Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

34 
 
оқушыны  шығарма  авторының  көзқарасын  түсінуге  жетелеу  және  мәтінді 
қабылдаушы  оқырман  ретінде  тәрбиелеу,  көркем-шығармашылық  және 
танымдық  қабілеттерін  дамыту,  сөз  өнеріне  деген  қызығушылығы  мен 
эстетикалық  талғамын қалыптастыру,  тыңдалым,  айтылым,  оқылым, жазылым 
дағдыларын  жетілдіру,  ұлттық  және  жалпыадамзаттық  құндылық  пен  рухани-
адамгершілік тәрбие беру.  
Пәннің міндеттері:  

 
оқу сапасын (дұрыс, түсініп, шапшаң, мәнерлеп) жетілдіру;  

 
ауыз  әдебиетінің  жанрларымен,  отандық  және  әлемдік  балалар 
әдебиетінің озық үлгілерімен таныстыру;  

 
ақын-жазушылардың  балаларға  арналған  шығармаларының  басты 
тақырыбын, басты кейіпкерлерін және негізгі мазмұнын айқындауға үйрету;  

 
талданып 
отырған 
мәтіннің 
жанрлық 
сипатын 
анықтауға 
машықтандыру;  

 
әдеби-теориялық білім негіздерін қалыптастыру;  

 
адамгершілік  және  эстетикалық  құндылықтар  жүйесі  негіздерін 
қалыптастыру;  

 
оқылған  шығарма  сюжеті  желісімен  немесе  еркін  тақырыпта  әртүрлі 
әдеби  шығармашылық  жұмыс  түрлерін  (өлең,  әңгіме  құрастыру,  мәтінді 
сахналау,  мәтін  бойынша  сурет  салу,  мақала  жазу,  шағын  үзіндіге  сценарий 
жазу, т.б.) орындауға машықтандыру;  

 
әдеби  функционалдық  сауаттылыққа  баулу  және  әдеби  тілде  еркін 
сөйлеуді меңгерту;  

 
тұлғалық  оқырмандық  мәдениетін  қалыптастыруда  ана  тілінде  ауызша 
және  жазбаша  дұрыс  сөйлеу,  өз  ойын  анық  (тіл  байлығын  арттыра  отырып), 
нақты баяндау білігі мен дағдысын қалыптастыру;  

 
кітап  және  анықтамалықтармен,  библиографиялық  әдебиеттер  және 
сөздіктермен жұмыс істей білуге дағдыландыру.  
«Әдебиеттік оқу» пәнін оқыту ерекшелігі – пән мазмұны балалар әдебиеті 
(ауызекі, жазба) үлгілерін, жазушылар өмірбаяны мен шығармашылығы туралы 
қысқаша  мәліметтерді,  ғылыми-танымдық  шығармаларды  оқытып  үйретеді, 
мақала,  естелік,  өмірбаян  туралы  түсінік  қалыптастырады,  әдеби-теориялық 
білімдерді игертеді, монолог, диалог құруға дағдыландырады.  
Пән  баланың  көркем  сөзді  түсінуінде  «сезімдік»  саналарын  пайдалану, 
яғни «сезімге әсер еткен шығарма ғана түсінікті болады» идеясы басшылыққа 
алынып,  мәтінді  түсінуде  музыка,  көркемөнер,  сурет  туындыларының 
мүмкіндіктерін пайдалану алдыңғы орынға қойылды.  
2-сыныптағы оқытудың басты міндеті - баланы оқуға төселдіру үшін оның 
жанына жақын, танымына сай ұлттық құндылықтардарды үйрету.  
Қазіргі  кезде  барлық  ақпарат  құралдарында  адамгершілік  құндылықтар 
азайып, қатігездік белең алып отырғаны жаппай жазылып та, айтылып жатқаны 
белгілі.  Әсіресе,  сондай  жат  қылықтардың  бірегейі  -  қазақ  отбасындағы 
балалардың  ата-анасына  деген  мейірімділігі  азайып,  қарттар  үйіндегі  қазақ 
аталары  мен  апаларының  санының  артуы  –  дұрыс  шешімін  табуы  тиісті 

35 
 
әлеуметтік  маңызды  мәселе.  Осындай  күрделі  істе  оқулықтың,  соның  ішінде 
көркем  сөздің  құдіретін  пайдалануға  мүмкіндік  беретін  «Әдебиеттік  оқу» 
пәніндегі  көркем  шығармалардың  мәні  өте  күшті  тәрбие  құралы  екендігі 
ескерілген.  Жастайынан  балалардың  бойына  ата-анасына,  үлкендерге 
мейірімділік,  қамқорлық  көрсету  мақсатында  «Адам  болам  десеңіз»  жалпы 
бөлімінен  басқа  арнайы  «Қадірлі  әкелерім,  мейірімді  аналарым»  атты  бөлім 
қосылды.  
2-3-сыныпта  маусымдық-тақырыптық  ұстаным  басшылыққа  алынатыны 
себепті  маусымдық  материалдардың  дер  кезінде  оқылуы,  мәтіндегі 
оқиғалардың  оқушының  көз  алдында  өтіп  жатуы  тиістігі  ескеріліп,  оқу  күз 
айында басталатынына орай «Білім керек бәріне», қыс мезгілінің материалдары 
«Қыста  талай  қызық  бар»,  көктем,  жаз  айлары  келбеттері  «Туған  өлке 
табиғатын қастерлейік» деген атаулармен берілді.  
Қазақстан  Республикасы  Білім  және  ғылым  министрінің  2013  жылғы  3 
сәуірдегі  №115  бұйрығымен  бекітіліп,  Қазақстан  Республикасы  Әділет 
министрлігінде  2013  жылы  10  сәуірде  №8424  тіркелген  «Әдебиеттік  оқу» 
пәнінің  оқу  бағдарламасына  сәйкес  2014  жылы  3-сыныптың  оқулығы  қайта 
өңделді.  
3-сыныпта  көрнекті  ақын-жазушылардың  өмірі  мен  шығармашылығынан 
қысқаша  мәлімет  беру  үшін  авторлар  тарапынан  «суреттер  топтамасы»  деген 
айдармен  әдістемелік  тәсіл  қолданылған.  Мұнда  жазушының  өміріне  қатысты 
мағлұматтардың  суреттік  бейнесі  ұтымды  пайдаланылған:  портреті,  белгілі 
туындылары мұқабаларының суреті, нақыл-ақыл сөздері, т.б. Материалдардың 
осындай  қысқа  да  нұсқа  түрде  орналастырылуы  Л.С.Выготскийдің  «сызбалар 
түрінде оқыту баланы ойлауға жетелейді» деген ұстанымына негізделген.  
Мәтіндердегі сөздердің мағынасын білім алушылардың жеңіл қабылдауын 
қамтамасыз  ету  үшін  әлемдік  тіл  ғылымындағы  сөздердің  түсін  анықтау 
теориялары  (А.  Вежбицкая,  Сепир  Уорф,  т.б.)  әдістемелік  қолданыс  тапқан. 
Оқулықтың бірінші бетінен бастап «Білімсіздік», «Білім» күндерінің түсіне зер 
салғызып,  оның  сәулелеріне  атау  табу  тапсырмасы  берілген.  «Білімсіздік» 
күнінің  түсі  қандай  қара  болса,  оның  сәулелеріне  қатысты  оқи  алмау,  жаза 
алмау,  т.б.  сөздердің  де  түп  мағынасы  осы  қараға  жақын  қараңғы,  күңгірт 
дегенге  саяды.  Әрі  қарай  мәтіндерде  де  кейіпкер  өмірінің  ерекше  сәттері 
сипатталған  сөздердің  түрлі-түсті,  келеңсіз  жайттары  қүңгірт  бояулармен 
ерекшеленуі оқушының мәтінді дұрыс түсінуіне, әңгімелеуіне септігін тигізеді.  
2015  жылы  4-сыныпқа  арналған  «Әдебиеттік  оқу»  оқулығы  жоғарыда 
айтылған оқу бағдарламасына сәйкес қайта өңделіп басылып шықты. 
«Әдебиеттік  оқу»  пәні  4-сыныпта  оқушыны  жоғарғы  сыныптардағы 
«Әдебиеттің» жүйелі курсын меңгеруге дайындауға, әдеби сауаттандыруға, сөз 
өнері  құралдары  арқылы  мәдени  дамытуға  баса  көңіл  бөлінеді.  Бұл 
материалдарды  оқытуда  4-сыныпта  жанрлық-хронологиялық  ұстаным 
басшылыққа  алынып,  қазақ  балалар  әдебиеті  тұтас  бітімінің  қысқа  нұсқасы 
ұсынылады.  Әр  тоқсан  бойынша  екі  үлкен  тараудан  топтастырылған 
материалдарды оқыту көзделген. Әр бөлімге бөлінген сағаттар санында ауызша 
және жазбаша тіл дамыту, қайталау сабақтары қоса есептеледі.  

36 
 
Енгізілген  өзгерістердің  бір  жаңалығы  –  баланың  өз  бетімен  ізденуіне 
ықпал  ететін  тапсырмалардың  көптеп  берілуі.  Өйткені  қазіргі  кезде  балаға 
дайын  материалды  ұсынғаннан  гөрі  өз  бетімен  жұмыс  жасауға  үйретуге  көп 
көңіл бөлінуде. Мұның себебі, бастауыш сынып  оқушысы қосымша материал, 
деректер  табуға  үйрену  арқылы  белгілі  бір  мақсатпен  жұмыс  істеуді,  білім 
алудың қыр-сырын аздап болса да ұғына бастайды. 
Бағдарлама  талабы  бойынша  4-сынып  оқушылары  әдеби-теориялық 
ұғымдардың  негізгі  белгілері  мен  әдеби  көркемдегіш  құралдарды  ажыратып 
(теңеу, кейіптеу, мінездеу, портрет), өз сөзінде қолдана білу дәрежесіне жетуіне 
мүмкіндік  туғызу  қажет.  Осы  талапты  орындау  мақсатында  оқулықта  әдебиет 
теориясынан  оқушының  жас  ерекшелігіне  сай  анықтамалар,  мәліметтер 
берілген. 
Жалпы,  оқулық  балаға  дайын  білім  беру  емес,  оқушыларды  өздігінен 
ізденуге, оқуға итермелеу ұстанымына негізделіп дайындалды. Яғни, оқулықта 
автордың  ойын,  шығарманың  мағынасын  түсінуге  көмектесетін  әдіс-тәсілдер, 
тапсырмалар  қолданылды.  Сондай-ақ  әрбір  шығарма  соңындағы  тапсырмалар 
мен  сұрақтар  «Блум  таксономиясын»  басшылыққа  ала  отырып,  шығарманы 
түсінуге, меңгеруге, қолдануға, талдауға, т.б. танымдық қабілеттерін дамытуға 
бағытталатындай  етіп  қайта  түзетілді.  Оқулыққа  енбеген  кейбір  өз  бетінше 
орындалатын  тапсырмалар әдістемелік құралда берілді. Сондықтан мұғалім өз 
жұмысында осы мәселелерді ескеріп, басшылыққа алғаны дұрыс. 
Бастауыш  сынып  оқушысының  дайындық  деңгейіне  келесі  талаптар 
қойылады:  
–  2-сыныпта  көлемі  150-200  сөзден  тұратын  мәтін  мазмұнын  толық, 
қысқаша  және  жоспар  бойынша  таңдау  мен  әңгімелеу;  халық  ауыз  әдебиет 
үлгілерін және 2-3 өтірік өлеңді, 10-15 мақал-мәтел мен жұмбақ, жаңылтпашты 
жатқа  айту;  2-3  өлеңді  жатқа  айту,  25-30  сөзден  тұратын  мазмұндама  мен 
шығарма жазу; 
–  3-сыныпта  көлемі  200-250  сөзден  тұратын  мәтін  мазмұнын  толық, 
қысқаша  және  жоспар  бойынша  таңдау  және  әңгімелеу;  халық  ауыз  әдебиет 
үлгілерін және 3-4 өтірік өлеңді, 4–5 өлеңді жатқа айту; 15-20 мақал-мәтел мен 
жұмбақ,  жаңылтпашты  жатқа  айту;  30-35  сөзден  тұратын  мазмұндама  мен 
шығарма жазу; 
–  4-сыныпта  көркем  шығармадан  алған  әсерін  8-10  сөйлеммен  жазбаша 
түрде орындау; 40-45 сөзден тұратын мазмұндама мен шығарма жазу.  
«Әдебиеттік  оқу»  пәнінің  оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын, 
нақты  айтқанда,  оқу  сауаттылығын  қалыптастыруда  мүмкіншілігі  мол.  PISA 
халықаралық  зерттеуi  бойынша  оқу  сауаттылығы  ұғымы  оқушылардың  жазба 
мәтіндерді  түсініп,  саналы  оқу  қабілеттілігі  және  оларға  рефлексия  жасауы, 
олардың мазмұнын өмірмен байланыстыра алуы, бiлiмдері мен дағдыларын өз 
мақсатына қол жеткізу үшін қолдана білуі дегенді білдіреді. Сондықтан сабақта 
оқушылардың  оқу  сауаттылықтарын  тексеру  олардың  оқу  техникасын  немесе 
мәтiннің  мазмұнын  айтып  беруін  бағалаудан  гөрі,  оқу  барысында  меңгерген 
білімдері  мен  дағдыларын  өмірлік  жағдайларда  қолдана  білу  ептіліктерін 
бағалауға  мән  берген  жөн.  Өйткені  PISA,  PIRLS  халықаралық  зерттеулерiнде 

37 
 
мәтiнді  толық  түсiнгенін  дәлелдейтін  машықтары  мен  меңгеру  деңгейлері 
бағаланады, олар: мәлiметтi табу, мәтiнді түсіндіріп беру, мәтiннiң мазмұнына 
немесе оның формасына рефлексия жасау және оларды бағалау.  
Мәтіннен  мәлімет  таба  білуді  бағалау  үшін  мәтінді  қарап  шығып,  оның 
негізгі элементтерін анықтау және сұрақтан гөрі қажетті (синонимдiк) форманы 
бейнелеген мәліметті іздестіруге бағытталған тапсырмалар қолданған дұрыс.  
Оқушылардың  мәтінді  түсіндіріп  беру  қабілетін  бағалау  барысында 
мәтінде  берілген  әр  түрлі  мәліметтерді  салыстыру,  автордың  сипаттаған 
ойларынан  қорытынды  жасау  немесе  мәтiннiң  мәнiн  түсіну  біліктіліктерін 
қалыптастыруға арналған тапсырмалар орындатқан жөн.  
Рефлексия жасауы мен баға беру қабілетін бағалау үшін мәтіннің мазмұны 
немесе формасына, тапсырманы орындау барысында мәтіндегі мәліметті басқа 
жерден  алған  білімдерімен  байланыстыра  білуіне,  мәтінде  берілген  пікірлерді 
өмір туралы өз көзқарастарымен байланыстырып, дәлелдеулеріне көңіл бөлген 
абзал.  
«Әдебиеттік оқу» пәні 2-4-сыныптарда аптасына 4 сағаттан оқытылып, оқу 
жылы бойынша әр сыныпта 136 сағатты құрайды.  
 
Орыс тілі (оқыту орыс тілді емес мектептер үшін)  
Роль  русского  языка  в  школьной  системе  образования  определяется  в 
целом  его  основной  функцией  как  языка  межнационального  общения  в 
многонациональном государстве.  
Цели  обучения  русского  языка:  формирование  и  развитие  элементарной 
русской  речи  на  ограниченном  лексико-грамматическом  материале; 
взаимосвязанное  обучение  видам  речевой  деятельности  (аудированию, 
говорению,  чтению,  письму);  практическое  усвоение  элементов  уровней 
русского  языка  (фонетики,  графики,  орфоэпии,  лексики,  грамматики, 
словообразования, орфографии, пунктуации); воспитание средствами русского 
языка коммуникативной, нравственной и эстетической культуры.  
Задачи учебного предмета:  

 
научить  учащихся  строить  простейшие  типовые  предложения,  широко 
употребляемые в живой русской речи, обогатить словарный запас учащихся (в 
пределах лексико-грамматического минимума);  

 
научить распространять простейшие типовые предложения за счёт ранее 
усвоенных слов и словосочетаний по законам синтаксического строя русского 
языка;  

 
сформировать у учащихся элементарные навыки активного пользования 
синтаксическими конструкциями для выражения собственных мыслей, чувств и 
наблюдений в рамках тематики для чтения и развития речи;  

 
совершенствовать  навыки  чтения  и  письма,  полученные  на  уроках 
родного  языка;  дифференцировать  звуки  и  буквы  в  системе  гласных  и 
согласных  с  учётом  различий  в  фонетических  системах  родного  и  русского 
языков.  
Содержание  предмета  состоит  из  трех  блоков:  речевой  деятельности, 
языкового  материала  и  текстов  для  чтения  и  развития  речи,  охватывающих 

38 
 
сферы  общения:  учебную,  социально-бытовую,  социально-культурную, 
игровую. Так как  текст выступает как единица обучения и развития речи, для 
отбора  рекомендуются  адаптированные  тексты  из  произведений  детских 
писателей  прозаического  характера,  стихотворения,  а  также  произведения 
малого жанра (пословицы, поговорки, загадки), сказки.  
При  отборе  содержания  обучения  русскому  языку  как  второму  следует 
учитывать  сферу  речевой  деятельности  младших  школьников,  уровневые 
минимумы  (лексический,  грамматический,  тематико-ситуативный,  фонетико-
орфоэпический и др.) для начального этапа обучения, явления транспозиции и 
интерференции.  
Ведущими  компонентами  при  отборе  языкового  материала  являются 
словарь (список слов для активного усвоения) и тематика для чтения и развития 
речи.  
На  начальном  этапе  обучения  русскому  языку  как  второму  учащиеся 
должны  усвоить  1000  лексических  единиц  (в  каждом  классе  примерно  
450-500 слов).  
Особенности  предмета  русского  языка.  Содержание  предмета  состоит  из 
трех блоков: речевой деятельности, языкового материала и текстов для чтения и 
развития  речи,  охватывающих  учебную,  социально-бытовую,  социально-
культурную,  игровую  сферы  общения.  Так  как  текст  выступает  как  единица 
обучения  и развития  речи,  для  отбора  рекомендуются  адаптированные  тексты 
из произведений детских писателей прозаического характера, стихотворения, а 
также произведения малого жанра (пословицы, поговорки, загадки, сказки).  
При  отборе  содержания  обучения  русскому  языку  следует  учитывать 
сферу  речевой  деятельности  младших  школьников,  уровневые  минимумы 
(лексический, 
грамматический, 
тематико-ситуативный, 
фонетико-
орфоэпический и др.) для начального этапа обучения, явления транспозиции и 
интерференции.  
Ведущими  компонентами  при  отборе  языкового  материала  являются 
словарь (список слов для активного усвоения) и тематика для чтения и развития 
речи.  
На  начальном  этапе  обучения  русскому  языку  учащиеся  должны  усвоить 
1000 лексических единиц (в каждом классе примерно 450-500 слов).  
В содержание предмета внесены следующие коррективы:  
- 
дается  подробное  пояснение  к  структуре  речевых  моделей 
(синтаксических конструкций на основе единого грамматического минимума).  
-  внесены  дополнительные  лексические  единицы,  список  слов  для 
активного  усвоения  на  основе  учёта  как  речевой  деятельности,  так  и  единого 
лексического  минимума  по  русскому  языку  для  начального  этапа  обучения 
русскому языку как второму.  
В  тематику  для  чтения  и  развития  речи  учащихся  внесены  новые  темы  – 
это «День за днём», «Ключ к счастью – в труде » и другие.  
Материал  фонетики  дан  с  учётом  дифференцации  звуков  и  букв, 
представляющих трудность для младших школьников казахской школы.  
В  соответствии  с  действующим  базисным  учебным  планом  общее 

39 
 
количество часов распределено конкретно по разделам.  
Русский язык вводится с 3- го класса, то для итогового контроля после 4-го 
класса  разработаны  требования  к  владению  речевыми  умениями  и  навыками 
(аудирование, говорение, чтение, письмо), а также к усвоению языковых знаний 
(элементарные сведения по фонетике, грамматике, лексике и синтаксису).  
На  основе  текстового  материала  выявляются  знания  о  символике  РК  и 
этнокультуроведческие материалы.  
Учащиеся  3-го  класса  должны  понимать  прослушенное  сообщение,  речь 
учителя,  звукозапись  продолжительностью  звучания  1-2  минуты;  составлять 
высказывание  из  2-4  предложений;  сознательно,  плавно  читать  вслух 
небольшие  тексты,  соблюдая  паузы,  словесные  ударения;  учить  наизусть 
небольшие  стихотворения;  задавать  друг  другу  вопросы,  отвечать  на 
поставленные вопросы; пересказывать прочитанный текст; писать по образцу и 
под  диктовку  слова  и  предложения,  написание  которых  не  расходятся  с 
произношением.  
Учащиеся  4-го  класса  должны  уметь  выделять  основную  мысль  и 
структурные элементы текста, пересказывать прочитанное;  составлять связное 
монологическое  высказывание  из  3-4-х  предложений,  составлять  рассказ-
описание, рассказ-повествование; писать под диктовку небольшие тексты из 30-
40  слов  и  изложение  из  5-6  предложений;  зрительные,  зрительно-слуховые, 
словарные,  картинные  диктанты;  строить  диалог;  выразительно  читать  текст; 
знать наизусть не менее трёх стихотворений в четверти.  
Русский  язык  в  школах  с  нерусским  языком  обучения  в  3-4  классах, 
изучается по 2 часа в неделю, общее количество часов в году составляет 68 ч.  
 
Сауат ашу (оқу, жазу) (оқыту ұйғыр тілінде)  
Умумий  билим  беридиған  мәктәпниң  «Сават  ечиш»  пәни  бойичә  оқутуш 
Қазақстан  Жумһурийити  Һөкүмитиниң  2012-жилниң  23-августтики  №  1080 
қарари  билән  бәкитилгән  оттура  билим  беришниң  (башланғуч,  асасий  оттура, 
умумий  оттура  билим  бериш)  Дөләтлик  умумға  мәжбурий  билим  бериш 
стандартиниң асасида әмәлгә ашурулиду.  
Сават ечишниң асасий мәхсити:  

 
оқуш  адәтлиригә  асаслинип,  фонетикилиқ  аңлаш  қабилийитини 
тәрәққий әттүрүш.  

 
тавушларни аҗритишни билиш.  

 
һәрипниң язма түрини йезиш.  

 
һәрипләрни тонуш, саватлиқ йезиш адәтлирини қелиплаштуруш.  

 
өз алдиға оқушқа, йезишқа адәтләндүрүш.  

 
боғумға бөлүп, андин сөзни туташ, җүмлини, мәтинни оқушни билиш.  

 
китап оқушқа болған қизиқишини ашуруш.  

 
оқуш һәм саватлиқ йезишни билиш.  

 
сөзниң тавушлуқ тәркивини билиш.  

 
еғизчә сөзләшни үгитиш арқилиқ әмәлгә ашуруш.  
Сават ечишта төвәндики вәзипиләр әмәлгә ашурулиду:  

40 
 

 
балиларниң яш алаһидилигигә көңүл бөлүш.  

 
оқутуш принциплирини башчилиққа елиш.  

 
сөзләш  нутқиниң  тавушлуқ  алаһидиликлирини  өзләштүрүш,  йеңи 
сөздики тавушларни дурус тәләппуз қилишқа үгитиш.  

 
боғумлап оқуш усули арқилиқ сөзни туташ оқушқа интилдүрүш.  

 
тавушларни  һәрипләр  билән  дурус  бәлгүләшкә,  йезишқа,  сөз  ичидики 
бағлиниш усуллирини сақлап, сөзләрни туташ йезишқа үгитиш.  

 
йезиш тәләплирини орунлитиш.  

 
балиларниң сөзләш нутқини, бағлаштуруп сөзлишини риваҗландуруш.  
«Сават ечиш» пәни бойичә оқуш жүклимиси башланғуч билим беришниң 
базислиқ  оқуш  плани  асасида  оқутуш  уйғур  тилида  жүргүзилидиған  типлиқ 
оқуш  планида  өз  әксини  тапқан.  «Сават  ечиш»  пәни  билим  беридиған  асасий 
программида асасида әмәлгә ашурулиду.  
Базислиқ оқуш планида 1-синип үчүн һәптисигә 7 сааттин, жилиға 231 саат 
берилгән.  
«Сават ечиш» пәнини оқутуш үч дәвир бойичә елип берилиду:  
елипбәгичә болған дәвир – 28 саат.  
елипбә дәври – 98 саат.  
елипбәдин кейинки дәвир – 105 саат. 
 
Сауат ашу (оқу, жазу) (оқыту өзбек тілінде)  
Қозоғистон  Республикаси  Ҳукуматининг  23  август  2012  йилги  №1080 
қарорига  биноан  тасдиқланган  Давлат  умуммажбурий  таълим  стандартига 
асосан, программа ижодий имкониятларни ривожлантириш ва тарбияли билим 
бериш,системалилик,дарс принциплари асосида тузилган.  
Бошланғич  таълим  давлат  қонунини  ҳаётга  тадбиқ  этишда  муҳим  босқич 
ҳисобланади.  Шундай  экан,ҳар  бир  авлод  олдида  инсон  яратган  жамики 
бойликларни,  билимларни  ўрганиш,  ўзлаштириш  ва  ривожлантириш  вазифаси 
туради.  
Бу  вазифани  амалга  оширишнинг  бирдан-бир  йўли  таълим  тизимини 
тинмай  такомиллаштириб  бориш  орқали  ёш  авлодни  илм-фан  асослари  билан 
чуқур  қуроллантиришдир.  Зеро,  илм  олиш  йўлидаги  изланиш  инсоннинг 
эътиқоди  ва  дунёқарашини  шакллантиради,  маънавий-ахлоқий  камолот  сари 
етаклайди.Шу  билан  бир  қаторда  оғзаки  ва  ёзма  нутқ  малакаларини 
шакллантиради,  ўқувчиларда  она  тилига  муҳаббат,  тўғри  гапиришга  ўрганиш 
истагини  тарбиялайди  ва  мустаҳкамлайди.  Шу  сабабли  ҳам,  фан  дастури 
мазмунига  алоҳида  қаралиб,ўқув  жараёнида  қўлланиладиган  турли  усул  ва 
воситалар  мазкур  мақсадга  қаратилган  тақдирдагина  ўз  ечимини  топиши 
мумкин:  

 
ҳар  бир  ўқувчининг  ўзига  хосхусусияти  билан  имкониятига  қараб 
мустақил билим олишини ривожлантириш ва таққослашга ўргатиш.  

 
ўқувчи  олдига  қўйган  мақсадини  тушуниб  етиши,  уни  бажариш 
йўлларини аниқлаш, ўз-ўзини назорат қилиш каби малакаларни шакллантириш.  

 
ўқувчининг шахсий сифати билан и жодийлигинириво жлантириш.  

41 
 

 
тайёр материал асосида эмас,балки ўз ишларинитекшириш, камчилик ва 
ютуқларини ҳисобга олган ҳолда ўз-ўзини баҳолаш.  

 
табақалаштирилган  (дифференциал)  топшириқлар  орқали  ўқувчининг 
билим савиясини ошириш.  

 
ўқув  жараёнини  ташкил  қилишда  ўқувчиларнинг  қобилияти, 
индивидуал  ва  психологик  хусусиятларига  ёндашиш:  кўриш,  эшитиш,  ҳис 
этиш,  таққослаш,  фикр  юритиш,  якун  чиқариш,  таққослаш,  фанга  нисбатан 
қизиқувчанлик  билан  муносабатда  бўлиш,  инсонийлик,  ватанпарварлик, 
меҳрибонлик,  дўстлик,  гуруҳ  билан  ҳамкорликда  ишлаш,  дўстлари  билан 
ижобий муносабатда бўлиш.  
Бу  борада  ўқувчиларнинг  саводини  замон  талабига  мос  ҳолда 
ривожлантириш  “Тил  ва  адабиёт”  бўлими,  “Савод  ўргатиш”  даври  орқали 
амалга  оширилиб,  “Алифбе“,  “Савод  таълими”  дарсликлари  асосида 
интеграллашган мазмунда ташкил қилинади.  
“Савод  ўргатиш”  даврининг  асосий  мақсад  ва  вазифалари.  Бу  даврда 
ўқувчиларнинг  ҳарф,  товуш,  бўғин,сўзва  гап  ҳақидаги  тушунчаларини 
шакллантириш,  хат-савод  ўргатишда  дастлаб,  ҳар  боланинг  товушни  тўғри 
талаффуз  этишини,  уларни  бир-биридан  фарқлаши,  ўрганишини  таъминлаши 
зарур.  
Дастур мазмуни фақат ўқувчининг билимига эмас, балки “Савод ўргатиш” 
таълимининг  фаолият  компонентига,  амалий,  ижодий  ва  мустақил  фаолият 
усулларига  таянган  ҳолда  фанга  нисбатан  қизиқувчанлигини  уйғотиш  ва 
ошириш (мотивация) амалга оширилади.  
“Савод  ўргатиш”  фани  таълимий  дастурида  1-синф  ўқув-тарбия  жараёни 
олдига  қўйилган  ижтимоий  талабларга  асосланган  ҳолда  ўқувчилар 
эгаллашлари  лозим  бўлган  билимлар,  кўникмалар,  малакаларга  қўйиладиган 
талабларни  белгилаб  беради.  Маълумки,  1-синфга  келган  болаларга  хат-савод 
ўргатишда  дастлаб,  ҳар  боланинг  товушни  тўғри  талаффуз  этишини,  уларни 
бир-биридан фарқлашга ўрганишини таъминлаши зарур.  
“Савод  ўргатиш”  фани  мазмуни  3  босқичли  жараён  орқали  амалга 
оширилади: алифбегача бўлган давр, алифбе даври, алифбедан кейинги давр:  

 
алифбегача  бўлган  даврнинг  вазифалари:  болалар  камолотининг  ҳал 
қилувчи  босқичи,  яъни  саводхонлик  даражаси  амалга  оширилади,  ўқиш  ва 
ёзишга  ўргатиш,  мантиқий  тафаккур  этишга,  маънавий-маърифий  ҳамда 
маданий  хулқ-атвор  малакаларини  шакллантириш,  луғат  бойлигини 
кенгайтириш.  

 
алифбе  даври  вазифалари:  ўзбек  алифбосидаги  ҳарфлар  (босма  ва  ёзма 
шакллари, бош ва кичик ҳарфлар) билан таништириш, ҳарфдан бўғин, бўғиндан 
сўз,  сўздан  гап  тузиб  ўқиш  ва  ёзишга  тайёрлаш,  оғзаки  боғланишли  нутқини 
ўстириш,  нутқ  маданияти  устида  ишлаш,  сўз  бойлигини  ошириш  ва  нутқини 
ривожлантириш, 
ўқиш 
малакаси 
билан 
тўғри 
ёзиш 
кўникмасини 
шакллантириш.  

 
алифбедан кейинги давр вазифалари: ўқиш (сўз ва гапни ифодали, тўғри, 
тушуниб)  ва  ёзиш  (хатосиз,  саводли,  тоза,  каллиграфия  қоидаларига  амал 

42 
 
қилиш)  малакаларини  шакллантириш,  тил  бирликлари  ҳақида  тушунча  ҳосил 
қилиш,  матнларни  таҳлил  қилиш,  луғат  бойлиги  ва  боғланишли  нутқ  устида 
ишлай  олиши,  мулоқот  жараёнида  эркин  она  тилидан  фойдаланган  ҳолда  ўз 
фикрини билдириши.  
Ўқув-тарбия  жараёнини  ташкил  қилиш  борасида  қуйидаги  тамойилларга 
амал қилинади:  
1) ёш хусусиятларини ҳисобга олиш.  
2) оддийдан мураккабга қараб бориш.  
3) кетма-кетлиликка амал қилиш.  
4) фанлараро боғланиш.  
5) шахсий йуналтирилганлик.  
Фани  ҳафтасига  7  соатдан,  жами  231  соатни  ташкил  қилиб,  3  босқичли 
жараён орқали амалга оширилади:  
алифбегача бўлган давр – 21 соат.  
алифбе даври – 91 соат.  
алифбедан кейинги давр – 119 соат.  
 

жүктеу/скачать 1,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: