 
болып табылады. Қазіргі күні Қазақстанда кәсіпкерлікті қолдаудың негізгі үш бағдарламасы бар: ШОБ 
қаржыландыруды оңтайландыру және көлемдерін ұлғайтуға бағытталған бағдарламалар; кәсіпкерлікті 
әртараптандыруға  және  индустриалды-инновациялық  дамуына  бағытталған  бағдарламалар;  ШОБ 
субъектілерінің кәсіпқойлығын жоғарлатуға бағытталған бағдарламалар. 
Мемлекеттік  аймақтық  саясат  Ата  Заңға  және  Қазақстан  Республикасының  Заңдарына 
негізделеді.  Бұл  саясат  мемлекет  дамуын  басқару  қызметін  атқарады,  себебі,  осы  саясат  мемлекет, 
белгілі бір аймақтардағы азаматтар және меншіктің түрлі субъектілері (нақтырақ айтқанда кәсіпкерлік 
құрылымдар) арасындағы қарым-қатынасты қиыстырады. Келесі кесте 1 - де 2015 жылдың 1 қаңтарға 
экономикалық қызмет түрлері бойынша тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны келтірілген. 
Осыдан  байқағанымыздай,  құрылыс  саласы  бойынша  заңды  тұлғалар  -  48 837  адамды,  жеке 
кәсіпкерлер-  21 027  адамды,  көтерме  және  бөлшек  сауда;  автомобильдерді  және  мотоциклдерді 
жөндеу саласына заңды тұлғалар - 107 062адамды, жеке кәсіпкерлер- 539 822 адамды құрайды [3]. 
Аймақтық саясат - аудандардың географиялық, климаттық, тарихи, ұлттық құрам, даму және басқа да 
факторларға  байланысты  туындайды.  Ол  әкімшілік-территориялық  бірліктердің  максималды  өзіндік 
әлеуметтік-экономикалық қамтамасыздандыруына бағытталған.  
Қазіргі таңы аймақтық саясаттың мақсаттары мен міндеттерін ерекшелейтін болсақ: әлеуметтік 
аяда  –  туған  жеріне  және  ұлтына  қарамастан  Қазақстанның  әрбір  азаматына  бірегей  жағдай  жасау, 
тәуелсіз  түрде  өмір  сүру,  жұмыс  орнына  орналасу,  өмір  сүрудің  лайықты  деңгейіне  қол  жеткізу; 
экономикалық  аяда  –  аймақтардың  экономикалық  мүмкіндіктерін  ұтымды  пайдалану,  территориалды 
еңбек бөлінісі кезіндегі объективтілік, аймақтардың экономикалық кооперациясы [4, б.130]. 
Экономикалық  және  әлеуметтік  мақсаттар  арасында  әрқашанда  қарама-қайшылықтар  болады. 
Аймақтық саясаттың үйлесімі – әлеуметтік әділеттілік, республикалық және аймақтық (сонымен қатар 
аймақ  ішінде)  қызығушылықтардың  экономикалық  тиімділік  келісімінен  тұрады.  Әлеуметтік  саясатты 
аймақтандырудың  басты  мақсаты  болып  әлеуметтік  қиындығы  жоғары  аудандарда  қауырттылықты 
азайту және аса өткір әлеуметтік қақтығыстарды болдырмау табылады.  
Республика  аумағында  мұндай  аудандарға  құрылымдық  жұмыссыздығы  бар  шағын  және 
орташа  қалалар,  тұрақты  әлеуметтік дамуына  қажетті  қаржы-экономикалық  негізі  жеткіліксіз  ауылдық 
аудандар жатады. Мәселелер бойынша басымдылық өзгерсе, оларды шешу әдістері де өзгеруі қажет. 
Негізгі  аймақтық  мақсаттарды  жүзеге  асыру  Қазақстан  экономикасының  жалпылама  дамуымен, 
құрылымдық,  инвестициялық,  сыртқы  экономикалық  саясаттардың  негізгі  бағыттарымен  тығыз 
байланысты.  
 
Әдебиеттер: 
1.  «Малый  бизнес  Казахстана:  Тенденции  и  проблемы  развития»,Дауранов  И.,  Курбанова  Г., 
Рудецких А., Шишкина А.. Алматы, 2012. – 160 с. 
2. Жатканбаев Е.Б. Малое предпринимательство: теория, мировой опыт и Казахстан.  Алматы, 
2011. – 178с. 
3. stat.gov.kz 
4.  Модернизация  реального  сектора  экономики  Республики  Казахстан  как  важнейший  фактор 
конкурентоспособности  /Под  ред.  У.Б.Баймуратова.  –  Алматы:  Институт  экономики  КН  МОН  РК.  – 
2012. - 130 с. 
 
 
УДК 338.43:001.31(574) 
 
ИНТЕНСИФИКАЦИЯ ЖӘНЕ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ 
ҒЫЛЫМИ - ТЕХНИКАЛЫҚ ПРОГРЕСС 
 
Аканов М.К. – студент, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті 
Жилкибаева  И.  –  экономикалық  ғылымдар  магистрі,  оқытушы,  А.Байтұрсынов  атындағы 
Қостанай мемлекеттік университеті 
 
Бұл  мақалада  ауылшаруашылығының  дамуы,  оған  қоса  ел  экономикасына  ауылшаруашы-
лығының  әсері  жайлы  талқылаған  болатынбыз.  Ауылшаруашылығын  дамыту  үшін  ғылым  мен 
технологиялық  прогресстер  және  экономикалық    процестерді  игеру  қажет.  Индустриялық  -
инновациялық  дамудың  мемлекеттік  бағдарламасы  елдегі  инновациялық  саясаттың  басты 
бағдары  болып келеді. Сол себептен елде жасалып жатқан инновациялық жобалардың маңызы зор. 
Бүл  мақалада  елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың    ауылшаруашылығын,  сонымен  қатар  экономиканың 

жүктеу/скачать 11,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: