Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі экология және ұлт денсаулығЫ

 

 

 

 

 

55 

Нашақорлық пен шылым шегудің алдын алу 

 

 

 

Қарағанды мемлекеттік  

техникалық университетінің 

ӨЭ және Х кафедрасының 

аға оқытушысы 

Н.К. Цой 

 

 

 

Бірыңғай  алдын  алу  кеңістігі  ұғымы  бірнеше  құраушыдан:  кеңістік  пен 

алдын алудан құралады. 

Кеңістік  –  жаңа  ұрпақтың  өсуі,  дамуы  мен  әлеуметтенуі  жүретін  өмір 

сүру ортасы.  

Алдын  алу  –  төмендегілерді  қалыптастыруға  бағытталған  шаралар 

кешені: 

- 

балалардың, жасөспірімдердің және жастардың дамуы мен денсаулығы үшін 

қауіпсіз жағдайлар ұсынатын тәуелсіз ортаны; 

- 

мықты  өмірлік  позицияға  ие,  заңды  кеңістікте  орын  алған,  денсаулық  пен 

қауіпсіздік  пайдасына  саналы  таңдау  жасауға  қабілетті,  салауатты  өмір 

салтының құндылықтарына бағытталған сау адам тұлғасын. 

Нашақорлық  –  организм  қызметінің  бұзылуына  әкелетін  есірткілерге 

еңсерілмейтін құмарлықпен сипатталатын ауру.  

Жастарды  есірткіге  үйрету  ХХІ  ғасырдың  өзекті  және  ауыр  шешілетін 

мәселесі  болып  табылады.  2000  жылы  әлемде  шығарылған  апиынның  жалпы 

көлемі 6600 тоннаны құрады. «Алтын жарты ай» елдері - Ауғанстан, Пәкістан, 

Иран  –  жер  бетінде  апиынды  көкнәрдың  ең  ірі  ошақтары.  Егер    1988  жылы 

Ауғанстанда 2100 тонна шығарылса, онда 1998 жылы 2000-4600 тонна болды. 

Интерпол  деректері  бойынша,  осы  есірткілердің  65 % астамы  Тәжікстаннан, 

Қырғызстаннан, Өзбекстаннан транзитпен тасымалданады. Есірткі заттарының 

белгілі бір бөлігі осы елдердің ішінде қолдану үшін қалады.  

Трафик  жолында  Қазақстан  да  тұр.  Біздің  елімізде  нашақор  балаларды 

есепке алу жиі жүргізіледі. Мамандар нашақорлардың саны туралы кез келген 

ақпаратты  нақты  нәтижелерге  қол  жеткізу  үшін  10-ға  көбейту  керек  деп 

белгілейді. Бұл - XXI ғасырдың нағыз жұқпалы дерті. 

БДҰ  деректері  бойынша,  әлемде  500  миллионнан  астам  адам  есірткі 

қолданады.  Қазақстанда  ҚР  ӘМ нашақорлыққа және нашақорлық бизнесіне 

қарсы  күресу  бойынша  Комитетінің  бастамасымен  ҚР  Денсаулық  Сақтау 

Министрлігінің  Республикалық  нашақорлықтың  медицина-әлеуметтік 

мәселелері  бойынша  ғылыми-зерттеу  орталығының  сарапшыларымен 

жүргізілген    көп  деңгейлі  зерттеулерінің  деректері  бойынша    254  мыңға 

жуық  адам  есірткіге  тәуелді.  Әрбір  оныншы  қылмыс  есірткіні 

пайдаланумен байланысты. 

 

 

 

 

 

56 

Қарағанды  облысы  бойынша  нашақорлық  дертімен  есепке 

алынғандардың  саны  25  мыңға  жуық,  соның  ішінде  5  мыңға  жуығы  – 

нашақорлықпен,  200  жуығы  уланумен  және  18  мыңға  жуығы  маскүнемдік 

дертіне шалдыққандар. 

Нашақорлардың  құрамында  еркектер  көп  (85 %). Нашақорлық  дертіне 

шалдыққан  әйелдердің  саны  4  мыңға  жуық,  соның  ішінде  700  адам  есірткі 

пайдаланады. Сонымен қатар, әйелдер арасында кейінгі жылдарда нашақорлық 

қарқынды дамып келе жатыр.  

Толық көлемде седативті ұйқы дәрісін және басқа ынталандырғыштарды, 

кофеинді, галлюциногендерді және ұшқын ерітінділерді пайдаланатын аурулар 

анықталмайды.  

Есірткі  заттарын  қолдануға  еліктеушілік  жасөспірімдердің  және  тіпті 

балалардың  арасында  жиі  болады.  Сонымен,  жасөспірімдерден  әлеуметтік 

сұрақ-жауап алу, жоғары мектеп оқушыларының 12 % есірткі қолданатынын, ал 

әрбір бесінші мектеп оқушысы ең болмағанда бір рет қолданып көргенін 

көрсетті.  

Аймағымыздың  негізгі  мәселесі  есірткіні  іштей  енгізумен 

байланысты ВИЧ-инфекцияларының өсуі. 

Кейінгі  жылдарда  мемлекеттік  емдеу-алдын  алу  мекемелеріне 

баратын тұлғалардың саны көбейді (жылына 800 адам жуық). 

Облыстың  Мемлекеттік  нашақорлық  қызметі  келесі  ірі  нашақорлық 

диспансерлерімен  ұсынылған:  облыстық  нашақорлық  орталығы,    облыстық 

балалар  психоневрологиялық  бірлестігі  және  қалалық  наркодиспансерлер, 

олар Жезқазған, Балқаш, Теміртау қалаларында орналасқан. Сонымен қатар, 

күштеп  емдеу  үшін  облыстың  наркологиялық  кабинеттермен  және 

мекемелермен көмек көрсетіледі.  

Нашақорлық  –  бұл  қорқынышты  зат.  Ол  өлтірілген  жандармен  және 

өлгендердің қанымен өтелген алтын, анасының құрсағында жарымжан болған 

және  дүниеге  келгеннен  кейін  шарасыз  азап  шегуге  душар  болған  балалар. 

Миллиондаған әкелер мен аналардың, отбасылық жұптардың қайғы-қасыреті, 

құлдыраған отбасылар, талап етілмеген таланттар, берілген сезімдер, сынған 

тағдырлар.  Шприц  немесе  таблетканы  көргенде  ғана  жанатын  мағынасыз 

көздер.  Бұл  жансызданған,  сезімсіз  және  азғындық  жандар,  олардың  тіршілі 

етуінің  маңызы  улы  дәріні  іздеуде.  Бұл  жанталаса  қалшылдаған  күйдегі 

«сүйек  сарқырауы»  -  есірткілік  аштықтың  қиналған  күйі,  ми,  жүрек,  бауыр, 

барлық ішкі органдардың күрделі бұзылуы, инфекциялық және жұқпалы соз 

аурулары.  Бұл  СПИД,  аурулардың  ішіндегі  ең  қауіптісі,  себебі  ол  басқа 

аурулардың  алдында  организмді  қарусыздандырады.  Бұл  дене  және  жан 

қиналысын  бір  минуттік  жеңілдету  үшін  жасалған  ауыр  қылмыстар,  өзін-өзі 

өлтірудің жиі себебі. 

Жақында  ғана  нашақорлық  туралы  хабар  бізге  басқа  елдерден  жеткен 

болатын.  Енді  ол  бізге  келді  және  эпидемия  заңы  бойынша  таралуда,  күннен 

күнге өзінің өлім қанатының астына қаншама жастардың жанын әкетуде.  

 

 

 

 

 

57 

Нашақорлық  ежелгі  грек  сөзінен  аударғанда  «тоқтау»,  «әрекетсіздік», 

«керең  болып  қалу»  дегенді  білдіреді.  Есірткілер  жанға  батарлық  жаман 

аурумен  (рак  және  т.б)  ауыратындарға  дәрі  ретінде  ауырғанын  басу  үшін 

арналған. Бірақ, есірткілердің әсері зұлым: организм оларға тез үйренеді және 

жаңа  мөлшерін  талап  етеді.  Сонымен  қатар,  адам  оларға  тәуелді  бола 

бастайды,  бұл  құмардан  құтыла  алмайды.  Есірткіге  үйренген  организм 

қабылдауды қайталауды қатты қажет етеді, адам неше түрлі әрекетке барады - 

өтірік  айтуға,  ұрлыққа  және  тіпті  адам  өлтіруге  дейін,  бар  болғаны  есірткіге 

қол  жеткізу.  Есірткі,  мейрімсіз  жендет,  жанға  қонған  шайтан  сияқты,  «Тона, 

өлтір,  кезекті  мөлшерін  тап,  оны  қабылда,  әйтпесе  мен  сені  қорқынышты 

азапқа  саламын»  деп  талап  етеді.  Нашақор  укол  жасаған  немесе  таблетка 

қабылдаған  кезде,  ол  жеңілденген  күйге  бөленеді,  бірақ  осы  қысқа  уақыт 

жеңілдену  ішінде  «сүйек  сарқырауы»  пайда  болады.  Міне,  нашақорды 

былай сипаттайды: «Кеуіп қалған адам аурухананың торланған терезелері бар  

бөлмесінің  бірінде  төсекте  сенделіп  жатыр.  Оның  денесі  конвульсияда  соқты 

және  құрыса  бастады,  ірі  тер  тамшыларымен  жабылды.  Кейде  азапты, 

қалшылдаған  құсық  құсу  белгілері  берілді.  Науқас  жылап,  балағаттап, 

жалынды, жабайы дауыспен айқайлады: «Құтқарыңдар! Өліп барамын! Дәрігер  

укол!  Қарғыс  атсын!  Құрт,  ақ  құрттар  мені  жеп  барады!  Құрттарды  алып 

кетіңдер»! 

Бұл нашақор. Сіз оның орнында болғыңыз келеді ме? 

Есірткілерге және оны қолдануға қатысты бірнеше мифтер бар.  

Бірінші  миф:  байқап  көр  —  бәрі  байқап  көреді.  Бұл  олай  емес, 

жасөспірімдердің 80 %  ешқашан есірткінің дәмін татып көрген емес.  

Екінші  миф:  байқап  көрсейші,  зиянды  салдары  болмайды.  Бұл  өтірік. 

Кейбір  есірткілерге  тәуелділік  1-2  рет  қалыптасады.  Сонымен  қатар,  жеке 

ерекшеліктермен  байланысты  алғашқы  дәрі  жіберу  кезінде  өлімнің  пайда 

болуы мүмкін.  

Үшінші  миф:  байқап  көр,  егер  ұнамаса  –  қабылдауды  тоқтатасың.  Жоқ, 

есірткілерді қолдану кезінде адам бойындағы еріктілік зардап шегеді және тіпті 

дәрігерлердің көмегімен нашақорлық тәуелділіктен емделу өте қиын.  

Төртінші  миф:  «зиянсыз»  есірткілер  бар.  Ондай  мүлдем  жоқ. 

Есірткілердің барлық түрлері организм үшін улы.   

Есірткілерді  пайдалануға  ғана  емес,  өзіңмен  бірге  ұстап  жүруге  де 

болмайды,  өйткені  біздің  республикада  есірткінің  шамалы  мөлшерін  сақтау 

заңмен жазаланады.  

Ақ  бұлттан,  есірткілерден  сақтаныңыздар!  Еш  қандай  сөзге  ілеспей, 

әуестенбей,  батылдық  үшін  де,  жолдастық  үшін,  жалғыз,  топта  оларды 

қабылдамаңыздар,  иіскемеңіздер,  оған  тақалмаңыздар! 26 маусым  –  

Халықаралық  нашақорлыққа  және  есірткілердің  заңсыз  айналымына  қарсы 

күресу күні. 

Кейбір  ақымақ  ер  балалар  өздерін  тұрмыстық  химия  уларымен 

уландыруға  әуестеніп  алған.  Айналадағылар  оларды  ойнап  «иіскегіштер»  деп 

атайды,  өйткені  олар  жиһаз  ысып  жылтырататын,  жәндіктерді  улайтын 

 

 

 

 

 

58 

заттарды қабылдайды және иіскейді. Бұл кішкентай токсикомандар – уға құмар 

адамдар. Улағыш заттар – улы деген сөз. Егер көріп қалсаңыздар, балалардың 

қолынан  жұлып  алып,  олардың  өзін  ата-аналарына  апарыңыздар.  Сонымен 

сіздер  олардың  өмірін  құтқарасыздар,  себебі  улардың  улағыш  әсерімен  адам 

құлдырай  бастайды  және  қысқа  өмірінің  аяғына  дейін  қатты  емделмейтін 

ауруларға шалдыға береді.  

Наркологиялық 

орталықтардың 

дәрігерлеріне 

үлкен 

ағыммен 

маскүнемдікпен  және  нашақорлықпен  ауыратын  адамдар  барады.  Олар  бұл 

«дерттен»  құтылу  үшін  көмек  сұрайды,  бірақ,  өкінішке  орай,  медицина  үнемі 

нашақорлық пен маскүнемдіктен науқастарды емдеуге қабілетті емес.  

«

Темекі тарт – сені сонда ит қаппайды, өйткені сенен жаман иіс шығып 

тұр. Темекі тарт  – сонда сені тонамайды, өйткені сен ұрыларды жөтелмен 

шошытасың. Темекі тарт – сонда саған қарттық қорқынышты емес, өйткені 

сен жас өлесің» (араб мақалы). 

Шылым шегу – ең кең таралған зиянды әдеттердің бірі. Дамыған елдерде 

шылым 20 % астам мезгілсіз өлімдердің  болу себебі.

 

Қазіргі  таңда  дамыған  елдерде  шылым  шегудің  салдарынан  өлген 

еркектердің  саны  бірқалыпты  деңгейде  тұрады  немесе  төмендейді,  ал  шылым 

шегу тәуелсіздіктің және қазіргі заманға сай болудың символы болған әйелдер 

арасында өлім осының салдарынан өсуде. Болжам бойынша алдағы онжылдықта 

АҚШ  пен  Англияда  шылым  шегуден  әйелдер  арасында  өлім  еркектерге 

қарағанда  көп  болады.  Мұндай  тенденция  Канадада  байқалады.  Зерттеулер, 

едәуір  қамтамасыз  етілген  әлеуметтік  топтар  арасында  шылым  шегуден 

өлгендердің саны көп екенін көрсетті. Шылым шегумен қауіп-қатердің бірде-

бір  факторы  салыстыруға  келмейді.  Статистикалық  деректердің  негізінде 

құрастырылған болжам 18 жастағы 100 мың жас балалардың ішінде 35 мыңы 70 

жасқа  дейін  өмір  сүрмейтінін,  300  өлтірелітінін,  600  өздеріне  өзі  қол  жұмсап 

өлтіретінін,  750  СПИД-тың  құрбаны  болатынын,  770  автокөлік  астына  түсіп 

өлетінін,  2200  маскүнемдік  әкетеді,  12  мыңның  өлімінде  шылым  кінәлы 

болады.  

Қазақстан  Ұлттық  Салауатты  өмір  салтын  қалыптастыру  проблемалары 

Орталығының деректері бойынша Қазақстанда 20-59 жастағы шылым шегетін 

еркектердің  саны  60 %, ал 12-15  жас  жасөспірімдер  арасында  -  30 %  астам, 

оның үстіне басым бөлігі - қыздар. 

Зерттеулер,  сондай-ақ,  шылым  шегетіндердің  60-70  проценті  жаман 

әдеттен  құтылуды  тілейтінін  көрсетеді,  бірақ  көп  жылдық  сынау 

көрсететіндей,  бұны  жасау  оңай  емес.  Сондықтан,  әрбір  жас  адам,  шылымды 

ақымақтықтан  ішкі  тартқан  адам,  екінші  рет  тартады,  содан  кейін  үшінші  рет 

және  қалған  өмірінде  құмарпаз  «темекі  тартқышқа»  айналатынын  ұғынғаны 

дұрыс.  

Қазіргі  таңда  шылым  түтінінде  бестен  астам  улы  заттар  анықталған. 

Әсіресе  жүйке  жүйесін  құртатын  никотин  және  дегтео  тәрізді  заттар 

(фильтрлерде  көрінетін)  қауіпті  болып  табылады.  Оның  құрамында  қорғасын, 

висмут,  калий,  полоний,  радон  изотоптары  элементтерінің  болуымен  қатерлі 

 

 

 

 

 

59 

ісікке әкеледі. Айтпақшы, шылым тартатындарда несеп қуығының қатерлі ісігі 

пайда болады, себебі олардың несебінде жоғарыда аталғандардың басым бөлігі 

бар.  Бір  күннің  ішінде  құмарпаз  шылым  шегуші  радиоактивті  сәулелену 

мөлшерін алады, ал ол 7 есе ықтимал шекті мөлшерге артады.  

Медициналық  статистика  деректері  бойынша,  әлемде  шылымнан  жыл 

сайын  екі  жарым  миллион  адам  өледі.  Темекі  тартатын  адамның  жасы  орташа 

10-

12  жылға  қысқарады.  Шылым  шегуден  жиі  өкпе,  жүрек,  асқазан,  бүйрек 

зақымданады. Егер адам 15 жасында шылым шеге бастаса, онда қатерлі ісікпен 

ауыру  қаупі  15  есе,  25  жаста  3  есе  артады,  ал  шылым  шегу  өтілін  үш  есе 

көбейту  қатерлі  ісікпен  ауыру  қаупін  100  есе  көбейтеді.  Жүрек  тамырлары 

ауруларынан өліп қалу қаупі темекі тартатындарда тартпайтындарға қарағанда 

екі  есе.  Темекі  тарту  әйел  организміне  және  болашақ  ұрпаққа  өте  зиян,  бала 

анасының  құрсағында  бола  тұра  зақымданады.  Шылым  шегетін  әйелдер  тез 

қартаяды, олар бет реңін жоғалтады, тері күңгірттеніп, саршыл-сұр колоритке 

ие  болады,  дауыстары  жуандай  бастайды,  оларда  кеуде  қысымы  жиі  болады, 

үнемі  азарты  жөтел,  қақырық  пайда  болады  және  нәтижесінде  созылмалы 

бронхит және өкпе эмфемизмі дамуы мүмкін. Айтпақшы, бұл сырқаттар әрбір 

шылым  шегушіге  тән.  Сонымен  қатар,  шылым  шегетіндердің  шашынан  үнемі 

темекінің иісі шығып тұрады, олардың «тістері сарғайып кеткен», саусақтарында 

сары дақтар бар, аузынан шылымның иісі шығып тұрады, терілері ақшыл немесе 

қоңыр  түсті  дақтарымен  құрғақ  болады.  Мұндай  іздер  адамның  ішкі 

органдарында (өкпе, кеңірдек тамыры, жүрек және т.б.) да байқалады.  

Шылым  шегетіндерде  мерзімнен  бұрын  әжімдер  пайда  бола  бастайды. 

Көбісінде  никотиннің  әсерінен  көру  қабілеті  төмендейді  (темекі  соқырлығы). 

Айтпақшы,  тіпті  темекі  тартатын  ер  адамға  шылым  шегетін  әйелдің  иісі 

жағымсыз  екені  белгілі.  Темекі  тартпайтындар  туралы  не  айтуға  болады,  ал 

олардың саны, қуанышқа орай, артуда.  

   

Шылым шегетіндерде  жиі созылмалы бронхит, туберкулез және басқа да 

өкпе  аурулары  пайда  болады.  Шылым  шегу    атеросклероздың,  инфаркттың 

және  инсульттің  дамуы  мен  онкологиялық  аурулардың  (ең  бастысы  өкпенің) 

қаупінің  негізгі  факторларының  бірі  болып  табылады:  темекі  тартатындардың 

тамырлары 10-15 жылға ерте тозады, терінің қартаюы 20 жылға ерте басталады, 

ал өмірлері 10-15 жылға қысқарады. 

    

Ата-аналардың  шылым  шегуі  баланың  денсаулығына  әсер  етеді,  туа 

біткен  дене  кемістігіне,  генетикалық  ауруларға  және  балалардың  қатерлі 

ісіктеріне, соның ішінде лейкемияға – қан ауруына әкеледі.

 

          

Өзіңе  немесе  жақын  адамыңа  никотин  тәуелділігі  кезінде  қалай 

көмектесуге болады:

 

- 

көз алдынан шылымды еске түсіретін заттардың барлығын алып тастау керек. 

Үйде  және  жұмыс  орнында  шылымға,  оттыққа,  күл  сауытқа  орын  болмауы 

керек;

 

- 

шылымнан бас тартатын нақты күнді белгілеу керек;

 

- 

өзіне бір күнге ғана мақсат қою керек. Шылымды бір жолға тастаймын деп 

серт етпеу; 

 

 

 

 

 

60 

- 

назарды  басқаға  аудара  білуге  үйрену.  Қатты  шылым  шеккісі  келгенде  тез 

тұрып басқа бір істерді жасай бастау керек;

 

- 

досыңды немесе отбасының бір мүшесін сізбен бірге шылым шегуді тастауға 

үгіттеу керек.

 

Шылым шегуге  ұмтылысты азайту үшін бірінші жарты жылда құрамында 

никотин  бар  препараттарды,  мысалы,  «Никоретто»,  «Коррида  +R»,  «Табакул»  

сағыздарын немесе осыларға ұқсас заттарды қолдану керек.

 

   

Сонымен  қатар,  құрамында  никотимед  бар  азық-түліктерді,  мысалы, 

баклажан, қартоп, гүлді капустаны пайдалану ұсынылады. 1 мкг никотимед 240 

г қызыл қызанақта, 140 г қартопта, 10 г баклажанда бар. 1 кг гүлді капустаның 

құрамында 4 бастап 16 мкг дейін никотимед бар. 

Егер сіз шылым шегуді жалғастыра берсеңіз, онда тамақтану рационына С 

витамині  бар  азық-түліктерді:  орамжапырақты,  көк  шөпті,  томатты,  тәтті 

бұрышты,  қара  қарақатты,  ақжелекті,  бүлдіргенді,  лимонды  және  т.б.  қосу 

қажет,  себебі  бір  тартылған  темекі  витаминнің  тәуліктік  нормасының 

жартысына дейінгі мөлшерін «тартып алады».  

Қазақстанда  2009  ж.  9  қазанынан  бастап  қоғамдық  жерлерде  шылым 

шегуге,  ішімдікті 21 жасқа толмаған азаматтарға сатуға және қолдануға тыйым 

салу  туралы  Заң  енгізілді.  Заңға  сәйкес,  білім  беру,  денсаулық  сақтау 

ұйымдарында, 

мұражайларда, 

қоғамдық 

тамақтану 

орындарында, 

кинотеатрларда,  көрме  және  спорт  залдарында,  бұқаралық  демалу  орындары 

бар  басқа  да  жабық  ғимраттарда,  соның  ішінде  түнгі  клубтар  мен 

дискотекаларда    шылым  шегуге  тыйым  салынған.  Сонымен  қатар,  үйдің  кіре 

берісінде  және  жұмыс  орны  болып  табылатын  бөлмелерде  шылым  шегуге 

болмайды.  Әуежайлар  мен  вокзалдар  ғимараттарында  арнайы  белгіленген 

орындарда  ғана  шегуге  болады.  Сондай-ақ,  Заң  18  жасқа  толмаған  жастарға 

шылым бұйымдарын сатуға тыйым салуды да алдын ала қарастырған. Шылым 

бұйымының  сипаттамасы  туралы  жалған  ақпарат  үшін  жауапқа  тарту 

енгізілген.  

 

Әдебиеттер тізімі: 

 

1. Гигиена. Медицинская газета для всех. 2007.  № 2 /9. 

2. Индустриальная Караганда. 2008,  26 июня. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

61 

АИТВ/ЖИТС және ЖЖБИ алдын алу 

 

 

 

 

«Сау Ұрпақ» АҚ жаттықтырушы-волонтері    

С. Арқалықова  

 

 

 

 

Үлкендердің  көпшілігіне  14  жастан  бастап,  25  жасқа  дейінгі  жастардың 

арасынан    ерте  жастан  бастап  жыныстық  қарым-қатынастың  жиі  кездесетіні, 

неке  қиюға  дейінгі  жыныстық  қатынастарды  бастап,  бір  адамға  ғана  адал 

болып,  қорғаныс  ретінде  презерватив  қолданбайтындары  түсініксіз  жағдай 

болып  табылады.  Жастар  кейбір  кезде  есірткіні,  сонымен  қатар,  иньекцияны 

татып  көруге  талпынады.  Мұның барлығы  жастардың жыныстық  қатынстарға 

түсіп,  иньекциялық  есірткілерді  қолданбастан  бұрын,  алдын  алу 

бағдарламаларын  жүзеге  асырудың  аса  зор  маңыздылығын  көрсетеді,  себебі, 

олардың көп бөлігі АИТВ салдарының қауіп-қатерін де білмейді.  

«Білім»  өздігінен  «іс-әрекетті»  білдіре  бермейді.  Жастардың  көпшілігі 

өздерінің  білімдерін,  қауіп-қатер  мен  мінез-құлқын  түйсінуді  өзара 

байланыстыра  алмайды.  Көптеген  жастардың  әлсіздікке  шалдықтыратын 

жағдайлары  мәселені  тек  жартылай  анықтайды.  Бірдей  дәрежеде  жастарға 

қауіпсіз әрекетке көшуге, яғни, кәмелет жасына толмаған жастарға қарсы тұру 

стратегиясын дамытуға, өзін-өзі оң көзқараспен бағалауды жетілдіру мен қауіп-

қатерлі  іс-әрекеттің  пайда  болу  мүмкіндігін  төмендететін  әлеуметтік  қолдау  

жүйесін құруға көмек көрсете алатынын түсіну маңызды.  

Алдын  алу  әрекеттерінің  міндеттері  –  адамды  АИТВ  және  ЖЖБИ 

жұқпалы ауруларынан арылтуға мүмкіндік туғызатын іс-әрекетке баулуға,  яғни 

адамдарды  ұзақ  мерзімге  іс-әрекетін  қауіпсіз  ете  отырып,  өзгертуге  ықпал 

жасауға көмектесу болып табылады.  

АИТВ және ЖИТС жөнінде ақпарат 

Республикада 2010 жылдың 1 қазанында 15 318 АИТВ-ға шалдыққандар, 

1178 ЖИТС-ты жұқтырғандар саны тіркелді.  

АИТВ және ЖИТС дегеніміз не? 

АИТВ  –  ЖИТС  ауруын  тудыратын  адамның  иммундық  тапшылық 

вирусы. 

АИТВ – қарапайым микроскоп арқылы көрінбейтін ең ұсақ вирус.

-

инфе 

имеет несколько стадий. 

Вирустың  адам  ағзасына  енуі  (АИТВ)  жұқпалы  аурулардан  қорғауды 

қамтамасыз ететін иммундық жүйенің бұзылуына және әлсіреуіне әкеп соғады. 

АИТВ жұқпалы ауруына шалдығу үшін 3 жағдайдың болуы жеткілікті: 

•

 

вирустың өзінің болуы 

 

 

 

 

 

62 

•

 

жұқпалы ауруға шалдығу үшін АИТВ жеткілікті мөлшері 

•

 

АИТВ қанға сіңуі қажет 

Ағзаның    иммундық  жүйесінің  адамның  иммундық  тапшылық  вирусын 

жұқтыруының  нәтижесінде,  оппортунистік  деп  аталатын  және  ЖИТС  ауруын 

тудыратын инфекциялар тарайды.  

ЖИТС – жұқпалы иммундық тапшылық синдромы. 

СИНДРОМ – белгілі бір ауру мен жағдайдың болуын көрсететін белгілер 

мен нышандар қатары; 

ЖҰҚПАЛЫ  –  туа  біткен  емес,  адамнан  адамға,  соның  ішінде,  анадан 

балаға жұқтырылатын; 

ИММУНДЫҚ  –  адамның  ауру  жұқтыратын  микроорганизмдерден 

қорғауды қамтамасыз ететін иммундық жүйесіне қатысты;  

ТАПШЫЛЫҒЫ 

– 

иммундық 

жүйенің 

ауру 

жұқтыратын 

микроорганизмдерге қарсы жауап бере алмауы;  

Дүниежүзілік денсаулық сақтау (ДДС) терминологиясына сәйкес, ЖИТС 

– 

ағзаның  инфекциялар  мен  қатерлі  ісіктермен  күрес  жүргізуге  кедергі 

келтіретін  жұқпалы  ауру.  ЖИТС  ауруынан  қаза  болғандарға  осы  АИТВ  өзін 

емес, осы инфекцияларды жатқызады. Сонымен қатар, ЖИТС нәтижесінде жиі 

психикалық  және  неврологиялық  ауруларды  тудыратын  орталық  нерв  жүйесі 

зақымданады.  

АИТВ  –  ерекше  вирус,  себебі,  адам  көп  жылдар  бойы  жұқпалы  ауруға 

шалдыққанмен, дені сау болып көрінуі мүмкін. Дегенмен, вирус ағзаның ішкі 

жағында ағзаның иммундық (қорғаныс) жүйесінің бір бөлігі болып табылатын 

қанның  жасушаларын  бұза  отырып,  бірітіндеп  өрши  бастайды.    Егер  адам 

жұқпалы ауруға шалдықса, онда ЖИТС тез таралмайды. Вирус адам ағзасында 

аурудың қандай да болмасын белгілері білінбегенше, он жыл және одан да көп 

жылдар бойы болуы мүмкін.  

АИТВ  –  індет  ұзақ  уақыт  (2  жылдан  15  жылға  дейін)  бойы  ешбір 

белгілерсіз  тарайды (1 сурет). Ағзада АИТВ-инфекциясының таралуын келесі 

сұлба бойынша анықтауға болады: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

63 

ЖИТС-тың  арнайы  белгілері  болмайды,  сыртқы  бейнесіне  адамның 

АИТВ  шалдыққаны  немесе  шалдықпағаны  жөнінде  айту  мүмкін  емес.  АИТВ 

тек зертханалық жолмен анықталады.  

Сондықтан: 

•

 

аурудың туындауына күдік келтірместен, АИТВ шалдығу мүмкін; 

•

 

АИТВ басқаларға білместен жұқтыру мүмкін.  

 

 

Қазіргі таңда адам ағзасындағы АИТВ жоятын дәрі-дәрмек жоқ, дегенмен, 

денсаулықты  нығайтатын  және  ЖИТС  таралуын  баяулататын  дәрілер  бар. 

Бүгінгі күнге дейін жұқтырудың алдын алатын вакциналар ойлап табылмаған.  

Осылайша,  АИТВ  және  ЖИТС  бірдей  емес.  АИТВ  –  иммундық  жүйені 

зақымдайтын    вирус,  ал,  ЖИТС  –адамның    нашар  иммунитетінің  салдарынан 

АИТВ қатар пайда болатын аурулардың кешені.   

жүктеу/скачать 0,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: