Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ақмола облысының Әкімдігі

 
119 
Кең  спектрлі  қантты  ӛнімдерді  алу  үрдісі  барысында  крахмалдың 
биоконверсиясы  глюкозалық  эквивалентті  реттеуге  мүмкіндік  береді,  дәлірек 
айтқанда  глюкозаның  әртүрлі  қатынасына  қарай  мальтодекстиндерден 
медициналық глюкозаға дейін. Бұл дайын ӛнімнің кең қолданысын қамтамасыз 
етеді [1].  
Соңғы  жылдары  тағам  ӛнеркәсібінде  кең  қолданыс  тапқан  мальтоза 
сірнесін  алу  технологиясына  қызығушылық  жоғарла  түсуде.  Сірнені  қолдану 
тағамдардың  жаңа  түрлерін  алуға  мүмкіндік  береді.  Сірнені  қолдану  кӛлемі 
ұлғайған  сайын  оның  тұтынушылық  ерекшелігі  мен  ассортиментіне  деген 
сұраныс  кӛбейе  түседі,  ол  ӛз  кезегінде  сірненің  бәсекеге  қабілеттілігін 
арттырады  және  әртүрлі  топтағы  тұтынушыларды  қанағаттандыратындай 
сапасын кӛтеруге итермелейді.  
Мальтозды сірне табиғи қант алмастырушы және ол қосылған ӛнімдердің 
дәмдік  кӛрсеткіштері  мен  қасиеттерін  жоғарлатады.  Қантты  ӛңдіру 
техналогиясына  қарағанда,  сірнені  алу  технологиялары  заманауи  және 
экологиялық  таза,  ол  биотехнологиялық  әдіспен,  химикатсыз  қоспасыз 
алынады [2]. 
Мальтоза  сірнесін  алу  үшін  бидай  крахмалының  сапалық  сипаттамасы 
зерттелінді.  
Мальтоза шәрбатын алу мақсатында бидай крахмалының сапасын зерттеу 
«Бидай  крахмалы.  Жалпы  техникалаық  шарттар»  ГОСТ  Р  53501-2009 
талаптарына  сәйкес,  сонымен  қатар  қосымша  кӛрсеткіштердің  кӛмегімен 
жүргізілді (1- кесте).  
ГОСТ  Р  52060-2003  «Крахмал  сірнесі.  Жалпы  техникалық  шарттарға» 
сәйкес  және  нормативтік  құжаттар  талабына  сай  ӛнімді  алу  үшін  шикізат 
ретінде  крахмалды  қолдану  қажет.  Зерттеу  барысында  бидай  крахмалы 
таңдалғандықтан  ГОСТ  Р  53501-2009  «Бидай  крахмалы.  Техникалық 
шарттарға» сәйкес сапалық сипаттамалардың анализі жүргізілді (кесте 2). 
 
1-кесте  –  Крахмал  сапасын  анықтауға  қолданылған  әдістер  мен  нормативтік 
құжаттар 
Кӛрсеткіштің атауы 
Нормативтік құжат 
Ылғалдың немесе құрғақ заттың 
бӛлігін анықтау 
Н.Д.Лукин, В.В.Ананских, Т.В.Лапидустің 
әдістемелік оқу құралы «Технологический 
контроль производства сахаристых 
крахмалопродуктов». 
Тұтқырлық 
Клейстеризация температурасы 
Липидтік құрам 
Фосфаттық құрам 
ГОСТ 7698-93 
 
Ақуыздық құрам 
Күлдік құрам 
Қышқылдылық 
Қоспалар 
Құлау саны  
ГОСТ 30498-97 (ИСО 3093-82) 
Амилоза мен амилопектиндік 
Juliano,  B.O.  Replacement  of  Acetate  with 

 
120 
құрам, % 
Ammonium  Buffer  to  Determine  Apparent 
Amylose  Content  of  Milled  Rice/  A.P.P. 
Tuana, D.N. Monteroso, N.Aoki, C. Mestres, 
J.B.A.  Duldulao,  and  K.B.  Bergonio  //Cereal 
Foods World.-2012.Vol.57, №1.-P.14-18 
 
2-кесте - ГОСТ Р 53501-2009 талаптары 
Кӛрсеткіш атауы 
Сипаттама 
Зерттелетін 
сынама 
Жоғары 
сұрып 
Бірінші 
сұрып 
Сыртқы түрі 
Біртегіс ұнтақ 
Сәйкес 
Түсі 
Ақ, сұрғылт-сарғыш 
реңкке рұқсат 
Ақ  
Иісі 
Крахмалға тән, бӛтен 
иіссіз 
Сәйкес  
Ылғалдың массалық үлесі 
, %, артық емес 
14,0 
14,0 
13,3+0,2* 
Күлдің  құрғақ  затқа  есептегенде 
жалпы массалық үлесі, %, артық емес 
0,20 
0,30 
0,17+0,02* 
Кышқылдық – 100 г крахмалдың 
құрғақ затындағы 0,1 моль/дм
3
 
концентрациясындғы нартий 
гидрооксиі мен қышқыл тұздардың 
кӛлемі, см
3
, артық емес 
20 
25 
16,3+0,5* 
Құрғаз затқа есептегенде протеиннің 
массалық үлесі, %, артық емес 
0,3 
0,5 
0,30+0,02* 
Ескерту - *Амалдар екі параллель ӛлшемдердің орташасы ± стандарттық 
ауытқу 
 
Сыртқы 
түрі, 
түсі 
мен 
иісі 
крахмалдың 
органолептикалық 
кӛрсеткіштеріне  жатады,  олар  ӛнімнің  тауарлық  түрінің  сипатына  кӛп  әсер 
етеді.  Зерттеу  нәтижесінде  крахмал  ақ,  біртегіс  ұнтақ,  иісі  –  крахмалға  тән, 
бӛтен иіссіз, яғни стандарт талаптарына сәйкес болып шықты. 
Түс  реңктерінің  рұқсат  етілген  деңгейі  бойынша  түсінің  кӛрімделген 
сипаты кемеліне жетпеген және лаборанттың тәжірибесіне де байланысты. Дәл 
осылай  крахмалдың  1  дм
3
  беткі  қабатындағы  крапин  мӛлшерін  анықтау 
жетілмеген және кӛп еңбекті қажет етеді. 
Зерттеулерге  сәйкес  [3]  крахмалдың  ақтығын  анықтауда  70-80% 
крахмалды  құрайтын  ұнның  ақтығын  анықтауда  РЗ-БПЛ-Ц  және  БЛИК  типті 
спектрофотометрлік  құралдарды  қолдану  артығырақ.  Сол  себепті  РЗ-БПЛ-Ц 
құралында бидай крахмалының ақтығы анықталды. 
Крахмалдың  қасиеті  мен  сусымалылығын  анықтайтын  сипат  –  ол 
ылғалдылығы.  Ылғалда  крахмал  нашар  сақталады,  ылғалдылығы  жоғары 
болғанда микроорганизмдердің ӛсуіне қолайлы орта болып табылады, ал құрғақ 

 
121 
крахмал  болса  жақсы  сақталады,  оңай  тасымалданады  және  ӛзіне  тән 
қасиеттерін жоғалтпайды. Бидай крахмалында ылғалдылық 13,3%-ке тең болды 
және ол крахмалдың құрғақ екендігін кӛрсетеді.  
Крахмал  күлінің  массалық  үлесі  едәуір  мӛлшерде  олардың  минералды 
қоспалармен  ластануына  және  крахмалды  жууға  арналған  судың  сапасына  да 
байланысты,  минералды  қоспаның  артық  болуы  крахмалдың  ақтығын 
тӛмендетіп қана қоймай сонымен қатар тағамдық және техникалық мақсатта да 
қолданылуын  тӛмендеуіне  себеп  болды,  сондықтан  бұл  екі  стандартта  да 
регламенттелген.  Талдау  жұмыстары  кӛрсеткендей  бидай  крахмалының  күлі 
0,17 болды және ол ГОСТ Р 53501-2009 талабына сай, жоғары сұрыпқа жатады.  
Крахмалдың  тағы  бір  маңызды  сапалық  кӛрсеткіші  болып,  басқа 
кӛрсеткіштермен  бірге  екі  стандартта  да  сұрып  кӛрсеткішіне  қышқылдығы 
жатады.  Зерттеулер  нәтижесінде  анықталғандай  бидай  крахмалының 
кышқылдығы 16,3 см
3 
құрады, ол жоғары сұрыпқа қойылатын талапқа сай.  
Әр  түрлі  кӛмірсу  құрамды  сірнені  алу  барысында  ӛндіріске  арналған 
крахмал  құрамында  еритін  ақуыз  мӛлшерінің  жоғары  болғаны  орынсыз. 
Ерімейтін ақуыз мӛлшерінің кӛп болуы қиын фильтрацияланатын тұнба санын 
кӛбейтіп,  фильрацияны  қиындатып,  сірнені  кӛп  жоғалуына  әкеледі.  Сірнеде 
еритін  ақуыздың  тіпті  аз  мӛлшерде  (сірне  салмағының  0,1%)  болуының  ӛзі 
оның крахмалдық сапасын тӛмендетеді және оған күңгірт түс береді [4].  
Зерттеу нәтижелері кӛрсеткендей бидай крахмалының құрамындағы 0,32% 
протеин мӛлшері ГОСТ Р 53501-2009 бойынша жоғарғы сұрып талаптарына сай 
келеді.  
Едәуір мӛлшерде крахмалдың және оның туындыларының функционалдық 
қасиетін  оның  полисахаридтері  –  амилоза  мен  амилопектин,  сонымен  қатар  
фосфаттар мен липидтер және крахмал клейстерлерінің тұтқырлығы кӛрсетеді.  
Бидай  крахмалынан  мальтоза  сірнесін  алу  мүмкіндіктерін  зерттеу  үшін 
тӛменде кӛрсетілген кӛрсеткіштер анықталынды (3-кесте).  
 
3-кесте – бидай крахмалының химилық құрамы 
Кӛрсеткіш атауы 
Бидай крахмалы 
Амилоза, % 
25 
Амилопектин*, % 
75 
Фосфаты, % 
0,02 
Липиды, % 
0,40 
Ескерту - *Амилопектин құрамы, % =100% - % амилоза құрамы 
 
3- кестеде кӛрсетілгендей бидай крахмалының құрамында амилоза - 25%, 
амилопектин - 75%, фосфаттар – 0,02%, липидтер – 0,4% құрады. Мәлеметтерге 
сүйенсек [3] крахмал құрамындағы мұндай кӛлемдегі фосфаттар мен липидтер 
оның қасиетіне әсер ете алмайды.  
Тұтқырлық  клейстермен  [3]  қарсыласуы  арқылы  анықталатын 
болғандықтан  бидай  крахмалындағы  тұтқырлықты  ГОСТ  27676  «Бидай  және 
оның қайта ӛңдеу ӛнімдеріне» сәйкес  ПЧП-3 құралында «құлау саны» арқылы 

 
122 
шартты  түрде  анықтау  ұйғарылды.  Дақылдағы  және  оның  ӛнімдеріндегі  α-
амилаза  белсенділігін  анықтайтын  жоғарыда  атап  ӛтілген  құралдағы  әрекет 
принципі  ӛнім  тұтқырлығына  байланысты,  шток-араластырғыштың  құлау 
жылдамдығын анықтауға бағытталған.  
Әртүрлі  кӛмірсулы  құрамды  сірнені  алу  кезінде  заманауи  ферменттік 
препараттар  қолданылады,  олардың  әрекеті  белгілі  быр  температура,  рН-қа 
негізделген. Осыған байланысты крахмал клейстеризациясының температурасы 
анықталды.  
Зерттеулер  нәтижесінде  бидай  крахмалының  клейстеризациясының 
температурасы - 57
0
С.  
ГОСТ  Р  53501-2009  «Бидай  крахмалы.  Техникалық  шарттар»  және 
қосымша  кӛрсеткіштерге  сәйкес  бидай  крахмалының  технологиялық 
сипаттамасына  жүргізілген  анализдер  крахмалдың  жоғарғы  сұрыпқа  сай 
екендігін және әртүрлі кӛмірсу құрамды, тағамдық мақсатқа жарамды мальтоза 
сірнесін алуға арналған жоғары сапалы шикізат екенін кӛрсетті. 
 
Әдебиеттер:  
 
1  Соловьева,  С.Ю.  Разработка  технологии  биоконверсии  крахмала  при 
производстве  патоки  различного  углеводного  состава:  автореф.  …  канд.  с.-х. 
наук: 05.18.05. Москва, 2004 
2 Аксенов, В. В. Получение мальтозной и глюкозной паток из некоторых 
видов крахмалов // Вестн. КрасГАУ. - 2007. - № 5. - С. 217 – 221. 
3  Tawil,  G,  Viksø-Nielsen,  A,  Rolland-Sabaté,  A,  Colonna,  P,  Buléon,  A. 
Hydrolysis  of  concentrated  raw  starch:  A  new  very  efficient  α-amylase  from 
Anoxybacillus  flavothermus  //  Original  Research  Article  Carbohydrate  Polymers.  – 
2012. - Vol. 87 (1).-  P. 46-52. 
4  Gheorghe,  Maria  Enzymatic  reactor  selection  and  derivation  of  the  optimal 
operation  policy,  by  using  a  model-based  modular  simulation  platform  //  Original 
Research  Article  Computers  &  Chemical  Engineering.  –  2012.  -  Vol.  36.  -  P.  325-
341. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
123 
РАЗРАБОТКА ТЕСТ-ДИАГНОСТИКУМА ДЛЯ ДИАГНОСТИКИ 
СКРЫТОЙ ФОРМЫ МАСТИТА У КОРОВ 
 
Танбаева Г.А. 
Казахский национальный аграрный университет, г.Алматы 
Tanbaeva_ga@mail.ru
 
Тагаев О.О. 
Костанайский государственный университет им. А.Байтурсынова, г.Костанай 
Orynbay_tagayev@mail.ru
 
Нарбаева Д.Д. 
Казахский национальный аграрный университет, г.Алматы 
Keepstill@inbox.ru
 
 
Среди всех незаразных заболеваний коров  воспаление молочной железы 
является  наиболее  распространенной  патологией  и  наносит  ежегодно 
значительные  экономические  убытки  хозяйствам  и  владельцам  молочного 
скота. 
В  молоке  коров,  больных  маститом,  происходят  значительные  физико-
химические  изменения,  в  результате  чего  оно  становится  малоценным 
продуктом  питания  и  теряет  свои  технологические  свойства  при 
промышленной переработке. Кроме этого, воспаление молочной железы ведет к 
гипогалактии и, в некоторых случаях, к полной атрофии пораженной четверти 
вымени.  При  поражении  субклиническим  маститом  одной  доли  вымени  от 
каждой  больной  коровы  недополучают  в  среднем  до  10-15%  молока  за 
лактацию[1: 12]. 
Применяемые  для  диагностики  маститов  препараты  несмотря  на  свою 
доступность и простоту в использовании имеют некоторые недостатки.  
Основным  критерием,  при  изыскании  реактива  для  диагностики 
субклинической  формы  мастита,  являлось  принцип  ускорения  выпадения  в 
осадок  неустойчивых  белков  молока  (коллоидной  фазы)  и  взвешенных  в  ней 
клеток (суспензионный) [2: 32]. 
В поисках решения этой цели в качестве основного компонента реактива 
для  диагностики  мастита  использовали  поверхностно  –  активные  вещества  и 
индикаторы, позволяющие фиксировать изменения рН смеси молока.   
Экспериментальная  часть  работы  выполнена  лаборатории  ветеринарной 
санитарии  и  гигиены  при  кафедре  Ветеринарно-санитарной  экспертизы  и 
гигиены Казахского национального аграрного университета.Производственные 
опыты  проведены  в  хозяйствах  Алматинской  области,  Талгарского  района 
СХПК ПЗ «Алматы». 
Диагностирование  у  коров  заболевания  маститом  проводили  в 
соответствии  с  нормативными  документами  «Методическими  указаниями  по 
диагностике,  лечению  и  профилактике  мастита  у  коров»  [3:  5]  и 
«Рекомендациям по борьбе с маститом коров» [4: 23].  

 
124 
Применяемые  для  диагностики  мастита  препарат  димастин  и 
мастидин,  несмотря  на  свою  доступность  и  простоту  в  использовании, 
имеют  некоторые  недостатки.  Так,  например,  диастин  дает  менее 
выраженное  желеобразование,  чем  мастидин,  но  более  четкое  изменение 
цвета желе.  
В  поисках  решения  этой  цели  в  качестве  основного  компонента 
реактива  для  диагностики  мастита  использовали  поверхностно-активные 
вещества  и  индикаторы,  позволяющие  фиксировать  изменения  рН  смеси 
молока. 
При  внесении  поверхностно-активных  веществ  уделяли  внимание  на 
характер  образования  сгустка  разной  плотности,  тщательно  отбирались 
сочетания,  дающие  гель  с  секретом  из  долей  с  воспалением  вымени  и  не 
дающие геля с секретом из здоровых долей вымени. 
В  связи  с  этим,  нами  предложен  новый  экспресс-диагностикум  для 
выявления  скрытой  формы  мастита  у  коров.  Его  показания  по 
желеобразованию  соответсвовал  показаниям  мастидина,  а  по  цвету 
образующегося  сгустка  –  димастина.  Для  выявления  скрыто  протекающих 
маститов  брали  молоко  (секрет)  в  конце  доения  или  сразу  после  доения  из 
каждой доли вымени отдельно. 
При  определении  результатов  с  экспресс-диагностикумом  учитывали 
наличие сгустка, его плотность и цвет смеси. 
Учитывая,  что  образование  сгустка  зависит  от  количества 
соматических  клеток  в  молоке  оценку  результатов  реакции  молока  с 
экспресс  –  диагностикумом  проводили  по  степени  образования  сгустка  в 
соответствии с показателями 2%-ного мастидина по нижеследующей схеме, 
приведенной таблице 1.  
 
 Таблица 1 – Оценка реакции молока с экспресс – диагностикумом 
Учет реакции в 
крестах 
Изменения 
консистенции 
молока 
Оценка результатов реакции 
С 2%-ным 
мастидином 
С экспресс-
диагностикумом 
+ 
Следы образования 
сгустка 
Отрицательная  Отрицательная 
++ 
Слабый сгусток 
Сомнительная 
Сомнительная 
+++ 
Умеренный сгусток  Положительная  Положительная 
++++ 
Плотный сгусток 
Положительная  Положительная 
 
Как  известно,  что  образование  сгустка  зависит  от  количества 
соматических  клеток  в  молоке,  и  поэтому  решили  выявить,  какому  числу 
соответсвует  отдельные  показатели  реакции  этих  препаратов  с  молоком,  и 
соответственно 
провели 
сравнительные 
исследование 
экспресс 
– 
диагностикума с мастидином. Оказалось, что реакция молока с мастидином 
и  экспресс  –  диагностикумом,  оцениваемые  даже  в  один  крест  (+) 
соответствует содержанию их в молоке более 1 млн/мл  (р<0,001). Поскольку 

 
125 
содержание  более  0,5  млн/мл  соматических  клеток  свидетельствует  о 
нарушении  здоровья  вымени,  реакцию,  оцениваемую  любым  количеством 
крестов, следует считать положительной. 
Для  подтверждения  этого  положения  провели  сравнительные  показания 
экспресс  –  диагностикума  с  такими  тестами,  как  подсчет  общего  количества 
микроорганизмов в 1 мл в молоке и титрацией лизоцима молока.  
Особый  интерес  в  наших  исследованиях  представлял  сопоставление 
показании  реакции  молока  с  экспресс  –  диагностикумом  и  общей 
бактериальной обсемененностью.  
Таблица  2.  Сопоставление  экспресс  –  диагностикума  с  общей 
бактериальной обсемененностью. 
 
Реакция с экспресс – 
диагностикумом 
 
Исследования проб 
Рост колонии микроорганизмов, количества 
проб в % 
Обильный свыше 50 
колонии 
Скудный до 50 
колонии 
- 
25 
13,8 
86,2 
+ 
21 
57,5 
42,5 
++ 
19 
71,6 
28,4 
+++ 
21 
76,3 
23,7 
++++ 
26 
89,1 
10,9 
Данные  таблицы  2и  рисунок  1  свидетельствуют,  что  с  усилением 
желеобразного  сгустка  увеличивается  и  число  проб  обильно  обсемененных 
микроорганизмами  и,  наоборот,  уменьшается  проб,  дающих  рост  отдельным 
колониям на питательной среде. 
 
 
     60 
 
 
     40 
 
 
      20 
 
      10 
   
 
      0 
Бледно- оранжевый  красный   малиновый 
оранжевый
 
Рис.  1.  Сопоставления  общей  бактериальной  обсемененности  молока  и 
показания реакции экспресс – диагностикума. 

 
126 
Литература: 
 
1.
 
Копытин В.К., Новиков В.А. Мастит у коров // Ветеринария. - №2. -  1999. - 
С.12-14. 
2.
 
Карташова  О.Л.,  Киргизова  С.Б.,  Исайкина  Е.Ю.    Диагностика  скрытых 
форм мастита у коров. - // Ветеринария. - №10. - 2004. - С. 32-34. 
3.
 
Методические  указания  по  диагностике,  лечению  и  профилактики 
мастита коров, -М., 1986. –С. 5-11.  
4.
 
Рекомендация по борьбе с маститом коров, -М., 1983. –С. 23-25. 
 
 
 
ЖЕЛІНСАУДЫҢ ЖАСЫРЫН ТҤРІН  САЛЫСТЫРМАЛЫ БАЛАУ  
 
ТанбаеваГ.А. 
Алматы қ., Қазақ ұлттық аграрлық университеті 
Tanbaeva_ga@mail.ru
 
Токаева М.О. 
Алматы қ., Қазақ ұлттық аграрлық университеті 
serik_mika@mail.ru
 
Базарбаев Р.Қ. 
Алматы қ., Қазақ ұлттық аграрлық университеті 
 
Желінсау 
(Mastіtіs) 
– 
желіннің қабынуы. 
Кӛбінесе, 
сауын сиырларында бұзаулау және  суалу  кезінде  байқалады. Ол  жылдың  кез 
келген  мезгілінде,  сиыр  сауылып  жүргенде,  тіпті  суалған  кезінде  де  пайда 
болады.  Желінсау  ауруының  әсерінен  кейбір  шаруашылықтардың  сүт  ӛндіру 
кӛрсеткіші едәуір тӛмендейді. Желінсау ауруы - сүт бездерінің зақымдануының 
әсерінен болады [1]. 
Жасырын  желінсау  ӛте  қатерлі  болып  табылады.  Мұндайда  аурудың 
сыртқы  белгісі  байқала  қоймайды,  сондықтан  да  оған  диагноз  қою  да  қиынға 
түседі.  Желінсаудың  мұндай  формасында  сауылған  сүттің  түсі  мен  дәмінде 
ешқандай  айырмашылық  байқалмағанымен,  онда  адам  мен  мал  организміне 
зиянды  патогенді  немесе  улы  микрофлоралар  кездесуі  мүмкін.  Желінсаумен 
ауырған  сиыр  сүтінің  шамалы  бӛлігінің  (10  пайыз)  ӛзі  –  ақ  сүттен 
дайындалатын  тағамның  сапасын  тӛмендетеді.  Сондықтан  да  желінсаудың 
пайда  болуы,  таралуы,  диагноз  қою  және  сақтық  шаралары  жӛніндегі  ғылым 
мен  практика  жеістіктерін  насихаттау  шаруашылық  басшыларының,  мал 
мамандары мен сүт комплекстерінде жұмыс істейтіндердің бұл зиянды індетпен 
күрес  шараларын  жақсартуына,  сүт  ӛндіруді  барынша  арттырып,  оның 
тағамдық және санитарлық сапасын жақсартуына айрықша мән беру керек[2]. 
Желінсаумен  жоспарлы  түрде  күресу  және  сақтық  шараларын 
ұйымдастыру  диагноз  қоюға  негізделеді.  Ӛйткені  бұл  ауруды  дер  кезінде 
айқындау,  оны  емдеу  шараларын ұйымдастыруға,  сүт  және  сүт  тағамдарының 

 
127 
санитариялық  сапасын  жақсартуға,  адамға  ӛте  зиянды  микроорганизмдердің 
таралуына жол бермеуге мүмкіндік береді [3]. 
Желінсау  ауруына  қарсы  шаралардың  маңызды  элементтерінің  бірі  – 
сиырларды жасырын желінсауға ай сайын тексеріп отыру. Алайда, тәжірибеге 
сүйенсек,  шаруашылықтарда  желінсау  ауруын  балау  жұмыстары  үнемі 
орындала  бермейді.  Бұл  жағдайдың  бір  себебі    -  тиімділігі  жоғары  жедел 
анықтау  әдістерінің  жоқтығы  (республикада  желінсауды  анықтайтын 
индикаторлар  шығарылмайды),  ал  импорттық  индикаторлар  еліміздің 
шаруашылықтарда қолдану қиыншылық тудыруда.  
Желінді  тексергенде  сиырдың  артқы  жағынан  және  жанынан  келіп 
қарайды.  Желіннің  оң  жақ  бӛлігі  мен  сол  жақ  бӛлігін  салыстырдық:  кӛлемі, 
терісінің  үсті  мен  бүтіндігі,  тығыздығы,  температурасы,  малдың  реакциясы, 
сауған кезде емшегінен сүттің шығуы, сүттің түсі,бӛгде заттардың болуы (құм, 
ірің,  іртік,  ұйынды,  фибрин  т.б.).  Бұл  белгілер  аурудың  сипатын  анықтауға 
мүмкіндік береді. Соңынан желін үсті лимфа безін зерттейді.     
Сүттің  түсін,консистенциясын  анықтау  үшін  әр  желіннен  сүт  бақылау  
пластиналарына жұғынды алынды. Сүт тығыздығын кресттермен бағаланды: 
«+» - ӛте әлсіз  қойыртпақ, сау сиыр сүті;  
«++» - әлсіз, ауру белгілерінің байқалуы; 
«+++» - тығыз, аурудың басталуы; 
«++++» - ӛте тығыз қойыртпақ, ауруға шалдыққан сиыр сүті;  
Желінсауды анықтау әдісі сүтті - бақылау пластинкаларының түбіне 1 мл 
сүт  және  1  мл  тест-диагностикумды  құйып,  15-20  секунд  ағаш,  пластмасса 
немесе  шыны  таяқшамен  араластырылады.  Лейкоциттер  санының  ұлғаюына 
байланысты  реакция  соңында  сарғыш  ірімтіктер  пайда  болады.  Ал  егер  бір 
қалыпты  сұйықтық  болса  реакция  теріс  деп  есептелінеді.  Оң  реакция  кезінде 
мӛлдір  ірімтіктер  (әлсіз,  тығыз  емес)  пайда  болады.  Теріс  реакциясы  кезінде 
сынама бірқалыпты ботқа тәріздес келеді. 
 
Сынаманы  тұндыру  әдісі:  зерттеуге    тест-диагностикумге  оң  реакция 
кӛрсеткен  сүт  алынады.  Зертхана  жағдайында  үш  пробиркаға  10-15  мл  сүтті 
алып,  16-18  сағатқа  салқын  жерге  қойылады.  Екінші  күні  нәтижелерін  күннің 
жарығында  салыстырады.  Сүттің  түсіне,  тұну  дәрежесіне,  май  қабатының 
кӛрінісіне  кӛңіл  бӛлінеді.  Желінсаумен  ауырған  сиырдың  түсі  сарғыш,  тұнба 
пайда болады. Кей жағдайда су тартқан, май қабаты жұқа, кілегейлі, ірімдіктері 
байқалады. Сүт сынамаларын тұндырудағы басты мақсаты тұнба пайда болуын 
зерттеу.  Оның  биіктігі  0,1  см  және  оданда  кӛп  болуы  мүмкін.  Мұндай  сүт 
берген  сиырды  желінсауға  шалдыққаны  анықталып,  басқа  малдардан 
оқшауланады [4]. 
Ӛндірістік  зерттеулер  Алматы  облысындағы  Талғар  ауданының 
АШӚКПЗ «Алматы» шаруа қожалығында жүргізілді. 
АШӚКПЗ «Алматы» шаруа қожалығында 60 сауын сиырдан желінсаудың 
жасырын  түрін  жылдам  анықтауға  арналған  тест-диагностикумдарды 
салыстырмалы  зерттеу  жұмыстары  жүргізілді.  Қазақ  ұлттық  аграрлық 
университеті 
ғалымдарымен 
құрастырылған 
«Промастит» 
және 

 
128 
шаруашылықтарда  жиі  қолданылатын  калифорниялық  мастит-тестпен 
(DeLaval)  салыстырдық.  Сонымен  қатар  бақылау  тест  ретінде  тұндыру  әдісін 
жүргіздік,  бұл  әдіс  кӛптеген  ғалымдардың  еңбектерінде  сауын  сиырлардың 
жасырын желінсауын анықтаудағы кӛрсеткіші жоғары тест деп кӛрсетіледі.  
Кесте 1 – Тест-диагностикумдардың салыстырмалы кӛрсеткіштері 
 
Кӛрсеткіш 
Промастит 
Калифорниялық мастит-тест 
1.Жалпы 
саны, бас: 
60 
60 
2.Сау 
сиырлар 
саны, бас 
29 
32 
3.Ауру 
сиырлар 
саны, бас 
 
31 
оның 
ішіндекрест 
кӛрсеткіші
мен 
Тесттің 
тиімділігі, % 
 
3
1 
оның 
ішіндек
рест 
кӛрсеткі
шімен 
Тесттің 
тиімділігі, % 
3.1  
бір 
бӛлігі 
зақымдалған 
сиыр саны  
11 
5 (+) 
6 (++) 
100,0 
 
1
1 
5 (+) 
6 (++) 
100,0 
 
3.2  
екі 
бӛлігі 
зақымдалған 
сиыр саны 
9 
3 (++) 
15 (+++) 
100,0 
 
9 
3 (++) 
15 
(+++) 
100,0 
 
3.3  
үш 
бӛлігі 
зақымдалған 
сиыр саны 
6 
11 (++) 
5 (+++) 
2 (++++) 
100,0 
 
6 
11 (++) 
5 (+++) 
2 
(++++) 
100,0 
 
3.4  
тӛрт 
бӛлігі 
зақымдалған 
сиыр саны 
5 
2 (++) 
6 (+++) 
12 (++++) 
100,0 
 
5 
2 (++) 
6 (+++) 
12 
(++++) 
100,0 
 
 
1-ші  кестеден  кӛріп  отырғанымыздай,  желінсаудың  жасырын  түрін 
анықтауға  арналған  жылдам  тест-диагностикумдар  жоғарғы  нәтиже  кӛрсетіп 
отыр. Яғни тест-диагностикумдардың тиімділігі 100% құрады.  
Қорыта  келгенде,  салыстырмалы  зерттеулер  кӛрсетіп  отырғандай  бізбен 
құрастырылған «Промастит» тест-диагностикумы желінсаудың жасырын түрін 
анықтауда  шаруашылықтарда  жиі  қолданылатын  шетелдік  калифорниялық 
мастит-тесттен  кем  еместігін  айтуға  болады.  Екі  тесттің  де  желіндегі 
қабынудың ең алғашқы белгілеріне ӛте сезімтал екендігін байқадық. 
 
 

жүктеу/скачать 5,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: