Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі павлодар мемлекеттік педагогикалық институты

 
156 
№18 Зертханалық жұмыс  
 
22-тапсырма. Берілген топографиялық картадағы аймақты сипаттау. 
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.  Аймақты 
сипаттауда қолданылатын жоспар: 
 
А. Жер бедері 
 
Жер бедері туралы мәліметтер келесі ретпен сипатталады: 
– аумақтың  жер  бедеріне  жалпы  мінездеме  (төбелі,  жазықты, 
жазықт-эрозиялы  және  т.б.),  максималды  және  минималды  биіктік 
белгілері; 
– басты су айрықтар, олардың бағыттары, пішіні, өлшемдері мен 
абсолюттік биіктіктері; 
– басты  су  ағарлар  мен  жазықтар,  олардың  бағыты,  пішіндері  мен 
еңісі; 
– жыралар мен шұңқырлар, олардың қоюлығы, ұзындығы мен еңісі; 
– жер  бедерінің  антропогенді  пішіндері:  пайдалы  қазбалардың 
ашық  орындары,  үйінділер,  қазылған  жерлер,  обалар,  шұңқырлар 
және т.б. 
 
Б. Гидрография 
Өзендер 
Өзен бағыты; 
– өзен  арнасы,  оның  ені,  тереңдігі,  еңісі  және  жоспарлы 
бейнеленуі; арна жағалауы, олардың еңісі, пляждар мен жыралардың 
болуы;  түбінің  грунты,  ағысының  жылдамдығы;  өзен  порттары, 
кемежайлар; 
– жайылмасы,  оның  көлемі,  шұңқырлармен  бөлінуі,  өсімдік 
жамылғысы; 
– бар  болса  көпірлерге  сипаттама,  платина,  шлюз  және  т.б. 
гидротехникалық жабдықтар. 
 
Көлдер 
Көлемі, жағалауына мінездеме, қазаншұңқырларына сипаттама. 
 
В. Өсімдік жамылғысы 
 
Ормандар: орман алабының көлемі мен орналасуы, ормандығының 
үлесі,  ағаш  түрлері  бойынша  құрамы,  ағаштардың  биіктігі  мен 

 
157 
қалыңдығы, олардың араларындағы орташа қашықтық, орман жолдары, 
шабылған орман, өртенген орман учаскесі. 
Бұталар:  егер  олар  зор  көлемді  алапты  құрайтын  болса  оларды 
жеке сипаттайды; шағын көлемді бұталарды басқа объекттермен қоса 
сипаттайды. 
Жайылым: түрлері, ауданы. 
 
Г. Батпақтар 
 
Батпақтардың  ауланы  мен  орналасқан  жері,  тереңдігі,  өсімдік 
жамылғысы, жағаларына сипаттама; 
батпақтың өтпелілігі, оның маусым сайын өзгеріп отыруы; 
батпақтарды шаруашылыққа пайдалану. 
 
Д. Елдімекендер 
 
Елдімекен  түрі  (қала,  қала  типті  елді-мекендер,  ауылдар), 
әкімшілік маңызы, халқына сипаттама; 
жол жүйесімен байланысы. 
 
Е. Жол және байланыс жүйелері 
 
Темір жолдар 
Жақын  орналасқан  елдімекендер  атауы,  жолдардың  саны; 
станциялар  және  вокзалдар;  темір  жол  үстіңдегі  құрылыстар  – 
үйінділер, көпірлер, құбырлар, туннельдер және оларға сипаттама. 
 
Автомобильді және грунттық жолдар 
жол түрі (картографиялық классификация бойынша), атауы, жол 
жамылғысы, өтпелі бөлігінің ені; 
жол құрылыстары (үйінділер, құбырлар, көпірлер және т.б.) 
 

 
158 
№19 Зертханалық жұмыс  
 
23-тапсырма.  Эккерлік  түсірілімнің  далалық  абрисі  бойынша 
объектінің планын салып, оның ауданын табу (17-сурет). 
 
 
 
 
 

 
159 

 
160 

 
161 

 
162 

 
163 

 
164 

 
165 

 
166 

 
167 
 
 
17-сурет. 23 тапсырмаға арналған 1-20 нұсқалары 
 
 

 
168 
№20 Зертханалық жұмыс  
 
24-тапсырма. 1:5000 масштабтағы буссолдік түсірілім полигонының 
планын құрып, үйлеспеушілікті параллельдер әдісімен түзету (18 кесте). 
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Берілген нүктелер 
арасындағы  арақашықтықты  масштаб  бойынша  есептеп,  олардың 
бұрышын ескере отырып буссольдік қадамдар жасау керек (18 сурет). 
Қолданылатын формула: 
 
мұндағы  U
n 
-  үйлеспеушілікті  түзету,  f
1
  –  сызықтық  үйлеспеушілік, 
l
n
  -  бастапқы  нүкте  мен  берілген  нүкте  арасындағы  арақашықтық, 
L - жүрістің түгелдей ұзындығы (периметрі).
 
 
18-сурет. Сызықтық үйлеспеушілікті түзету. 
 
18-кесте 
Нұсқа 
Полигон 
қабырғалары 
Қабырға ұзындығы  Қабырға 
азимуты 
1 
1-2 
2-3 
3-4 
4-1 
526 
490 
486 
533 
256 
32 
92 
219 
2 
1-2 
2-3 
3-4 
4-1 
530 
443 
534 
447 
51 
165 
250 
8 
3 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
345 
282 
308 
472 
533 
70 
135 
151 
245 
330 
4 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
334 
370 
422 
531 
319 
21 
84 
145 
236 
300 

 
169 
5 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
343 
278 
436 
470 
355 
78 
35 
144 
251 
294 
6 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
372 
415 
274 
450 
388 
98 
41 
331 
267 
197 
7 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
553 
724 
175 
238 
233 
100 
242 
304 
348 
55 
8 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
415 
272 
453 
406 
436 
41 
333 
267 
213 
114 
9 
1-2 
2-3 
3-4 
4-1 
399 
377 
286 
622 
230 
305 
18 
115 
10 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
536 
587 
395 
271 
198 
124 
258 
310 
27 
95 
11 
1-2 
2-3 
3-4 
4-1 
552 
514 
175 
270 
18 
257 
164 
142 
12 
1-2 
2-3 
3-4 
4-1 
507 
411 
319 
715 
65 
112 
194 
285 
13 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
443 
287 
413 
376 
334 
107 
168 
244 
313 
15 
14 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
413 
269 
383 
359 
640 
49 
118 
165 
238 
331 
15 
1-2 
547 
70 

 
170 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
388 
436 
200 
239 
169 
254 
275 
350 
16 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
410 
274 
447 
302 
518 
44 
333 
267 
204 
127 
17 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
302 
451 
272 
410 
473 
20 
79 
102 
220 
262 
 
18 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
247 
241 
543 
404 
589 
350 
40 
277 
195 
94 
19 
1-2 
2-3 
3-4 
4-5 
5-1 
535 
397 
350 
254 
365 
110 
214 
277 
302 
19 
20 
1-2 
2-3 
3-4 
4-1 
584 
453 
420 
575 
116 
51 
310 
252
 
 

 
171 
№21 Зертханалық жұмыс  
 
25-тапсырма.  Жергілікті  жердің  жер  бедерін  горизонтальдар 
арқылы салу. (19-сурет). 
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.  Қима  биіктігі  – 
1 м-ге тең, бейнені 2 есе үлкейтіп салу керек. Бұл тапсырмада биіктігі 
белгілі  нүктелер  арасындағы  горизонтальдарды  (изогипстар)  салу 
қажет.  Екі  нүкте  арасындағы  горизонтальдарды  интерполяция  әдісі 
арқылы табамыз, яғни қималар құру арқылы жүргізіледі. 
 
 
 
 

 
172 
 
 
 
 

 
173 
 
 
19-сурет. 25 тапсырмаға арналған 1-20 нұсқалары 

 
174 
№22 Зертханалық жұмыс  
 
26-тапсырма.  Берілген  формулалар  арқылы  келесі  өлшемдерді 
анықтау: 
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. 
1) n параллельдер мен m меридиандар бойынша жеке масштабты; 
2) меридиандар мен параллельдер бойынша бұрмаланушылықты; 
3)  меридиан  мен  параллель  арасындағы  бұрышты  θ  және  оның 
90
0
 ауытқуын ε; 
4) аудандарының бұрмалануын ρ; 
5) ең көп a және ең аз b; 
6) бұрыштың бұрмалануын ω; 
7) пішіндерінің бұрмалануын κ. 
Есептеуді жүргізу үшін қажет формулалар: 
 
 
 
 
 
 
№23 Зертханалық жұмыс  
 
27-тапсырма.  Тор  жиілігі  15
0
  болатын  квадраттық  цилиндрлік 
проекция  негізінде  картографиялық  тор  құру.  Берілген  тор  негізінде 
тақырыптық карта құрастыру керек (19 кесте). 
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.  Бұл  проекция 
меридиандар  бойынша  қалыпты  цилиндрлік  тең  аралық  проекция. 
Оны  құру  кезінде  келесідей  жағдайлар  ескеріледі:  m=const=1  яғни 
меридиандар  бойымен  ұзындықтың  масштабы  басты  масштабқа  тең. 
Бұл жағдайлар торды өзара перпендикуляр түзулер арқылы салынған 
тең квадраттар құрылғанда сақталады. 
 
 
 

 
175 
19-кесте 
 
 
Нұсқа 
Масштаб 
Тақырыптық карта 
Карта көздері 
1 
1:120 000 000 
Жердің климаттық 
белдеулері 
7 сыныпқа арналған 
атлас  
4-5 бетте 
2 
1:125 000 000 
3 
1:130 000 000 
4 
1:135 000 000 
5 
1:120 000 000 
Жердің литосфералық 
тақталары 
6 
1:125 000 000 
7 
1:130 000 000 
8 
1:135 000 000 
9 
1:120 000 000 
Жер бетінде шілде 
айындағы температураның 
таралуы 
Ұстаздарға арналған 
атлас  
37 бет 
10 
1:125 000 000 
11 
1:130 000 000 
12 
1:135 000 000 
13 
1:120 000 000 
Жер бетінде қаңтар 
айындағы температураның 
таралуы 
14 
1:125 000 000 
15 
1:130 000 000 
16 
1:135 000 000 
17 
1:120 000 000 
Жердің географиялық 
белдеулері 
Әлемдік атлас 
12 бет 
18 
1:125 000 000 
19 
1:130 000 000 
20 
1:135 000 000 
 
№24 Зертханалық жұмыс  
 
28-тапсырма.  Берілген  географиялық  карталардың  картографиялық 
проекциясын анықтау (2-қосымша). 
Тапсырманы 
орындауға 
арналған 
ұсыныстар. 
Берілген 
тапсырманы орындауда 2 қосымшада көрсетілген картографиялық тор 
элементтері (параллельдер мен меридиандар) арқылы проекцияларды 
анықтаймыз. 
№25 Зертханалық жұмыс  
 
29-тапсырма. 
Тақырыптық 
карталарды 
бейнелеу 
үшін 
қолданылатын  тәсілдер  көмегімен  белгілі  бір  аймақтың  тақырыптық 
картасын кескін картада бейнелеу.  
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.  Қазақстан 
Республикасы  облыстары  бойынша  әрбір  облыстың  статистикалық 
мәліметтер  негізінде  тақырыптық  карталарын  жасау  керек 
(картограмма,  картодиаграмма,  локальді  диаграмма,  нүктелік  тәсіл). 
Статистикалық мәліметтер stat.kz сайтынан алынады. 
 
 

 
176 
№26 Зертханалық жұмыс  
 
30-тапсырма.  Берілген  тақырыптық  карталар  бойынша  аймақтың 
әлеуметтік-экономикалық жағдайына кешенді сипаттама беру. 
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.  Ұсынылған 
карталардан  картографиялық  бейнелеу  тәсілдерін  анықтай  отырып, 
аймақтың  әлеуметтік-экономикалық  жағдайына  кешенді  сипаттама 
беріңіз. 
31-тапсырма.  Берілген  тақырыптық  карталарды  сипаттау  үшін 
қолданылған тәсілдерді анықта. 
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.Ұсынылған  мектептік 
карталардан 
жекелеген 
тақырыптар 
бойынша 
қолданылған 
картографиялық бейнелеу әдісі дәрістерге сүйене отырып анықталады. 
 
№27 Зертханалық жұмыс  
 
32-тапсырма.  Берілген  жоспар  бойынша  жалпы  географиялық 
карталарды талдау. 
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.  Тапсырма  келесі 
жоспар арқылы орындалады: 
 
Жоспар: 
І. Жалпы мәліметтер, математикалық негізі 
1)  Карта  атауы,  оның  пайдаланылуы,  орналасқан  атлас  (атауы, 
шығарған ұйым, баспа орны мен жылы); 
2) Талданатын картаның бас масштабы; 
3) Картаның картографиялық проекциясы; 
4) Картадағы бұрмалану түрлері (максималды және минималды орны). 
ІІ. Географиялық мазмұны  
5) Су объектілерінің бейнеленуі; 
6) Жер бедерінің бейнеленуі; 
7) Грунт жамылғысының бейнеленуі; 
8) Экономикалық-әлеуметтік элементтердің бейнеленуі: 
а) Елді-мекендер 
б) Саяси-әкімшілік бөлінуі 
в) Қатынас жолдары 
9) Басқа да мәдени және экономикалық құбылыстардың бейнеленуі; 
10)  Картадағы  жазулар  Әр  түрлі  құбылыстар  мен  объектілерді 
бейнелеудегі шрифттердің ерекшеліктері. 
ІІІ. Жабдықтау элементтері 
IV. Территорияны қосымша сипаттау элементтері 
V. Карта компановкасы 

 
177 
№28 Зертханалық жұмыс  
 
33-тапсырма.  Белгілі  жоспар  бойынша  шолулық  жалпы 
географиялық картадан берілген ауданды сипаттау. 
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.  Тапсырма  келесі 
жоспар арқылы орындалады: 
Жоспар:  
– Ауданның географиялық орны, территориясы, пішіні мен көлемі. 
– Аудан  табиғатының  ерекшеліктері:  жер  бедері  пішіні,  суы, 
грунты, жер бедерінің грунтпен және сулармен байланысы. 
– Әлеуметтік-экономикалық  ерекшеліктері:  саяси-әкімшілік 
бөліну  элементтері,  елді-мекендер,  олардың  типі,  халқы,  қоныстану 
ерекшеліктері, қатынас жолдарының типтері, көлік торабының пішіні, 
қатынас жолдарының жер бедерімен байланысы. 
 
№29 Зертханалық жұмыс  
 
34-тапсырма. Мектептік географиялық атласты берілген жоспар 
бойынша талдап, оған баға беру. 
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.  Тапсырма  келесі 
жоспар арқылы орындалады: 
Жоспар: 
1) Басты мәліметтер (атауы, баспаға шығарған орны, жылы, карта 
бетінің саны, жалпы беттер саны); 
2) Атлас құрылымы: 
А) әдістемелік және анықтамалық бөлімдердің болуы; 
Б) Карталар жіктелетін негізгі бөлімдер; 
В)  Әрбір  бөлім,  карталардың  құрамы  және  мазмұны  бойынша 
атлас типі; 
Г) Атласты  пайдалануды  жеңілдететін  қосымша  сипаттама 
элементтері; 
3) Картаның математикалық элементтері (масштабы, проекциясы, 
бұрмалану түрлері); 
4)  Картаның  географиялық  мазмұнының  негізгі  элементтері  мен 
оларды көрсету тәсілдері; 
5) Атластың негізгі бөлімдерінің қысқаша сипаттамасы. 
 
№30 Зертханалық жұмыс  
 
35-тапсырма. Екі мектеп атластарын салыстыру. 
Тапсырманы  орындауға  арналған  ұсыныстар.  №28  зертханалық 
жұмыста  берілген  жоспар  бойынша  7-8-9-10-сынып  атластарын 
салыстырады. 

 
178 
ҚОРЫТЫНДЫ БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ 
 
1. Картография міндеттері: 
A)
 
Карталарды  жүйелеу  (жіктеу),  оларға  талдау  жасау,  бағалау, 
сақтау және тарату мәселелерімен айналысу;  
B)
 
Картада  географиялық  объектілердің  орналасуын  нақты 
көрсетуді қамтамасыз ету міндетін шешу; 
C)
 
Карта бойынша өлшеу әдістерін құрастыру; 
D)
 
Ірі масштабты карталарды салу мақсатымен жергілікті жерді 
зерттеудің географиялық және геометриялық әдістерін құрастыру; 
E)
 
Табиғи және қоғамдық құбылыстарды географиялық карталарда 
және тағы басқа шығармаларда көрсету, осы бейнелердің қасиеттерін 
сипаттау, оларды құрастыру және пайдалану әдістерін жасау. 
2. Топография міндеттері:  
A)
 
Каталарды  жүйелеу  (жіктеу),  оларға  талдау  жасау,  бағалау, 
сақтау және тарату мәселелерімен айналысу;  
B)
 
Картада  географиялық  объектілердің  орналасуын  нақты 
көрсетуді қамтамасыз ету міндетін шешу; 
C)
 
Карта бойынша өлшеу әдістерін құрастыру; 
D)
 
Ірі масштабты  карталарды  салу  мақсатымен  жергілікті  жерді 
зерттеудің географиялық және геометриялық әдістерін құрастыру; 
E)
 
Табиғи және қоғамдық құбылыстарды географиялық карталарда 
және тағы басқа шығармаларда көрсету, осы бейнелердің қасиеттерін 
сипаттау, оларда құрастыру және пайдалану әдістерін жасау. 
3. Картографиялық бейне дегеніміз … 
A)
 
Жер бедерінің кедір-бұдырлы беті  
B)
 
Тік  сызыкка  перпендикулярлы  болып  келетін  және  материктер 
астына шартты түрде жалғасатын Дүние жүзілік мұхиттің беті; 
C)
 
Жер эллипсоиды бетінің жазықтада бейнелеудің математикалық 
әдісі; 
D)
 
Жер  бетінің  кіші  осі  бойы  айналу  нәтижесінде  пайда  болған 
жер беті; 
E)
 
Картада  шынайы  объектілер  мен  құбылыстарды  бейнелеудің 
шартты белгілері. 
4. План дегеніміз… 
A)
 
Ірі масштабпен жазықтықта ортогонды проекциясында бейнелеу;  
B)
 
Эллипсоидтің бетін жазықтыкпен алмастыру; 
C)
 
Белгілі  бір  нақтылыкпен  жазықтық  деп  алынған  бөлікшенің 
өлшемдерін бейнелеу; 
D)
 
Барлығы дұрыс; 
E)
 
Дұрыс жауабы жоқ. 

 
179 
5.  Жазықтықта  жер  шарының  немесе  жер  эллипсоидының  бетін 
бейнелеу әдісі қалай аталады: 
A)
 
Меридиандар торы; 
B)
 
Картографиялық проекция; 
C)
 
Картографиялық генерализация (жалпылау); 
D)
 
Картографиялық тор; 
E)
 
Параллелдер торы.  
6. Карта 
бойынша 
кез 
келген 
нүктенің 
географиялық 
координаталарын анықтауға мүмкіндік беретін сызықтар жүйесі: 
A)
 
Меридиандар торы; 
B)
 
Картографиялық проекция; 
C)
 
Картографиялық генерализация (жалпылау); 
D)
 
Картографиялық тор; 
E)
 
Параллелдер торы. 
7. Экватор  нүктесінен  шеңбер  градустары  арқылы  көрсетілген 
қашықтықты анықтауға мүмкіндік беретін картадағы сызықтар: 
A)
 
Меридиандар торы 
B)
 
Картографиялық проекция; 
C)
 
Картографиялық генерализация (жалпылау); 
D)
 
Картографиялық тор; 
E)
 
Параллелдер торы. 
8. Ендікті анықтауға мүмкіндік беретін картадағы сызықтар: 
A)
 
Меридиандар торы 
B)
 
Картографиялық проекция; 
C)
 
Картографиялық генерализация (жалпылау); 
D)
 
Картографиялық тор; 
E)
 
Параллелдер торы. 
9.  Эллипс  немесе  жер  шары  бетінің  аудандық  өлшемдерінің 
картаға  түсіру  барысында  қанша  санға  кішіретілгенін  көрсететін 
қатынасы қалай аталады: 
A)
 
Бұрыштардың нольдік бұрмалану сызығы; 
B)
 
Аудандардың басты масштабы; 
C)
 
Басты масштаб; 
D)
 
Аудандардың жеке масштабы ; 
E)
 
Ұзындықтардың нольдік бұрмалану сызығы. 
10. Картаға түсіргенде бұрыштардың бұрмалануын есепке алмайтын 
проекция: 
A)
 
Теңірі; 
B)
 
Тең аралық; 
C)
 
Кез келген; 
D)
 
Тең бұрышты; 
E)
 
Тең масштабты. 

 
180 
11. Картаға 
түсіргенде  аудандардың  бұрмалануын  есепке 
алмайтын проекция 
A)
 
Теңірі; 
B)
 
Тең аралық; 
C)
 
Кез келген; 
D)
 
Тең бұрышты; 
E)
 
Тең масштабты. 
12. Бұрмаланудың  барлық  түрлерін  толығымен  жоймай,  оларды 
минималды көрсеткіштерге жеткізетін карталар: 
A)
 
Теңірі; 
B)
 
Тең аралық; 
C)
 
Кез келген; 
D)
 
Тең бұрышты; 
E)
 
Тең масштабты; 
13. Мектеп, 
ғылыми-аныктамалық, 
техникалық, 
мәдени-
ағартушылық,  туристік  карталар  деген  жіктелу  қандай  белгілері 
бойынша жасалған: 
A)
 
Масштаб бойынша;  
B)
 
Қамтуы бойынша; 
C)
 
Міндеті бойынша; 
D)
 
Нақтылығы бойынша; 
E)
 
Тақырыбы бойынша. 
14. Жер  бедері  беткейлерінің  құлымалығы  картасын  қандай 
карталар типіне жатқызуға болады: 
A)
 
Кешенді;  
B)
 
Анаміздік; 
C)
 
Туристическая; 
D)
 
Синтездік; 
E)
 
Инвентаризациялық. 
15. Карталардың  қайсының  қоғамдық  құбылыстардың  тақырыптық 
картасына жатқызуға болады? 
A)
 
Жарты шарлардың физикалық картасы;  
B)
 
Қазақстанның физикалық картасы; 
C)
 
Қазақстанның геологиялық картасы; 
D)
 
Әлемнің саяси картасы; 
E)
 
Африканың физикалық картасы. 
16. Карта  элементтерінің  қайсысы  оның  географиялық  негізіне 
жатады? 
A)
 
Масштаб;  
B)
 
Тереңдіктер мен биіктіктер шкаласы; 
C)
 
Гидрографиялық торап; 
D)
 
Үзінді-карта; 
E)
 
Табиғи зоналар. 

 
181 
17. Карта  элементтерінің  кайсысы  оның  тақырыптық  мазмұнына 
жатады ? 
A)
 
Масштаб;  
B)
 
Тереңдіктер мен биіктіктер шкаласы; 
C)
 
Гидрографиялық торап; 
D)
 
Үзінді-карта; 
E)
 
Табиғи зоналар. 
18. Карта элементтерінің кайсысы қосымша мәліметтерге жатады? 
A)
 
Масштаб;  
B)
 
Тереңдіктер мен биіктіктер шкаласы; 
C)
 
Гидрографиялық торап; 
D)
 
Үзінді-карта; 
E)
 
Табиғи зоналар. 
19. Карта элементтерінің қайсысы картаның аңызына жатады? 
A)
 
Масштаб;  
B)
 
Тереңдіктер мен биіктіктер шкаласы; 
C)
 
Гидрографиялық торап; 
D)
 
Үзінді-карта; 
E)
 
Табиғи зоналар. 
20. Өзеннің  мөлшерін  көрсететін  сызықтық  белгілер  қалай 
ажыратылады? 
A)
 
Мөлшері бойынша; 
B)
 
Түсі бойынша; 
C)
 
Ішкі құрылымы бойынша; 
D)
 
Ені бойынша; 
E)
 
Бағдарлау бойынша. 
21. Жалпы  географиялық  карталарда  теміржол  және  тас  жол 
торабын көрсететін сызықтық белгілер қалай ажыратылады? 
A)
 
Мөлшері бойынша; 
B)
 
Түсі бойынша; 
C)
 
Ішкі құрылымы бойынша; 
D)
 
Ені бойынша; 
E)
 
Бағдарлау бойынша. 
22. Жер шарының радиусын кім алғаш рет есептеді? 
A)
 
Геродот; 
B)
 
Птолемей; 
C)
 
Эратосфен;  
D)
 
Гипарх;  
E)
 
Ликатор. 
23. “Параллель” мен “меридиан” ұғымдарын кім енгізді? 
A)
 
Геродот; 
B)
 
Птолемей; 

 
182 
C)
 
Эратосфен;  
D)
 
Гипарх; 
E)
 
Ликатор. 
24. Жердің  шар  тәрізділігін  ескеріп,  алғышқы  картасын  кім 
құрастырды? 
A)
 
Геродот; 
B)
 
Птолемей; 
C)
 
Эратосфен;  
D)
 
Гипарх;  
E)
 
Ликатор. 
25. Экваторды  алғаш  рет  36  бөлікке  (градусқа)  бөлген  және 
“ендік” мен “бойлық” терминдерін енгізген ғалым? 
A)
 
Геродот; 
B)
 
Птолемей; 
C)
 
Эратосфен;  
D)
 
Гипарх;  
E)
 
Ликатор. 
26. 27-і  картасын  құрастыруға  арналған  арнайы  проекциясы 
қарастырылған «География» атты картография бойынша оқу құралын 
жасалған ғалым: 
A)
 
Геродот; 
B)
 
Птолемей; 
C)
 
Эратосфен; 
D)
 
Гипарх; 
E)
 
Ликатор. 
27. Тікбұрышты  проекцияны  құрастырған  XVI  ғ.  әйгілі  фламанд 
картографы: 
A)
 
Геродот; 
B)
 
Птолемей; 
C)
 
Эратосфен; 
D)
 
Гипарх; 
E)
 
Ликатор. 
28. Географиялық  карталардың  алғашқы  атласын  құрастырған 
ғалым? 
A)
 
Птолемей; 
B)
 
Ломоносов; 
C)
 
Идриси; 
D)
 
Ибн аль-Варди; 
E)
 
Ортелий. 
29. ХII ғ.  Скандинавия,  Еділ,  Үндістан  сияқты  көптеген  объектілер 
салынған үлкен күміс табағындағы дүние жүзінің әйгілі картасын кім 
құрастырады? 
A)
 
Птолемей; 

 
183 
B)
 
Ломоносов; 
C)
 
Идриси; 
D)
 
Ибн аль-Варди; 
E)
 
Ортелий. 
30. Қай  ғалымды  экономикалық  карталар  мен  атластарды 
құрастыру  бойынша  жұмыстар  бағдарламасын  ұсынған  және 
міндеттерін анықтаған экономикалық картографияның негізін салушы 
деп есептеуге болады? 
A)
 
Н.П. Баранский; 
B)
 
М.В. Ломоносов; 
C)
 
И. Евреинов; 
D)
 
С. Ремезов; 
E)
 
Ф. Лужин. 
31. 1820-1824  жж.  Азияның  солтүстік  жағалауын  картаға  түсіру 
бойынша экспедициясын кім басқарды? 
A)
 
Ф.П. Врангель; 
B)
 
Г.И. Шелехов; 
C)
 
Ф.Ф. Беллинсгаузен; 
D)
 
И.Ф. Крузерштерн; 
E)
 
Ю.Ф. Лисянский. 
32. Топографиялық түсірулердің таралуы қай кезеңге жатады?  
A)
 
XV ғ. 
B)
 
XVI ғ. 
C)
 
XVII-XVIII ғ.  
D)
 
XVIII ғ. ортасы - XIX ғ. ортасы;  
E)
 
XIX ғ. алғы - XX ғ. басы. 
33. Әйгілі «дөңгелек карталар», соның ішінде біздің уақытымызға 
жеткен диаметрі 3,56 м келетін «дүние жүзінің эбсторор картасы» қай 
мәдениетке жатады? 
A)
 
Антикалық Рим; 
B)
 
Ежелгі Қытай; 
C)
 
Ортағасырлық Еуропа; 
D)
 
Ежелгі арабтар; 
E)
 
XI ғ. Русь. 
34. Өзінің саяхаты идеясын негіздегенде Колумб кімнің картасын 
қолданды?  
A)
 
Меркатор; 
B)
 
Тосканелли; 
C)
 
Мюнстер; 
D)
 
Диаш; 
E)
 
Эратосфен. 

 
184 
35.  Ең  алғашқы  орыс  картасы  деп  қандай  картографиялық 
шығармасын есептеуге болады? 
A)
 
С. Ремезовтың “Большой чертеж”; 
B)
 
 “Старый чертеж” 1497 ж.; 
C)
 
“Чертеж земли Сибирской”; 
D)
 
“Чертеж земли Московской”; 
E)
 
П. Гичаговтың картасы. 
36. Қай ғасырда Қытай жер өлшеушілері алғашқы картаға түсіру 
жұмысын жүргізді? 
A)
 
XI ғ. 
B)
 
VI ғ. 
C)
 
VIII ғ.  
D)
 
XIII ғ. 
E)
 
XIV ғ. 
37.  Алғаш  рет  картада  екі  батыс  және  шығыс  жарты  шарларын 
және батысы жарты шарында Американы бейнелеген ғалым? 
A)
 
Меркатор; 
B)
 
Вальдземюллер; 
C)
 
Рейс; 
D)
 
Колумб; 
E)
 
Диаш. 
38. Солтүстік және орталық Қазақстан гидрографиясының сызба–
нұсқасын кім құрастырды? 
A)
 
Еремей Майер; 
B)
 
Петр Гичалов; 
C)
 
Алексей Черчесский; 
D)
 
Семен Ремезов; 
E)
 
Семен Крашеннико. 
39.  “XVII  ғ.  географиялық  мәліметтердің  жинағын,  23  картадан 
тұратын,  алғашқы  орыс  атласын  –  “Чертежная  книга  Сибири” 
шығармасын кім құрастырды? 
A)
 
Еремей Майер; 
B)
 
Петр Гичалов; 
C)
 
Алексей Черчесский; 
D)
 
Семен Ремезов; 
E)
 
Семен Крашенников. 
40. Кім алғаш рет “атлас” терминің карталардың жинағы ретінде 
енгізді? 
A)
 
Меркатор; 
B)
 
Вальдземюллер; 
C)
 
Рейс; 
D)
 
Колумб; 
E)
 
Диаш. 

 
185 
41. Қандай мемлекетте триангуляция алғаш рет қолданды? 
A)
 
Испания; 
B)
 
Ұлыбритания; 
C)
 
Ресей; 
D)
 
Франция; 
E)
 
Италия. 
42.  Алғашқы  “Атлас  Всероссийской  империи”  шығармасының 
жобасын құрастырған ғалым: 
A)
 
И.К. Кириллов; 
B)
 
М.В. Ломоносов; 
C)
 
Петр І; 
D)
 
В.Н. Татищев; 
E)
 
В.В. Докучаев. 
43. Физикалық немесе топографиялық жер беті дегеніміз... 
A)
 
Жер бедерінің кедір-бұдырлы беті;  
B)
 
Тік  сызыкка  перпендикулярлы  болып  келетін  және  материктер 
астына шартты түрде жалғасатын Дүние жүзілік мұхиттің беті; 
C)
 
Жер 
эллипсоиды 
бетінің 
жазықтада 
бейнелеудің 
математикалық әдісі; 
D)
 
Жер  бетінің  кіші  осі  бойы  айналу  нәтижесінде  пайда  болған 
жер беті; 
E)
 
Картада шынайы объектерлер мен құбылыстарды бейнелеудің 
шартты белгілері. 
44. Параллель дегеніміз… 
A)
 
Картографиялық  тордағы  сызықтарды  бейнелеу,  масштабты 
белгілеу, картаның атауы; 
B)
 
Жер  эллипсоидының  белгілі  бір  нүкте  арқылы  өтетін 
жазықтық пен жердің айналу осінің қиылысу сызығы; 
C)
 
Белгілі  бір нүкте арқылы жүргізілген тық сызық пен экватор 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 
D)
 
Гринвич меридианының жазықтығы және белгілі бір нүктенің 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 
E)
 
Жер  эллипсоиды  мен  айналу  осіне  перпендикулярлы 
жазықтықтың қиылысу сызығы. 
45. Нүктенің ендігі дегеніміз… 
A)
 
Картографиялық  тордағы  сызықтарды  бейнелеу,  масштабты 
белгілеу, картаның атауы; 
B)
 
Жер  эллипсоидының  белгілі  бір  нүкте  арқылы  өтетін 
жазықтық пен жердің айналу осінің қиылысу сызығы; 
C)
 
Белгілі бір нүкте арқылы жүргізілген тық сызық пен экватор 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 

 
186 
D)
 
Гринвич меридианының жазықтығы және белгілі бір нүктенің 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 
E)
 
Жер  эллипсоиды  мен  айналу  осіне  перпендикулярлы 
жазықтықтың қиылысу сызығы. 
46. Нүктенің бойлығы дегеніміз… 
A)
 
Картографиялық  тордағы  сызықтарды  бейнелеу,  масштабты 
белгілеу, картаның атауы; 
B)
 
Жер  эллипсоидының  белгілі  бір  нүкте  арқылы  өтетін 
жазықтық пен жердің айналу осінің қиылысу сызығы; 
C)
 
Белгілі  бір  нүкте  арқылы  жүргізілген  тік  сызық  пен  экватор 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 
D)
 
Гринвич меридианының жазықтығы және белгілі бір нүктенің 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 
E)
 
Жер  эллипсоиды  мен  айналу  осіне  перпендикулярлы 
жазықтықтың қиылысу сызығы. 
47. Картографиялық информатиканың міндеттері:  
A)
 
Карталарды жүйелеу (жіктеу), оларды талдау, бағалау, сақтау; 
B)
 
Картада  географиялық  объектілердің  орналасуын  нақты 
көрсетуді қамтамасыз ету міндетін шешу; 
C)
 
Карта бойынша өлшеу әдістерін құрастыру; 
D)
 
Ірі масштабты  карталарды  салу  мақсатымен  жергілікті  жерді 
зерттеудің географиялық және геометриялық әдістерін құрастыру; 
E)
 
Табиғи және қоғамдық құбылыстарды географиялық карталарда 
және тағы басқа шығармаларда көрсету, осы бейнелердің қасиеттерін 
сипаттау, оларда құрастыру және пайдалану әдістерін жасау. 
48. Математикалық картографияның міндеттері: 
A)
 
Каталарды  жүйелеу  (жіктеу),  оларға  талдау  жасау,  бағалау, 
сақтау және тарату мәселелерімен айналысу;  
B)
 
Картада  географиялық  объектілердің  орналасуын  нақты 
көрсетуді қамтамасыз ету міндетін шешу; 
C)
 
Карта бойынша өлшеу әдістерін құрастыру; 
D)
 
Ірі масштабты  карталарды  салу  мақсатымен  жергілікті  жерді 
зерттеудің географиялық және геометриялық әдістерін құрастыру; 
E)
 
Табиғи және қоғамдық құбылыстарды географиялық карталарда 
және тағы басқа шығармаларда көрсету, осы бейнелердің қасиеттерін 
сипаттау, оларда құрастыру және пайдалану әдістерін жасау. 
49. Деңгейлік жер беті дегеніміз не? 
A)
 
Жер бедерінің кедір-бұдырлы беті; 
B)
 
Тік сызыкка перпедикулярлы болып келетін және материктер 
астына шартты түрде жалғасатын Дүниежүзілік мұхиттың беті; 
C)
 
Жер эллипсоиды бетінің жазықтада бейнелеудің математикалық 
әдісі; 

 
187 
D)
 
Жер  бетінің  кіші  осі  бойы  айналу  нәтижесінде  пайда  болған 
жер беті; 
E)
 
Картада шынайы объектерлер мен құбылыстарды бейнелеудің 
шартты белгілері. 
50. Эллипсоид дегеніміз не? 
A)
 
Жер бедерінің кедір-бұдырлы беті; 
B)
 
Тік сызыққа перпедикулярлы болып келетін және материктер 
астына шартты түрде жалғасатын Дүниежүзілік мұхиттың беті; 
C)
 
Жер эллипсоиды бетінің жазықтада бейнелеудің математикалық 
әдісі; 
D)
 
Жер  бетінің  кіші  өсі  бойы  айналу  нәтижесінде  пайда  болған 
жер беті; 
E)
 
Картада шынайы объектерлер мен құбылыстарды бейнелеудің 
шартты белгілері. 
51. Нүктенің меридианы дегеніміз не? 
A)
 
Картографиялық  тордағы  сызықтарды  бейнелеу,  масштабты 
белгілеу, картаның атауы; 
B)
 
Жер  эллипсоидының  белгілі  бір  нүкте  арқылы  өтетін 
жазықтық пен жердің айналу осінің қиылысу сызығы; 
C)
 
Белгілі бір нүкте арқылы жүргізілген тық сызық пен экватор 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 
D)
 
Гринвич меридианының жазықтығы және белгілі бір нүктенің 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 
E)
 
Жер  эллипсоиды  мен  айналу  осіне  перпендикулярлы 
жазықтықтың қиылысу сызығы. 
52. Жабдықтау элементтері дегеніміз не? 
A)
 
Картографиялық  тордағы  сызықтарды  бейнелеу,  масштабты 
белгілеу, картаның атауы; 
B)
 
Жер  эллипсоидының  белгілі  бір  нүкте  арқылы  өтетін 
жазықтық пен жердің айналу осінің қиылысу сызығы; 
C)
 
Белгілі бір нүкте арқылы жүргізілген тық сызық пен экватор 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 
D)
 
Гринвич меридианының жазықтығы және белгілі бір нүктенің 
жазықтығы арасындағы бұрыш; 
E)
 
Жер  эллипсоиды  мен  айналу  осіне  перпендикулярлы 
жазықтықтың қиылысу сызығы. 
53. Нүктелі палетка дегеніміз не? 
A)
 
Ұяшық бұрыштарының бірінде орналасқан нүктелер; 
B)
 
Нүктелер мен сызықтар салынған мөлдір пластина; 
C)
 
Ұяшықтардан тұратын нүктелер; 
D)
 
Аталғанның барлығы; 
E)
 
Дұрыс жауабы жоқ. 

 
188 
54. Номенклатура дегеніміз не? 
A)
 
Үлкен аймақтардың топографиялық карталарын беттерге бөлу 
жүйесі; 
B)
 
Беттің орналасуын (адресін) анықтау және белгілеу жүйесі; 
C)
 
1:1000 000 масштабтағы картаны бөлу және белгілеу жүйесі; 
D)
 
Екі параллель арасындағы төрт градустық жолақтар; 
E)
 
Екі меридиан арасындағы алты градусты жолақтар (екі бұрыштар). 
55. Қатар дегеніміз не? 
A)
 
Үлкен аймақтардың топографиялық карталарын беттерге бөлу 
жүйесі; 
B)
 
Беттің орналасуын (адресін) анықтау және белгілеу жүйесі; 
C)
 
1:1000 000 масштабтағы картаны бөлу және белгілеу жүйесі; 
D)
 
Екі параллель арасындағы төрт градустық жолақтар; 
E)
 
Екі меридиан арасындағы алты градусты жолақтар (екі бұрыштар). 
56. Бағана дегеніміз не? 
A)
 
Үлкен аймақтардың топографиялық карталарын беттерге бөлу 
жүйесі; 
B)
 
беттін орналасуын (адресін) анықтау және белгілеу жүйесі; 
C)
 
1:1000 000 масштабтағы картаны бөлу және белгілеу жүйесі; 
D)
 
екі параллель арасындағы төрт градустық жолақтар; 
E)
 
екі  меридиан  арасындағы  алты  градусты  жолақтар  (екі 
бұрыштар) 
57. Графтаудегеніміз не? 
A)
 
Үлкен аймақтардың топографиялық карталарын беттерге бөлу 
жүйесі; 
B)
 
Беттің орналасуын (адресін) анықтау және белгілеу жүйесі; 
C)
 
1:1000 000 масштабтағы картаны бөлу және белгілеу жүйесі; 
D)
 
Екі параллель арасындағы төрт градустық жолақтар; 
E)
 
Екі меридиан арасындағы алты градусты жолақтар (екі бұрыштар). 
58. ТМД елдері карталарын графтау және номенклатура дегеніміз не? 
A)
 
Үлкен аймақтардың топографиялық карталарын беттерге бөлу 
жүйесі; 
B)
 
Беттің орналасуын (адресін) анықтау және белгілеу жүйесі; 
C)
 
1:1000 000 масштабтағы картаны бөлу және белгілеу жүйесі; 
D)
 
Екі параллель арасындағы төрт градустық жолақтар; 
E)
 
Екі  меридиан  арасындағы  алты  градусты  жолақтар  (екі 
бұрыштар). 
59. Топографиялық карта бетінің ішкі жақтаушасы дегеніміз не? 
A)
 
Солтүстік  және  оңтүстік  жақтаушалардағы  көлденең 
сызықтарды цифрлеу; 
B)
 
Трапеция болып көрінетін параллельдер мен меридиандардың 
тік доғалары; 
C)
 
Жиектерінде 
орналасқан 
жабдықтау 
және 
қосымша 
сипаттамалар элементтерінен картаны бөлетін сызық; 

 
189 
D)
 
Тік бұрышты координаталар сызықтары;  
E)
 
Тік координаталық сызықтарды цифрлеу. 
60. Картаның сыртқы жақтаушалары дегеніміз не? 
A)
 
Солтүстік және оңтүстік жақтаушалардағы көлденең сызықтарды 
цифрлеу; 
B)
 
Трапеция болып көрінетін параллельдер мен меридиандардың 
тік доғалары; 
C)
 
Жиектерінде 
орналасқан 
жабдықтау 
және 
қосымша 
сипаттамалар элементтерінен картаны бөлетін сызық; 
D)
 
Тік бұрышты координаталар сызықтары;  
E)
 
Тік координаталық сызықтарды цифрлеу. 
61. Магнитті бұрылу дегеніміз не?  
A)
 
0
о
 және 360
о 
аралығындағы сағат нұсқарының жүруі бойынша 
географиялық  меридианның  солтүстік  бағыты  мен  берілген  бағыт 
арасындағы бұрыш;  
B)
 
0
о
 және 360
о 
аралығындағы сағат нұсқарының жүруі бойынша 
магнитті меридианның солтүстік бағыты мен берілген бағыт арасындағы 
бұрыш; 
C)
 
Географиялық және магнитті меридиандар арасындағы бұрыш; 
D)
 
0
0
 және 360
0 
аралығындағы сағат нұсқарының жүруі бойынша 
осьтік меридианның және оған бойлас келетін сызықтардың солтүстік 
бағыты мен берілген бағыт арасындағы бұрыш; 
E)
 
Белгілі  бір  нүктенің  географиялық  меридианның  солтүстік 
бағыты мен координаталық тордың тік сызығының солтүстік бағыты 
арасындағы бұрыш. 
62. Дирекциондық бұрыш дегеніміз не? 
A)
 
0
о
 және 360
о 
аралығындағы сағат нұсқарының жүруі бойынша 
географиялық  меридианның  солтүстік  бағыты  мен  берілген  бағыт 
арасындағы бұрыш;  
B)
 
0
о
 және 360
о 
аралығындағы сағат нұсқарының жүруі бойынша 
магнитті  меридианның  солтүстік  бағыты  мен  берілген  бағыт 
арасындағы бұрыш; 
C)
 
Географиялық  және  магнитті  меридиандар  арасындағы 
бұрыш; 
D)
 
0
0
 және 360
0 
аралығындағы сағат нұсқарының жүруі бойынша 
осьтік меридианның және оған бойлас келетін сызықтардың солтүстік 
бағыты мен берілген бағыт арасындағы бұрыш; 
E)
 
Белгілі  бір  нүктенің  географиялық  меридианның  солтүстік 
бағыты мен координаталық тордың тік сызығының солтүстік бағыты 
арасындағы бұрыш. 

 
190 
63. Меридиандардың жақындауы дегеніміз не? 
A)
 
0
о
 және 360
о 
аралығындағы сағат нұсқарының жүруі бойынша 
географиялық  меридианның  солтүстік  бағыты  мен  берілген  бағыт 
арасындағы бұрыш;  
B)
 
0
о
 және 360
о 
аралығындағы сағат нұсқарының жүруі бойынша 
магнитті меридианның солтүстік бағыты мен берілген бағыт арасындағы 
бұрыш; 
C)
 
Географиялық және магнитті меридиандар арасындағы бұрыш; 
D)
 
0
0
 және 360
0 
аралығындағы сағат нұсқарының жүруі бойынша 
осьтік меридианның және оған бойлас келетін сызықтардың солтүстік 
бағыты мен берілген бағыт арасындағы бұрыш; 
E)
 
Белгілі  бір  нүктенің  географиялық  меридианның  солтүстік 
бағыты мен координаталық тордың тік сызығының солтүстік бағыты 
арасындағы бұрыш. 
64. Жергілікті жердің қандай объектілері карталарда масштабтан 
тыс шартты белгілермен белгіленеді? 
A)
 
Көлденең  өлшемдері  картаның  масштабында  көрінетін 
объектілер; 
B)
 
Картаның  масштабы  арқылы  көрсетілген  өте  үлкен  ауданды 
алып  жатқан  және  картада  нүкте  арқылы  белгіленетін  объектілер 
(құдық, жол көрсеткіші); 
C)
 
Картаның  масштабы  арқылы  көрсетілмеген  ұзындығы 
жоғары, ал ені салыстырмалы аз болып келетін объектілер; 
D)
 
Белгілі  бір  құбылыстың  таралу  облысы  немесе  объектілері, 
мысалы, өсімдіктердің кейбір түрлері; 
E)
 
Табиғи  және  әлеуметтік  құбылыстардың  облыстарына 
жататын объектілер. 
65.  Қандай  объектілер  картада  масштабты  шартты  белгілер 
арқылы көрсетіледі? 
A)
 
Көлденең  өлшемдері  картаның  масштабында  көрінетін 
объектілер; 
B)
 
Картаның  масштабы  арқылы  көрсетілген  өте  үлкен  ауданды 
алып  жатқан  және  картада  нүкте  арқылы  белгіленетін  объектілер 
(құдық, жол көрсеткіші); 
C)
 
Картаның  масштабы  арқылы  көрсетілмеген  ұзындығы 
жоғары, ал ені салыстырмалы аз болып келетін объектілер; 
D)
 
Белгілі  бір  құбылыстың  таралу  облысы  немесе  объектілері, 
мысалы, өсімдіктердің кейбір түрлері; 
E)
 
Табиғи  және  әлеуметтік  құбылыстардың  облыстарына 
жататын объектілер. 

 
191 
66. Қандай объектілер сызықты шартты белгілермен белгіленеді? 
A)
 
Көлденең  өлшемдері  картаның  масштабында  көрінетін 
объектілер; 
B)
 
Картаның  масштабы  арқылы  көрсетілген  өте  үлкен  ауданды 
алып  жатқан  және  картада  нүкте  арқылы  белгіленетін  объектілер 
(құдық, жол көрсеткіші); 
C)
 
Картаның  масштабы  арқылы  көрсетілмеген  ұзындығы 
жоғары, ал ені салыстырмалы аз болып келетін объектілер; 
D)
 
Белгілі  бір  құбылыстың  таралу  облысы  немесе  объектілері, 
мысалы, өсімдіктердің кейбір түрлері; 
E)
 
Табиғи  және  әлеуметтік  құбылыстардың  облыстарына 
жататын объектілер. 
67. Түсірудің қандай тәсілі полярлық әдіс деп аталады? 
A)
 
Шекаралары  қисық  сызықты  болып  келетін  шағын 
объектілерді түсіру үшін қолданылатын тәсіл; 
B)
 
Пландағы  екі  берілген  нүкте  арқылы  үшінші  нүктенің 
орналасуын  аңықтау  тәсіл.  Нүктелердің  тура  және  теріс  бағыттары 
анықталады.  Екі  нүктенің  біреуі  қол  жеткізбейтін  жерде  орналасқан 
жағдайда (басқа жағалауда) қолданылады; 
C)
 
Ормандардағы жолдарды, елді мекендердегі және тағы басқа 
жабық  кеңістіктердегі  көшелерді  түсіру,  түсірілген  сызық  бойы 
жылжып,  олардың  бағыттарының  (азимуттардың)  тура  сызықтардың 
ұзындығын өлшеу тәсілі; 
D)
 
Жергілікті  жердің  кейбір  нүктелерінің  орналасуы  белгілі 
нүкте мен алғашқы бағыт арасындағы; 
E)
 
Объектілердің  тік  сызықты  шекаралары  немесе  жеке  тік 
сызықтарының  бағыттары  белгілі  бір  бұрышпен  еңістелген  түсіру 
тәсілі. 
68. Түсірудің қандай тәсілі қиылыстыру тәсілі деп аталады? 
A)
 
Шекаралары  қисық  сызықты  болып  келетін  шағын 
объектілерді түсіру үшін қолданылатын тәсіл; 
B)
 
Пландағы  екі  берілген  нүкте  арқылы  үшінші  нүктенің 
орналасуын  аңықтау  тәсіл.нүктелердің  тура  және  теріс  бағыттары 
анықталады.екі  нүктенің  біреуі  қолжеткізбейтін  жерде  орналасқан 
жағдайда (басқа жағалауда) қолданылады; 
C)
 
Ормандардағы жолдарды, елді мекендердегі және тағы басқа 
жабық  кеңістіктердегі  көшелерді  түсіру,  түсірілген  сызық  бойы 
жылжып, олардың бағыттарының  (азимуттардың)  тура  сызықтырдың 
ұзындағын өлшеу тәсілі; 
D)
 
Жергілікті  жердің  кейбір  нүктелерінің  орналасуы  белгілі 
нүкте мен алғашқы бағыт арасындағы; 

 
192 
E)
 
Объектілердің  тік  сызықты  шекаралары  немесе  жеке  тік 
сызықтарының  бағыттары  белгілі  бір  бұрышпен  еңістелген  түсіру 
тәсілі. 
69. Түсірудің қандай тәсілі тұстама тәсілі деп аталады? 
A)
 
Шекаралары  қисық  сызықты  болып  келетін  шағын 
объектілерді түсіру үшін қолданылатын тәсіл; 
B)
 
Пландағы  екі  берілген  нүкте  арқылы  үшінші  нүктенің 
орналасуын  аңықтау  тәсіл.нүктелердің  тура  және  теріс  бағыттары 
анықталады.  екі  нүктенің  біреуі  қол  жеткізбейтін  жерде  орналасқан 
жағдайда (басқа жағалауда) қолданылады; 
C)
 
Ормандардағы жолдарды, елді мекендердегі және тағы басқа 
жабық  кеңістіктердегі  көшелерді  түсіру,  түсірілген  сызық  бойы 
жылжып, олардың бағыттарының  (азимуттардың)  тура  сызықтырдың 
ұзындағын өлшеу тәсілі; 
D)
 
Жергілікті  жердің  кейбір  нүктелерінің  орналасуы  белгілі 
нүкте мен алғашқы бағыт арасындағы; 
E)
 
Объектілердің  тік  сызықты  шекаралары  немесе  жеке  тік 
сызықтарының  бағыттары  белгілі  бір  бұрышпен  еңістелген  түсіру 
тәсілі. 
70. Түсірудің қандай тәсілі ординат тәсілі деп аталады? 
A)
 
Шекаралары  қисық  сызықты  болып  келетін  шағын 
объектілерді түсіру үшін қолданылатын тәсіл; 
B)
 
Пландағы  екі  берілген  нүкте  арқылы  үшінші  нүктенің 
орналасуын  аңықтау  тәсіл.нүктелердің  тура  және  теріс  бағыттары 
анықталады.екі  нүктенің  біреуі  қол  жеткізбейтін  жерде  орналасқан 
жағдайда (басқа жағалауда) қолданылады; 
C)
 
Ормандардағы жолдарды, елді мекендердегі және тағы басқа 
жабық  кеңістіктердегі  көшелерді  түсіру,  түсірілген  сызық  бойы 
жылжып, олардың бағыттарының  (азимуттардың)  тура  сызықтырдың 
ұзындағын өлшеу тәсілі; 
D)
 
Жергілікті  жердің  кейбір  нүктелерінің  орналасуы  белгілі 
нүкте мен алғашқы бағыт арасындағы; 
E)
 
Объектілердің  тік  сызықты  шекаралары  немесе  жеке  тік 
сызықтарының  бағыттары  белгілі  бір  бұрышпен  еңістелген  түсіру 
тәсілі. 
71. Түсірудің қандай тәсілі орағыту тәсілі деп аталады? 
A)
 
Шекаралары  қисық  сызықты  болып  келетін  шағын 
объектілерді түсіру үшін қолданылатын тәсіл; 
B)
 
Пландағы  екі  берілген  нүкте  арқылы  үшінші  нүктенің 
орналасуын  аңықтау  тәсіл.нүктелердің  тура  және  теріс  бағыттары 
анықталады.екі  нүктенің  біреуі  қолжеткізбейтін  жерде  орналасқан 
жағдайда (басқа жағалауда) қолданылады; 

 
193 
C)
 
Ормандардағы жолдарды, елді мекендердегі және тағы басқа 
жабық  кеңістіктердегі  көшелерді  түсіру,  түсірілген  сызық  бойы 
жылжып, олардың бағыттарының  (азимуттардың)  тура  сызықтырдың 
ұзындағын өлшеу тәсілі; 
D)
 
Жергілікті  жердің  кейбір  нүктелерінің  орналасуы  белгілі 
нүкте мен алғашқы бағыт арасындағы; 
E)
 
Объектілердің  тік  сызықты  шекаралары  немесе  жеке  тік 
сызықтарының  бағыттары  белгілі  бір  бұрышпен  еңістелген  түсіру 
тәсілі. 
72.  Қосымша  геометриялық  беттің  осі  жер  эллипсоидының 
осімен перпендикулярлы болып келетін проекция қалай аталады?: 
A)
 
Қалыпты; 
B)
 
Азимутты; 
C)
 
Көлденең; 
D)
 
Шартты; 
E)
 
Қиғыш. 
73.  Қосымша  геометриялық  беттің  осі  жер  эллипсоидының 
осімен сәйкес келетін проекция қалай аталады?: 
A)
 
Қалыпты; 
B)
 
Азимутты; 
C)
 
Көлденең; 
D)
 
Шартты; 
E)
 
Қиғыш. 
74.  Қосымша  геометриялық  беттің  осі  жер  эллипсоидының 
осімен сүйір бұрыш құрған проекция қалай аталады?: 
A)
 
Қалыпты; 
B)
 
Азимутты; 
C)
 
Көлденең; 
D)
 
шартты; 
E)
 
Қиғыш. 
75.  Қалыпты  торда  меридиандар  бір-бірінен  бірдей  қашықтықта 
және  бір-біріне  бойлас  сызықтар,  ал  параллельдер  оларға  перпенди-
кулярлы сызықтар түрінде көрсетілетін проекция қалай аталады? 
A)
 
Цилиндрлік; 
B)
 
Конусты; 
C)
 
Азимутты; 
D)
 
Поликонусты; 
E)
 
Псевдоцилиндрлік. 
76.  Қалыпты  торда  параллельдер  шоғырланған  шеңберлердің 
доғалары,  ал  меридиандар  бір  орталықтан  жан-жаққа  бағыттылған 
сызықтар ретінде көрсетілетін проекция қалай аталады? 
A)
 
Цилиндрлік; 
B)
 
Конусты; 

 
194 
C)
 
Азимутты; 
D)
 
Поликонусты; 
E)
 
Псевдоцилиндрлік. 
77. Қалыпты торда параллельдер толық шоғырланған шеңберлер, 
ал  меридиандар  –  бір  орталықтан  жан-жаққа  бағыттылған  сызықтар 
түрінде көрсетілетін проекция қалай аталады? 
A)
 
Цилиндрлік; 
B)
 
Конусты; 
C)
 
Азимутты; 
D)
 
Поликонусты; 
E)
 
Псевдоцилиндрлік  
78. Қалыпты торда параллельдер неғұрлым төмен болса, соғұрлым 
ендігі соғұрлым радиустары үлкен түзу, қалған меридиандары – қисық 
сызықтар түрінде көрсетілетін проекция қалай аталады? 
A)
 
Цилиндрлік; 
B)
 
Конусты; 
C)
 
Азимутты; 
D)
 
Поликонусты; 
E)
 
Псевдоцилиндрлік.  
79.  Қалыпты  торда  параллельдер  бойлас  сызықтар,  ортанғы 
меридиан  –  оларға  перпендикулярлы  сызық,  қалған  меридиандары  – 
қисық сызықтар түрінде көрсетілетін проекция қалай аталады? 
A)
 
Цилиндрлік; 
B)
 
Конусты; 
C)
 
Азимутты; 
D)
 
Поликонусты; 
E)
 
Псевдоцилиндрлік. 
80.  Қалыпты  торда  параллельдер  шоғырланған  шеңберлердің 
доғалары,  ортанғы  меридиан  –  түзу  сызық,  ал  қалған  меридиандар  – 
қисық сызықтар түрінде көрсетілетін проекция қалай аталады? 
A)
 
Конусты; 
B)
 
цилиндрлік;  
C)
 
Поликонусты;  
D)
 
Псевдоцилиндрлік ;  
E)
 
Азимутты. 
81.  Жартышарлардың  мектеп  картасы  жасалған  проекция  қалай 
аталады: 
A)
 
Қалыпты азимутты; 
B)
 
Конусты; 
C)
 
Поликонусты; 
D)
 
Псевдоконусты; 
E)
 
Көлденең азимутты. 

 
195 
82.  «Дүние  жүзінің  саяси  картасы»  жасалған  проекция  қалай 
аталады? 
A)
 
Қалыпты азимутты; 
B)
 
Кониусты; 
C)
 
Поликонусты; 
D)
 
Псевдоконусты; 
E)
 
Көлденең азимутты. 
83. Антарктиданың картасы қандай проекцияда құрастырылған: 
A)
 
Қалыпты азимутты; 
B)
 
Конусты; 
C)
 
Поликонусты; 
D)
 
Псевдоконусты; 
E)
 
Көлденең азимутты. 
84.  Экономикалық  картада  қалалардағы  өнеркәсіп  салалары  мен 
пайдалы  қазбалардың  кен  орындарын  белгілеу  үшін  бейнелеудің 
қандай тәсілі қолданылады? 
A)
 
Изосызықтар тәсілі; 
B)
 
Сандық көрсеткіштер тәсілі; 
C)
 
Сапалы көрсеткіштер тәсілі; 
D)
 
Белгілер тәсілі; 
E)
 
Қозғалыс белгілер (вектороc) тәсілі. 
85.  Топырақ  картасында  топырақ  түрлерін  белгілеу  үшін қандай 
тәсілді қолдану қажет: 
A)
 
Изосызықтар тәсілі; 
B)
 
Сандық көрсеткіштер тәсілі 
C)
 
Сапалы көрсеткіштер тәсілі; 
D)
 
Белгілер тәсілі; 
E)
 
Қозғалыс белгілер (вектороc) тәсілі. 
86. Картада халықтың тығыздығын белгілеу үшін қандай тәсілді 
қолдану қажет? 
A)
 
Изосызықтар тәсілі; 
B)
 
Сандық көрсеткіштер тәсілі 
C)
 
Сапалы көрсеткіштер тәсілі; 
D)
 
Белгілер тәсілі; 
E)
 
Қозғалыс белгілер (вектороc) тәсілі. 
87.  Әлем  мұхит  картасында  ағындарды  белгілеу  үшін  қандай 
тәсіл қолданылады? 
A)
 
Изосызықтар тәсілі; 
B)
 
Сандық көрсеткіштер тәсілі 
C)
 
Сапалы көрсеткіштер тәсілі; 
D)
 
Белгілер тәсілі; 
E)
 
Қозғалыс белгілер (вектороc) тәсілі. 

 
196 
88.  Климаттық  картада  қаңтар  мен  шілде  айларының  орташа 
температураларын көрсету үшін қандай тәсіл пайдаланады? 
A)
 
Изосызықтар тәсілі; 
B)
 
Сандық көрсеткіштер тәсілі 
C)
 
Сапалы көрсеткіштер тәсілі; 
D)
 
Белгілер тәсілі; 
E)
 
Қозғалыс белгілер (вектороc) тәсілі. 
89. Ауыл  шаруашылық  жеке  дақылдарын  егу  орындарын 
көрсетуде қандай тәсіл қолданылады? 
A)
 
Ареалдар тәсілі;  
B)
 
Изосызықтар тәсілі; 
C)
 
Картограмма; 
D)
 
Картодиаграмма; 
E)
 
Сызықты белгілер. 
90.  Картада  байланыстың  темір  жолдарын  салу  үшін  қандай 
тәсілді қолдану керек? 
A)
 
Ареалдар тәсілі;  
B)
 
Изосызықтар тәсілі; 
C)
 
Картограмма; 
D)
 
Картодиаграмма; 
E)
 
Сызықты белгілер. 
91.  Газ  өнеркәсібінің  салалық  картасында  дүние  жүзінің  жеке 
мемлекеттерінің  газ  өндіру  көлемін  көрсету  үшін  қандай  тәсіл 
қолданылады? 
A)
 
Ареалдар тәсілі;  
B)
 
Изосызықтар тәсілі; 
C)
 
Картограмма; 
D)
 
Картодиаграмма; 
E)
 
Сызықты белгілер. 
92.  Жайылымдар  мен  егістік  жерлерінің  орналасу  картасын 
тақырыптық карталардың қайсысына жатқызуға болады? 
A)
 
Кешенді;  
B)
 
Анализдік (талдау); 
C)
 
Туристік; 
D)
 
Синтездік; 
E)
 
Инвентаризациялық. 
93.  Климат  типтерінің  картасын  тақырыптық  карталардың 
қайсысына жатқызуға болады? 
A)
 
Кешенді;  
B)
 
Анализдік (талдау); 
C)
 
Туристік; 

 
197 
D)
 
Синтездік; 
E)
 
Инвентаризациялық. 
94. Қырым жағалауларының карта-схемасын қандай тақырыптық 
картаға жатқызуға болады? 
A)
 
Кешенді;  
B)
 
Анализдік (талдау); 
C)
 
Туристік; 
D)
 
Синтетиздік; 
E)
 
Инвентаризациялық. 
95. Картометрияның міндеттері? 
A)
 
Каталарды  жүйелеу  (жіктеу),  оларға  талдау  жасау,  бағалау, 
сақтау және тарату мәселелерімен айналысу;  
B)
 
Картада  географиялық  объектілердің  орналасуын  нақты 
көрсетуді қамтамасыз ету міндетін шешу; 
C)
 
Карта бойынша өлшеу әдістерін құрастыру; 
D)
 
Ірі масштабты  карталарды  салу  мақсатымен  жергілікті  жерді 
зерттеудің географиялық және геометриялық әдістерін құрастыру; 
E)
 
Табиғи  және  қоғамдық  құбылыстарды  географиялық 
карталарда  және  тағы  басқа  шығармаларда  көрсету,  осы  бейнелердің 
қасиеттерін  сипаттау,  оларда  құрастыру  және  пайдалану  әдістерін 
жасау. 
96.  Кеңістік  картограф-географ  Салищев  К.А.  карталар  арқылы 
шындықтың моделі ретінде карталардың негізгі қызметтерін көрсетті. 
Осымен байланысты қызметінің міндеті неде? 
A)
 
Білімдерді алу үшін ғылымның әр түрлі салалақ мамандардың 
да, оқушылардың қолдануы үшін; 
B)
 
Ақпаратты  беру  мәлімет  көзі  ретінде  пайдалануда  карталар 
арқылы жүзеге асады және ақпараттың қоймасы болып келеді; 
C)
 
Зерттеліп  жатқан  құбылыстардың  дамуын  анықтауда  жүзеге 
асатын картографиялық модельдерінің қызметі; 
D)
 
Олардың  көмегімен  әр  түрлі  тәжірибелік  есептерді, 
байлыныстарды  жоспарлау,  аймақты  игеру  сияқты  мәселелерді 
шешуде көрініс алады; 
E)
 
Географиялық  карталарды,  оның  ішінде  қасиеттері  мен 
тарихнамасын, карталарды зерттеу әдістемесін анықтау қызметі. 
97. Шапшаңдық қызметінің міндеті неде? 
A)
 
Білімдерді алу үшін ғылымның әр түрлі салалақ мамандардың 
да, оқушылардың қолдануы үшін; 
B)
 
Ақпаратты  беру  мәлімет  көзі  ретінде  пайдалануда  карталар 
арқылы жүзеге асады және ақпараттың қоймасы болып келеді; 
C)
 
Зерттеліп  жатқан  құбылыстардың  дамуын  анықтауда  жүзеге 
асатын картографиялық модельдерінің қызметі; 

 
198 
D)
 
Олардың  көмегімен  әр  түрлі  тәжірибелік  есептерді, 
байлыныстарды  жоспарлау,  аймақты  игеру  сияқты  мәселелерді 
шешуде көрініс алады; 
E)
 
Географиялық  карталарды,  оның  ішінде  қасиеттері  мен 
тарихнамасын, карталарды зерттеу әдістемесін анықтау қызметі. 
98. Танушылық қызметінің міндеті неде? 
A)
 
Білімдерді алу үшін ғылымның әр түрлі салалақ мамандардың 
да, оқушылардың қолдануы үшін; 
B)
 
Ақпаратты  беру  мәлімет  көзі  ретінде  пайдалануда  карталар 
арқылы жүзеге асады және ақпараттың қоймасы болып келеді; 
C)
 
Зерттеліп  жатқан  құбылыстардың  дамуын  анықтауда  жүзеге 
асатын картографиялық модельдерінің қызметі; 
D)
 
Олардың  көмегімен  әр  түрлі  тәжрибелік  есептерді, 
байлыныстарды  жоспарлау,  аймақты  игеру  сияқты  мәселелерді 
шешуде көрініс алады; 
E)
 
Географиялық  карталарды,  оның  ішінде  қасиеттері  мен 
тарихнамасын, карталарды зерттеу әдістемесін анықтау қызметі. 
99. Прогностикалық қызметтің міндеті неде? 
A)
 
Білімдерді алу үшін ғылымның әр түрлі салалақ мамандардың 
да, оқушылардың қолдануы үшін; 
B)
 
Ақпаратты  беру  мәлімет  көзі  ретінде  пайдалануда  карталар 
арқылы жүзеге асады және ақпараттың қоймасы болып келеді; 
C)
 
Зерттеліп  жатқан  құбылыстардың  дамуын  анықтауда  жүзеге 
асатын картографиялық модельдерінің қызметі; 
D)
 
Олардың  көмегімен  әр  түрлі  тәжірибелік  есептерді, 
байлыныстарды  жоспарлау,  аймақты  игеру  сияқты  мәселелерді 
шешуде көрініс алады; 
E)
 
Географиялық  карталарды,  оның  ішінде  қасиеттері  мен 
тарихнамасын, карталарды зерттеу әдістемесін анықтау қызметі. 
100. Картанудың міндіттері неде? 
A)
 
Білімдерді алу үшін ғылымның әр түрлі салалақ мамандардың 
да, оқушылардың қолдануы үшін; 
B)
 
Ақпаратты  беру  мәлімет  көзі  ретінде  пайдалануда  карталар 
арқылы жүзеге асады және ақпараттың қоймасы болып келеді; 
C)
 
Зерттеліп  жатқан  құбылыстардың  дамуын  анықтауда  жүзеге 
асатын картографиялық модельдерінің қызметі; 
D)
 
Олардың  көмегімен  әр  түрлі  тәжірибелік  есептерді, 
байлыныстарды  жоспарлау,  аймақты  игеру  сияқты  мәселелерді 
шешуде көрініс алады; 
E)
 
Географиялық  карталарды,  оның  ішінде  қасиеттері  мен 
тарихнамасын, карталарды зерттеу әдістемесін анықтау қызметі. 

 
199 
101. Бағытты түзету дегеніміз не? 
A)
 
Меридиан және берілген бағыт арасындағы 90
0
-тан  аспайтын 
бағыттың бұрышы; 
B)
 
Магнитті бұрылу мен меридиандардың жақындау арасындағы 
алгебралық айырма; 
C)
 
Сызықтың басындағы нүктеде өлшенген бұрыш; 
D)
 
Сызықтың соңындағы нүктеде өлшенен бұрыш. 
E)
 
Дұрыс жауабы жоқ. 
102. Кері бұрыш дегеніміз не? 
A)
 
Меридиан және берілген бағыт арасындағы 90
0
- тан аспайтын 
бағыттың бұрышы; 
B)
 
Магнитті бұрылу мен меридиандардың жақындау арасындағы 
алгебралық айырма; 
C)
 
Сызықтың басындағы нүктеде өлшенген бұрыш; 
D)
 
Сызықтың соңындағы нүктеде өлшенген бұрыш; 
E)
 
Дұрыс жауабы жоқ. 
103. Тік бұрыш дегеніміз не? 
A)
 
Меридиан және берілген бағыт арасындағы 90
0
- тан аспайтын 
бағыттың бұрышы; 
B)
 
Магнитті бұрылу мен меридиандардың жақындау арасындағы 
алгебралық айырма; 
C)
 
Сызықтың басындағы нүктеде өлшенген бұрыш; 
D)
 
Сызықтың соңындағы нүктеде өлшенген бұрыш; 
E)
 
Дұрыс жауабы жоқ. 
104. Қиманың биіктігі дегеніміз не? 
A)
 
Картадағы  екі  көршілес  горизонтальдар  арасындағы  ара-
қашықтықтар; 
B)
 
Екі көршілес горизонтальдардың биіктіктері арасындағы айырма; 
C)
 
Жерлікті жердің биік айырымының сәйкес горизонтальға ауытқу; 
D)
 
Негізгі горизонтальдар ортасынан өткізілген қосымша қималар; 
E)
 
Жер  бедері  пішінінің  жеткіліксіз  көрсетілу  жағдайында 
өткізілетін горизонтальдардың қимасы. 
105. Жатыс дегеніміз не? 
A)
 
Картадағы  екі  көршілес  горизонтальдар  арасындағы  ара-
қашықтықтар; 
B)
 
Екі көршілес горизонтальдардың биіктіктері арасындағы айырма; 
C)
 
Жерлікті  жердің  биікайырымының  сәйкес  горизонтальға 
ауытқу; 
D)
 
Негізгі горизонтальдар ортасынан өткізілген қосымша қималар; 
E)
 
Жер  бедері  пішінінің  жеткіліксіз  көрсетілу  жағдайында 
өткізілетін горизонтальдардың қимасы. 

 
200 
106. Ылди дегеніміз не? 
A)
 
Картадағы  екі  көршілес  горизонтальдар  арасындағы  ара-
қашықтықтар;  
B)
 
Екі көршілес горизонтальдардың биіктіктері арасындағы айырма; 
C)
 
Жерлікті жердің биік айырымының сәйкес горизонтальға ауытқу; 
D)
 
Негізгі горизонтальдар ортасынан өткізілген қосымша қималар; 
E)
 
Жер  бедері  пішінінің  жеткіліксіз  көрсетілу  жағдайында 
өткізілетін горизонтальдардың қимасы. 
107. Қосымша горизонталь дегеніміз не? 
A)
 
Картадағы  екі  көршілес  горизонтальдар  арасындағы  ара-
қашықтықтар; 
B)
 
Екі көршілес горизонтальдардың биіктіктері арасындағы айырма; 
C)
 
Жерлікті жердің биік айырымының сәйкес горизонтальға ауытқу; 
D)
 
Негізгі горизонтальдар ортасынан өткізілген қосымша қималар; 
E)
 
Жер  бедері  пішінінің  жеткіліксіз  көрсетілу  жағдайында 
өткізілетін горизонтальдардың қимасы. 
108. Жартылай горизонталь дегеніміз не? 
A)
 
Картадағы  екі  көршілес  горизонтальдар  арасындағы  ара-
қашықтықтар; 
B)
 
Екі көршілес горизонтальдардың биіктіктері арасындағы айырма; 
C)
 
Жерлікті жердің биік айырымының сәйкес горизонтальға ауытқу; 
D)
 
Негізгі горизонтальдар ортасынан өткізілген қосымша қималар; 
E)
 
Жер  бедері  пішінінің  жеткіліксіз  көрсетілу  жағдайында 
өткізілетін горизонтальдардың қимасы. 
109. Геодезиалық тірек торы дегеніміз не?  
A)
 
Белгілі  бір  аймақта  біркелкі  орналасқа  геодезиялық  пунктер 
жүйесі; 
B)
 
Жергілікті  жерде  бекітілген  және  геодезиялық  тордың 
нүктелері болып келетін ұшбұрыштар қатары салынған аймақ; 
C)
 
Бұрыштары  мен  жақтарының  барлығы  өлшенетін  сынық 
сызықтар торабы; 
D)
 
Триангуляция, полигонометрия және трилатерация әдістері; 
E)
 
Үш  жағы  сызық  ұзындығынан  1:400000-нан  аспайтын 
қателікпен өлшенетін ұшбұрыштар құрудың қатарлары. 
110. Трилатерация әдісі қандай сызба-нұсқа бойынша құрастырылады? 
A)
 
Белгілі  бір  аймақта  біркелкі  орналасқа  геодезиялық  пунктер 
жүйесі; 
B)
 
Жергілікті  жерде  бекітілген  және  геодезиялық  тордың 
нүктелері болып келетін ұшбұрыштар қатары салынған аймақ; 
C)
 
Бұрыштары  мен  жақтарының  барлығы  өлшенетін  сынық 
сызықтар торабы, 
D)
 
Триангуляция, полигонометрия және трилатерация әдістері; 

 
201 
E)
 
Үш жағы сызық ұзындығынан 1:400000-нан аспайтын қателікпен 
өлшенетін ұшбұрыштар құрудың қатарлары. 
111. Триангуляцияны құрудың сызба-нұсқасы: 
A)
 
Белгілі  бір  аймақта  біркелкі  орналасқа  геодезиялық  пунктер 
жүйесі; 
B)
 
Жергілікті  жерде  бекітілген  және  геодезиялық  тордың 
нүктелері болып келетін ұшбұрыштар қатары салынған аймақ; 
C)
 
Бұрыштары  мен  жақтарының  барлығы  өлшенетін  сынық 
сызықтар торабы; 
D)
 
Триангуляция, полигонометрия және трилатерация әдістері; 
E)
 
Үш жағы сызық ұзындығынан 1:400000-нан аспайтын қателікпен 
өлшенетін ұшбұрыштар қатарлары құрудың сызба-нұсқасы; 
112. Қашықтық өлшеуіштерді пайдалану әдісі: 
A)
 
Оптикалық әрекет принципіне негізделген әдісі; 
B)
 
Нақтылығы орташа келетін сызықты өлшеу әдісі; 
C)
 
Физикалық принципке негізделген әдіс; 
D)
 
Қашықты  одан  тәуелді  өлшемдерді  анықтау  арқылы  жүзеге 
асатын әдіс; 
E)
 
Электрондық әрекет принципине негізделген әдіс. 
113.  Картаның  масштабы  мен  міндетіне  сәйкес  объектілер  мен 
құбылыстарды таңдау және жалпылау дегеніміз не? 
A)
 
Таңдау нормасы; 
B)
 
Картографиалық ценз (тұрақты мөлшер); 
C)
 
Картографиалық мамандану; 
D)
 
Картографиалық жалпылау (генерализация); 
E)
 
Картографиалық жүйелеу. 
114.  1:1  000  000  масштабынан  аусқанда  генерализацияның 
(жалпылаудың) қандай түрі көрінеді? 
A)
 
Таңдау нормасы; 
B)
 
Картографиалық ценз (тұрақты мөлшер); 
C)
 
Картографиалық мамандану; 
D)
 
Картографиалық жалпылау (генерализация); 
E)
 
Картографиалық жүйелеу. 
115. Ауылдық елді мекендердің төрт сатылы топтарын (1000 аса 
тұрғындар,  500-1000  тұрғын,  100-500  тұрғын  және  100-ден  төмен 
тұрғын),  екі  сатылы  (1000-нан  аса  және  1000-нан  төмен  тұрғындар 
саны), 1:100 000 масштабтан 1:1000 000 масштабқа ауысу жалпылаудың 
(генерализация) қандай түріне жатады? 
A)
 
Сапалы сипаттамаларды жалпылау; 
B)
 
Сандық сипаттамаларды жалпылау; 
C)
 
Геометриалық жалпылау; 

 
202 
D)
 
Ценздық таңдау; 
E)
 
Мөлшерлі таңдау. 
116. Қылқан  жапырақты  және  аралас  ормандар  белгілерін 
орманның  жалпы  белгісіне  аустыру  жалпылаудың  қандай  түріне 
жатады? 
A)
 
Сапалы сипаттамаларды жалпылау; 
B)
 
Сандық сипаттамаларды жалпылау; 
C)
 
Геометриялық жалпылау; 
D)
 
Ценздық таңдау; 
E)
 
Мөлшерлі таңдау. 
117. Карта масштабындағы ұзындығы 1 см-ден төмен өзендердің 
жойылуы жағдайында жалпылаудың түрі қандай болып келеді? 
A)
 
Сапалы сипаттамаларды жалпылау; 
B)
 
Сандық сипаттамаларды жалпылау; 
C)
 
Геометриалық жалпылау; 
D)
 
Ценздық таңдау; 
E)
 
Мөлшерлі таңдау. 
118.  Ұсақ  масштабты  карталарда  қосымша  фьордтарды  басты 
фьордтардың санын көбейту арқылы жою жалпылаудың қандай түріне 
жатады? 
A)
 
Сапалы сипаттамаларды жалпылау; 
B)
 
Сандық сипаттамаларды жалпылау; 
C)
 
Геометриалық жалпылау; 
D)
 
Ценздық таңдау; 
E)
 
Мөлшерлі таңдау. 
119.  Мектеп  атласындағы  карталарда  Дүние  жүзілік  мұхиттың 
ағындарын бейнелеу жалпылаудың қандай түріне жатады? 
A)
 
Сапалы сипаттамаларды жалпылау; 
B)
 
Сандық сипаттамаларды жалпылау; 
C)
 
Геометриалық жалпылау; 
D)
 
Ценздық таңдау; 
E)
 
Мөлшерлі таңдау. 
120. Елді мекендердің көлемін белгілейтін пунсондарды анықтау 
үшін қандай шкала қолданылады? 
A)
 
Үздіксіз абсолютті;  
B)
 
Шартты үздіксіз; 
C)
 
Абсолютті сатылы; 
D)
 
Шартты сатылы; 
E)
 
Үздіксіз. 

 
203 
Қосымша 1 
 
Красовский эллипсоиды бойынша параллель мен меридиан 
доғаларының ұзындықтары 
 
Ендік, 
градус 
Параллель 
доғасының 
ұзындығы, 
1
о
 бойлық 
бойынша, м 
Экватордан 
параллелге дейін 
меридиан 
доғасының 
ұзындығы, м 
Ендік, 
градус 
Параллель 
доғасының 
ұзындығы, 1
о
 
бойлық 
бойынша, м 
Экватордан 
параллелге дейін 
меридиан 
доғасының 
ұзындығы, м 
0 
111 321 
000 000 
46 
77 465 
5 096 176 
1 
111 305 
110 576 
47 
76 057 
5 207 339 
2 
111 254 
221 153 
48 
74 627 
5 318 521 
3 
111 170 
331 732 
49 
73 173 
5 429 723 
4 
111 052 
442 312 
50 
71 697 
5 540 944 
5 
110 901 
552 895 
51 
70 199 
5 652 185 
6 
110 716 
663 482 
52 
68 679 
5 763 445 
7 
110 497 
774 072 
53 
67 138 
5 874 723 
8 
110 245 
884 668 
54 
65 577 
5 986 021 
9 
109 960 
995 268 
55 
63 995 
6 097 337 
10 
109 641 
1 105 875 
56 
62 394 
6 208 672 
11 
109 289 
1 216 488 
57 
60 773 
6 320 025 
12 
108 904 
1 327 108 
58 
59 134 
6 431 395 
13 
108 487 
1 437 737 
59 
57 476 
6 542 783 
14 
108 036 
1 548 373 
60 
55 801 
6 654 189 
15 
107 552 
1 659 019 
61 
54 108 
6 765 612 
16 
107 036 
1 769 675 
62 
52 399 
6 877 051 
17 
106 488 
1 880 341 
63 
50 674 
6 988 506 
18 
105 907 
1 991 017 
64 
48 933 
7 099 978 
19 
105 294 
2 101 706 
65 
47 176 
7 211 465 
20 
104 649 
2 212 406 
66 
45 405 
7 322 967 
21 
103 972 
2 323 118 
67 
43 621 
7 434 483 
22 
103 264 
2 433 844 
68 
41 822 
7 546 014 
23 
102 524 
2 544 583 
69 
40 011 
7 657 558 
24 
101 753 
2 655 336 
70 
38 187 
7 769 116 
25 
100 952 
2 766 103 
71 
36 352 
7 880 686 
26 
100 119 
2 876 886 
72 
34 505 
7 992 268 
27 
99 257 
2 987 683 
73 
32 647 
8 103 862 
28 
98 364 
3 098 497 
74 
30 780 
8 215 467 
29 
97 441 
3 209 326 
75 
28 902 
8 327 082 
30 
96 488 
3 320 172 
76 
27 016 
8 438 707 
31 
95 506 
3 431 035 
77 
25 122 
8 550 341 
32 
94 495 
3 541 915 
78 
23 219 
8 661 984 
33 
93 455 
3 652 813 
79 
21 310 
8 773 635 
34 
92 386 
3 763 728 
80 
19 394 
8 885 293 
35 
91 290 
3 874 662 
81 
17 472 
8 996 958 

 
204 
36 
90 165 
3 985 613 
82 
15 544 
9 108 629 
37 
89 013 
4 096 584 
83 
13 612 
9 220 306 
38 
87 834 
4 207 573 
84 
11 675 
9 331 987 
39 
86 628 
4 318 580 
85 
9 735 
9 443 673 
40 
85 395 
4 429 607 
86 
7 791 
9 555 362 
41 
84 137 
4 540 654 
87 
5 846 
9 667 053 
42 
82 852 
4 651 719 
88 
3 898 
9 778 747 
43 
81 542 
4 762 804 
89 
1 949 
9 890 442 
44 
80 208 
4 873 908 
90 
0 000 
10 002 137 
45 
78 848 
4 985 032 
 

 
205 
Қосымша 2 
Дүниежүзілік карталардың проекциясын анықтау 
 
 
Меридиан 
формасы 
 
Параллель 
формасы 
Орталық меридианның экватордан 
алыстаған сайын көршілес 
параллелдер арасындағы доға 
ұзындығының өзгеруі 
 
 
Проекция атауы 
 
 
Түзу 
 
 
Түзу 
Ұлғаяды 
Урмаевтың қалыпты 
цилиндрлік проекциясы 
Түзу болып қалады 
Қалыпты квадраттық 
цилиндрлік проекция 
 
 
Қисық 
 
 
Түзу 
Кішірейеді 
Мольвейдтің 
псевдоцилиндрлік 
проекциясы 
Ұлғаяды 
ЦНИИГАиК 
псевдоцилиндрлік 
проекция 
 
 
 
Қисық  
 
 
 
Шеңбер 
доғасы 
Ұлғаяды 
ЦНИИГАиК 
поликонустық проеция, 
БСЭ нұсқасы 
Түзу болып қалады 
ЦНИИГАиК 
поликонустық проеция 
 
Жарты шарлар картасының проекциясын анықтау 
 
Параллельдер 
формасы 
Орталық 
меридианның 
жарты шардың 
ортасынан 
алыстаған сайын 
көршілес 
параллелдер 
арасындағы доға 
ұзындығының 
өзгеруі 
Экватордың жарты 
шардың ортасынан 
алыстаған сайын 
көршілес 
меридиандар 
арасындағы доға 
ұзындығының 
өзгеруі 
Экваторды 
бейнелейтін 
сызық 
Проекция 
атауы 
 
 
 
Қисық 
 
 
 
Кішірейеді 
 
 
 
Кішірейеді 
 
Түзу  
Ламберттің 
көлдеңен 
азимуттық 
проекциясы 
 
Қисық  
Қисық 
азимуттық 
ортографиялық 
проекция 
 
Кішірейеді 
 
Түзу болып қалады 
 
Қисық 
Ламберттің 
қисық 
азимуттық 
проекциясы 

 
206 
Қисық, биік 
ендіктерде 
қисықтықтард
ың бағыты 
өзгереді 
 
Кішірейеді 
 
Кішірейеді 
 
Қисық 
Қисық 
азимуттық 
проекция 
 
Түзу 
 
Кішірейеді 
 
Кішірейеді 
 
Түзу 
Көлдеңен 
азимуттық 
ортографиялық 
проекция 
 
Шенберлер 
Меридиан 
доғаларының 
ұзындығы 
ұлғаяды 
 
- 
 
Шеңбер 
Қалыпты 
азимуттық 
стереографиял
ық проекция 
 
Материктердің, дүние бөліктері мен мұхиттардың  
проекцияларын анықтау 
 
Параллель 
формалары 
Орталық 
меридианның 
материк немесе 
мұхиттың 
ортасынан алыс-
таған сайын көр-
шілес параллел-
дер арасындағы 
доға ұзынды-
ғының өзгеруі 
Орталық 
параллельдің 
орталық 
меридианнан 
алыстаған 
сайын көршілес 
меридиандар 
арасындағы 
доға ұзынды-
ғының өзгеруі 
Орталық 
меридианна
н алыстаған 
сайын 
көршілес 
меридиандар 
арасындағы 
доға 
ұзындығыны
ң өзгеруі 
Экваторды 
бейнелейт
ін сызық 
Проекция  
атауы 
 
 
 
Қисық 
 
 
 
Кішірейеді 
 
 
 
Кішірейеді 
 
 
Аз 
мөлшерде 
ұлғаяды 
 
Қисық 
Ламберттің қисық 
азимуттық 
проекциясы 
 
Түзу 
Ламберттің 
көлдеңен азимуттық 
проекциясы 
 
 
Қисық 
 
 
Кішірейеді 
 
 
Едәуір 
ұлғаяды 
 
Қисық 
ЦНИИГАиК қисық 
сопақ 
изоколалармен 
 
Түзу  
ЦНИИГАиК 
көлдеңен сопақ 
изоколалармен 
Қисық, 
шеңбер 
доғаларына 
жақын 
 
 
Кішірейеді 
Шығысқа 
қарай аз 
өзгереді, ал 
батысқа қарай 
ұлғаяды 
 
 
Аз өзгереді 
 
 
Қисық 
 
 
Шартты 
ЦНИИГАиК 
 
Түзу  
 
Кішірейеді 
 
Өзгермейді 
Түзу болып 
қалады 
 
Түзу 
Урмаевтың 
псевдоцилиндрлік 
проекциясы 
 
 
Щеңбер 
Барлық меридиан 
доғаларының 
ұзындығы бірдей 
болып қалады 
 
 
- 
 
 
- 
 
 
- 
Постельдің 
қалыптыы 
азимуттық 
проекциясы 

 
207 
Қосымша 3 
 
Геометриялық фигуралардың аудандары 

жүктеу/скачать 5,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: