Литература:
1. Бархударов А.С. Очерки по морфологии современного английского языка. М., 1975.
2. Белошапкова В.А. Сложное предложение в современном русском языке: Некоторые вопросы
теории. М., 1967.
3. Гак В.Г. Синтаксис и семантика. М.: Наука, 1976.
4. Кондаков Н.И. Логический словарь. М.:Наука, 1971.
5. Фролова И.Т. Философский словарь, 1981 г.
6. Тажибаева С.Ж. Каузальные полупредикативные конструкции казахского языка: Н., 2001.
ƏОЖ [811.111:811.512.122]:398.91
МАҚАЛ-МƏТЕЛДЕРДІҢ БЕРІЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
(ҚАЗАҚ, ТҮРКІ ЖƏНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІ МАТЕРИАЛДАРЫ НЕГІЗІНДЕ)
Жузтаев Ж.Б., Кадырова Е.Б., Мержақыпова А.Қ.
(Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті)
Бұл мақалада түрік-ағылшын мақал-мəтелдерін зерттей келе, олардың шығуы,
ұқсастығы мен айырмашылығын ескеріп, кейбір мақал-мəтелдерді сол сақ жəне англо-
саксондар заманынан осы күнге дейін сақталып, ауыз екі тілде айтылып, келе жатқанын
байқадық. Бірнеше ағылшын ғалымдары, соның ішінде еліміздің ақын, жазушылар,
лингвистер мен паремиологтар өздерінің еңбектерінде сақтар туралы көптеген еңбектер
жазып, этимологиялық талдау арқылы əрбір сөздің шығуын зерттеп, сол англо-
саксондар сақтар екенін дəлелдеп отыр. Көптеген руналық таңбаларды зерттей келе,
қаншама ғасырлар өтсе де, кейбір сөздер мен мақал-мəтелдерді сол қалпында өзгермей
қалғанын байқадық. Адам өмірінің мақал-мəтелдер қамтымайтын саласы жоқ. Қазақ
мақалдарындай ағылшын халқының мақалдары да əспеттеп жасалған əсем де əсерлі
дүние. Ас сөзбен көп мағына білдіріп, тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін түйетін
ықшамдық пен мығымдық ағылшын мақалдарына өте тəн. Қазіргі əлемдегі ең бірінші
орында тұрған – ағылышн тілі болып есептелінсе, сол тілдің осыншама деңгейге
жетуіне түрік тілі немеес англо-саксондар тілі көп əсер еткен. Түркизмдердің басым
бөлігі осы қабатта жатқанын байқауға болады.
Ағылшын тілінің дамуына Британ аралдарына келушілер өздерімен бірге
тілдерінде ала келіп, кетерде көп сөздерін қалдырып кеткен. Тіпті кейде сол аралдарда
жергілікті халықпен қоян-қолтық араласып, сіңісіп кеткен. Ағылшын тілінің сөздік
қорын жартысынан көбісі кірме сөздерден құрайтынын ғалымдар дəлелдеп отыр. Ол
туралы белгілі Британ лингвисті Девит Кристал былай түсіндіреді: «Кей халықтар өз
тіліндегі кірме сөздерді сөздік қорына ежелден құшақ жая енгізіп келеді» (“Whereas the
speakers of some languages take great pains to exclude foreign words from their lexicons, the
English seems always to have welcome them”) [1:709]. Сол кірме сөздерге көп үлес қосқан
– англо-саксон тайпасы екен. Олар өздерімен бірге жергілікті халыққа руна жазбасы
мен дінді əкелді. Латын тілін ығыстырып, руна жазуын үйретіп , руналық мəтін мен ел
– елге ақпарат жіберіп отырған. Бұл жайында Ұлы Британия премьер-министрі болған
Уинстон Спенсор Черчиллдің «Ағылшын тарихы» деген төрт томдық еңбегінің бірінші
томында сақтар туралы былай деп жазған: “Some miserable runic scribbling were the only
means by which they could convey their thoughts or wishes to one another at a distance”.
(«Жалкие рунические каракули были единственным способом выражения мыслей и
120
желаний, предназначенных для передачи на расстоянии» 72-бет). [Winston S.Ch. A
History of the English speaking People. Volume 1] [2:72].
Ағылшын тілінің этимологиялық сөздіктері “AS” (Anglo-Saxson) англо-саксондар
тілінен енген, “OHG” (Old High German). «Германия оңтүстігін мекендеген ежелгі
герман тайпалары тілінен енген» деген белгісі бар сөздерге көңіл аудару керек. Англо-
саксондардан енген «tin» сөзі ағылышн этимологы Ернст Уиклидің зерттеуі бойынша,
қазақ тіліндегі «тиын, ұсақ ақша» деген ұғыммен өте ұқсас екенін дəлелдеп отыр. “tin”
AS tin for slang sense of money, said to have been first applied to the tin-worn silver coinage
of the 18
cent. Recalled in 1817, cf. Brass…” [1:727]. Е.Уикли “tin” сөзінің тіліне англо-
саксондар тілінен енгенін ауыз екі тілде ол «ақша» деген мағына білдіретін, 18-ші
ғасырда “tin” атауы ұсақ күміс ақшасы ретінде қолданғанын айтады. «Tиын» сөзі
ежелгі түркі тілінде «металл», «темір» мағынасында қолданылса, ал қазіргі кезде “tin”
сөзі ағылышн тілінде «қалайы», «концервіленген тамақты сақтайтын қалбыр» деген
мағынада қолданылып жүр.
Белгілі қоғам қайраткері, ақын Олжас Сүлейменов «Тюрки в доистории» деген
жарық көрген кітабінда руналық таңбаларды салыстыра отырып, ағылшын тіліндегі
“earth”, “terra” деген сөздердің түркі тіліндегі «йер» (жер) сөзімен тамырлас екенін
дəлелдеді [2002:285,286]. Осыған дəлел ретінде тағы да екі сөзді мысалға келтірсек.
yard-«ярд»-жерді өлшеу үшін қолданылатын бірлік сөзі мен garden-/ga:dn/-көгергіш
өсіруге қолданылған жер телімі сөзін толығырақ Ернст Уикли былай түсіндіреді: “Yard
measure geard cf., Dugierd, rod, wand, measyre of land”. Сонымен, “yard”- «ярд»-англо-
саксондардың тілінде (орысша «жердь», йер-д), жерді өлшеуге арналған «сырғауыл»,
«арқан» немесе «таяқ» деген мағынада қолданылған екен. Яғни, «ярд» сөзі де «йер»
(жер) деген сөзбен өте ұқсас. Ежелгі түркі тілдерінде [ж] дыбысы болмағаны, оның
орнына [й] дыбысы айтылғаны айдан анық. [ж] дыбысы тілімізге тек 10-шы ғасырдан
кейін араб, парсы тілдерінің əсерінен болған. Ал “garden” сөзінің “yard” [йaрд, йерд]
сөзінен шыққанын ағылшын тілінің бірнеше этимологиялық сөздігінен байқауға
болады. Осындай этимологиялық талдаудан кейін, ағылшын тілінің тарихы түркі
тілдерінің əсерінен көп өзгеріске ұшырағанын айта аламыз.
Жазушы Мұрат Аджи ағылшын тіліндегі «yoghurt»- йогурт түркілердің «іріткі»
деген сөзінен шыққанын дəлелдеп берді. Осы туралы ағылшын этимологтары да
зерттеп, былай түсіндіреді: “yogurt also yoghurt» /ym-gart/ [Turk yogьt] (1625): “a
fermented slighty acid often flavored semi-solid food made of whole or skimmed cillus
bulgaricusand Streptococues thermophiles have been added” [1983: 1368] [1:729].
Ағылшын ғалымы, паремиолог Гарней Чемпионның «Əлем халықтарының мақал-
мəтелдері» атты еңбегіндегі түрік мақалдарына арналған тарауына жазған алғы сөзде
(“Introduction to the Proverbs of Turkey”) түрік халқының 4300 мақал-мəтелін жинап
шығарғанын, оны 1897 жылы Е.Ж. Девис (E.J. Davies) ағылшын тіліне аударып
“Osmania Proverbs and Quaint Saying” (Осман түріктерінің мақалдары мен даналық
сөздері) атты кітап етіп бастырғанын айта келе: «Кейінгі дəуірде туындаған бірен-саран
болмаса, ол мақал-мəтелдердің дені ежелден, түріктер орта ғасырларда батысқа
қоныс аудармай тұрып Орталық Азияда көшпелі өмір салтын кешіп жүрген пайда
болған. Мұны мақалдардың мазмұнын сөзбе-сөз, дəлме-дəл аударғанда көрдік.
Көбтеген мақалдарға ауыл тіршілігі мен үй жануарлары жие образ болған. Əсіресе,
түрік мақалдарының басты метафоралық құралы-мал» - дейді. (“With the exceptions a
few comparatively modern ones they are mostly very old, dating from early centuries when
the Turks were leading nomadic and agriculture life Central Asia before their victorious
march to West in the Middle Ages. This can be proved by the figurative rendering of many
proverbs which frequently refer country life and domestic animals, especially the latter;
animals constitute the main metaphorical feature of Turkish proverbs”) [1:733]. Осы
еңбектен бірнеше мақал-мəтелдерді мысалға алсақ:
121
The friend looks at head, the enemy at the foot–Дос-басыңа, дұшпан аяғыңа қарайды;
A bowed is not cut off–Иілген басты қылыш алмас;
All that one suffers from unhappiness comes from the tongue–Басқа пəле тілден;
A village in sight does not require a guide–Көрінген ауылдың алыстығы жоқ;
A dry spoon does not please–Құрғақ қасық ауыз жыртады;
Осыған мысал ретінде, “Turkic (Turkestan) including Turf an”м деген еңбектен
өзімізге өте жақын мақал-мəтелдерді кездестірдік:
An ox is taken by the horns, a man by the tongue–Сиыр мүйізінен, адам тілінен
жазады;
It is foolish bird that soils his own nest–Тұғырына саңғыған сұңқар оңбас, үйірінен
айрылған тұлпар оңбас;
No gain without pain–Бейнетсіз зейнет жоқ;
God helps him who helps himself–Құдайда сақтағанды сақтайды;
Gossiping and lying go hand in hand–Өсек пен өтірік егіз;
Health is above wealth–Денсаулық-зор байлық;
A rolling stone gathers no moss–Тұрақсыз тасқа қына да тұрмайды. [1:734]
Жоғарыда келтірілген мақал-мəтелдерге зер салсақ, төл тіліміздің інжу-
маржандарын көріп тұрмыз. Дəл қазіргі уақытта ағылшын тілі əлемдік тілге айналып,
барлық салада қолданылып, бүкіл адамзат баласына қызмет етіп отыр. Ағылшын
тілінің сөздік қорына түркі тілдерінің де қосқан үлесі көп деп айтуға болады.
Мақал-мəтелдер–ертегі,аңыз-əңгіме, батырлық, ғашықтық жырлар, қара өлеңдер
секілді халық шығармаларымен қатар жасап келе жатқан көне жанр. Олай дейтініміз
12-13-ші ғасырда сақталған сирек жазба деректерде де мақал-мəтелдерді кездестіруге
болады. Орхон жазбаларында: Жырақ болса жаман сыйлық берер, жақын болса
жақсы сыйлық берер; Бастыны еңкейткен, тізеліні бүктірген (Күлтегіннен); Жұқаны
таптау оңай, жіңішкені үзу оңай; Өлімнен ұят күшті (Тоныкөктен) деген мақал-
мəтелдерді кездестірдік. Ал ұлы тарихшымыз Махмұд Қашқаридың «Дивани луғат ат-
түрік» сөздігінен: Ұлық болсан кішік бол...; Тай ат болса-ат тынар, ұл ер болса-ата
тынар; Күз болары көктемнен мəлім; Тау тауға қосылмас, адам адаммен əрқашан
қосылар; Бейне түбі-рахат дейтін мақалдар; «Құтадғу білік» дастанынан: Біліп
сөйлесең білікке саналар, білімсіз сөз өз басын жояр; Ауыздан бірде от, бірде су шығар,
бірі жанса, бірі сөндірер; Аққан су ол- жақсы сөз, ол қайда ақса сонда гүл өсер; Тайды
күтіп мінген, атты да мінеді дейтін мақалдарды кездестіруге болады. Мақал-
мəтелдердің əлемін зерттей келе, өзі туралы жəне қай халыққа тəн екенін білуге
болады. Бұл-халықтың өмірбаяны, мəдени айнасы, сондықтан мақал-мəтелдер маңызды
мазмұнымен ерекше, əр түрлі ғылым жүйесіндегі адамның, халықтың, мəдениеттің,
соның ішінде тіл ғылымы үшін таптырмас дүние. Дəл қорытындылап айтқанда,
халықтың өмірінен алынған тарихи тəжірибесі, ғасырлар бойы зерттелген көрінісі,
халық энциклопедиясында ол өзінің барлық жетістіктерін қамти алады.
Əдебиет:
1. Кеңесбаева Ү. Ағылшынша-қазақша фразеологиялық сөздік.-Астана. «Парасат-KZ» баспа үйі,
2010. 709,727,729,733,734 б.
2. Winston S. Churchill. A History of the English-speaking Peoples. Volume1. The birth of Britain.
72 p.
3. The Concise Oxford Dictionary of Proverbs.-Oxford. 1998.
4. Oxford Idioms Dictionary for Learners of English.-Oxford University Press. 2003.
122
УДК 80
ПРОБЛЕМЫ ПОЛИЯЗЫЧНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
В ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Жуланова Г.С., Исмагамбетова Л.Ш.
(СКГУ им. М.Козыбаева)
На сегодняшний день проблема полиязычного образования в высших учебных
заведениях Казахстана достаточно актуальна. Данная тема сопряжена с решением ряда
проблем, связанных как с планированием, определением стратегических и тактических
целей, содержанием, так и несовершенством методик и технологий. В первую очередь,
в данной статье хотелось бы отметить внимание лидера нации к этой составляющей
государственной политики, очевидно и заслуживающей самого пристального изучения
и анализа, поскольку именно в нашей республике реализуется уникальный проект,
инициированный главой государства, — триединство языков. Одним из важнейших
аспектов, происходящих в казахстанском обществе экономической и социальной
модернизации, выступает политика в области языка. В современном мире полиязычном
и мультикультурном, как никогда актуальна проблема сопряженности языков, поиск
эффективных и жизнеспособных программ в области языков по консолидации обществ.
В связи с этим, значимость и актуальность полиязычного образования, являющегося
результатом внедрения идеи президента о триединстве языков, не вызывают сомнения.
«Казахстан должен восприниматься во всем мире как высокообразованная страна, —
неоднократно подчёркивал президент, — население которой пользуется тремя языками.
Это: казахский язык — государственный язык, русский язык — как язык
межнационального общения и английский язык — язык успешной интеграции в
глобальную экономику». Для казахстанцев идея триединства языков особенно важна,
поскольку сформулирована была главой государства, как ответ на вызов времени, как
решение насущной жизненной потребности общества, активно интегрирующегося в
глобальный мир. Интеграция Казахстана в мировое сообщество зависит сегодня от
осознания и реализации простой истины: мир открыт тому, кто сможет овладеть
новыми знаниями через овладение доминирующими языками. Благодаря инициативе
президента наше государство приступило к реализации концепции полиязычия в
образовании,
потому
что
именно
полиязычие
послужит
укреплению
конкурентоспособности Казахстана.
Современная языковая ситуация в Казахстане позволяет говорить о триединстве
языков как о существенном факторе укрепления общественного согласия.
Многообразие культур и языков, их равное сосуществование являются безусловным
достоянием нашей страны, а проводимая языковая политика как обеспечивает
соблюдение языковых прав всех этносов, так и предоставляет свободный выбор языка
для общения, получения образования, реализации творческих потребностей.
Позитивность развития трехъязычия для казахстанского сообщества возможна при
условии единой политической, идеологической, культурной платформы. И эта
платформа уже задана президентом в разъяснении сути проекта «Триединство языков»
— изучение казахского языка как государственного, русского — как языка
межнационального общения и английского — как языка успешной интеграции в
глобальную экономику. Создание равных условий для изучения трех обозначенных
языков не означает равной сферы их функционирования, равной функциональной
123
нагрузки и, наконец, их равного статуса. При этом акцент сделан на педагогической
составляющей данного культурного проекта, которая в полной мере может быть
обозначена как полиязычное образование.
В этих условиях актуализируется проблема становления и развития полиязычного
образования. Для решения поставленной Президентом задачи эффективного внедрения
полиязычия в образование необходимо привести в единую систему фрагментарно
наработанную практику полиязычного образования в отдельных вузах и школах
Республики Казахстан и обеспечить преемственность образовательных программ.
Уровни сформированности полиязычной личности в определенной степени
условны, так как могут иметь самые различные сочетания. В качестве
основополагающей цели обучения иностранным языкам становится формирование
поликультурной
многоязычной
личности,
обладающей
информационными,
коммуникативными и интеллектуальными потребностями, способностями и
компетенциями, которые позволят ей успешно действовать в условиях межкультурного
общения и профессионально-языковой деятельности в роли субъекта иноязычного
познания, иноязычного общения и иноязычного творчества.
Полиязычная компетенция делает возможной и успешной деятельность по
самостоятельному овладению основами незнакомых ранее языков, поэтому
компетенция полиязычия может рассматриваться не только как владение несколькими
иностранными языками, но и как способность к изучению иностранных языков,
владение «чувством языка», желание и умение самостоятельно изучать иностранные
языки:
- «повышение востребованности государственного языка»;
- «повышение престижа употребления государственного языка»;
- «сохранение языкового многообразия в Казахстане»;
- «сохранение функционирования русского языка в коммуникативно-языковом
пространстве»,
- «изучение английского и других иностранных языков» за счет: системного
научно-методического сопровождения деятельности субъектов непрерывного
полиязычного образования;
-
формирования
полиязыковой
образовательной
среды;
расширения
инфраструктуры полиязычного образования;
- развития межкультурно-коммуникативной парадигмы современного языкового
образования;
- развития интеллектуального потенциала страны на основе приобщения ее
граждан к ценностям языка и культуры.
Полиязычное образование представляет собой целенаправленный, организуемый,
нормируемый триединый процесс обучения, воспитания и развития индивида как
полиязыковой личности на основе одновременного овладения несколькими языками
как «фрагментом» социально значимого опыта человечества, воплощенного в языковых
знаниях и умениях, языковой и речевой деятельности. В разработанной концепции
полиязычного образования рассматривается процесс поэтапного внедрения
трехязычного обучения. Концепция представляет собой комплекс взаимосвязанных по
ресурсам и срокам мероприятий, охватывающих изменения в структуре, содержании и
технологиях образования в вузе:
-
совершенствование
умений
и
навыков
владения
профессорско-
преподавательским составом и обучающимися университета тремя языками в
одинаковой степени для одновременного использования их в учебном процессе;
- организация поэтапного внедрения полиязычного образования по приоритетным
специальностям естественно-научного, инженерно-технического и гуманитарно-
124
педагогического направлений - поэтапное формирование полиязычных академических
групп; - проведение ежегодного мониторинга обеспеченности квалифицированными
полиязычными кадрами;
- организация языковых курсов (по уровням владения иностранным языком) для
будущих полиязычных преподавателей;
- организация целенаправленной подготовки преподавателей за рубежом;
- организация академической мобильности по обмену опытом ППС университета
по проекту «Триединство языков»;
- привлечение зарубежных ученых, специалистов, преподавателей, а также
представителей иностранных компаний, работающих в регионе, для чтения лекций и
проведения практических занятий в полиязычных группах;
- закрепление преподавателей иностранных языков в качестве эдвайзеров по
полиязычным специальностям университета;
-
ежегодный
анализ книгообеспеченности
дисциплин
специальностей
бакалавриата и магистратуры учебниками и учебно-методическими пособиями с
учетом принципа полиязычия; - пополнение библиотечного фонда полиязычной
литературой (учебная, методическая, научная, справочная и др.);
- пополнение электронной базы полиязычной учебной, методической, научной,
справочной и др. литературой и мультимедийными материалами;
- организация написания совместных учебников и учебных пособий с
зарубежными партнерами;
- разработка интегрированных образовательных программ по дисциплинам
«Профессиональный казахский (русский) язык», «Профессионально-ориентированный
иностранный (английский) язык»;
- подготовка учебно-методических комплексов специальностей и учебно-
методических комплексов дисциплин, проводимых в полиязычных группах.
На сегодняшний день Казахстан со своим этническим многообразием является
благоприятной “площадкой” для развития полиязычной личности. В связи с этим,
следует отметить и тот факт, что грядет 20-летие образования Ассамблеи народов
Казахстана, которая поддерживает деятельность формирования полиязычного
общества и межнационального согласия. Сегодня Казахстан выбрал единственно
правильный путь развития, внедренной Президентом политики, - «Триединства
языков», укрепляя позиции как государственного, так и иностранных языков.
Литература:
1. Ахметжанова Ш.Б., Изюмова Т.С. Значение изучения иностранных языков при подготовке
специалистов.
2. Государственная программа развития образования в РК
3. Назарбаев Н.А. Социальная модернизация Казахстана: Двадцать шагов к Обществу Всеобщего
Труда // Казахстанская правда.
125
ƏӨЖ 802.0. 378 147
SHORTENING OF SPOKEN WORDS
Жұбатыр Т., Замишева Г.А.
(М.Х.Дулати атындағы Тараз МУ)
The given article is devoted to the problem of shortening the spoken words in the
English language.
As a type of word-building shortening of spoken words, also called clipping or
curtailment, is recorded in the English language as far back and the 15th century.1 It has
grown more and more productive ever since. This growth becomes especially marked in many
European languages in the 20th century, and it is a matter of common knowledge that this
development is particularly intense in English.
Newly shortened words appear continuously; this is testified by numerous neologisms,
such as dub v, a cinema term meaning 'to make another recording of sound-track in a film in a
different language' (from double); frig or fridge n from refrigerator; mike n from microphone;
tellie, telly or T. V. n from television set; vacun from vacuum cleaner, etc.
Many authors are inclined to overemphasize the role of "the strain of modern life" as the
mainspring of this development. This is, obviously, only one of the reasons, and the purely
linguistic factors should not be overlooked. Among the major forces are the demands of
rhythm, which are more readily satisfied when the words are monosyllabic.
Shortening of spoken words or curtailment consists in the reduction of a word to one of
its parts (whether or not this part has previously been a morpheme), as a result of which the
new form acquires some linguistic value of its own.
The part retained does not change phonetically, hence the necessity of spelling changes
in some of the examples above (dub - double, mike -microphone, etc.).
The change is not only quantitative: a curtailed word 2 is not merely a word that has lost
its initial, middle or final part. Nor is it possible to treat shortening as just using a part for the
whole as Hackett suggests, because a shortened word is always in some way different from its
prototype in meaning and usage. Moreover, every kind of shortening differs' from derivation,
composition and conversion in being not a new arrangement of existing morphemes, but often
a source of new ones.
Shortening may be regarded as a type of root creation because the resulting new
morphemes are capable of being used as free forms and combine with bound forms. They can
take functional suffixes: "Refs Warning Works Magic" (the title of a newspaper article about
a football match where the referee called both teams together and lectured them on rough
play). E.g. Sing. - bike, bod, 1 PI. - bikes, bodes, Inf. - to vac, 2 Part. I - vacking, Past Tense
and Part. II - vacked. They also serve as basis for further word-formation: fancy n (from
fantasy), fancy v, fancier n, fanciful adj, fancifully adv, fancifulness n, fancy-ball n, fancy-
dress n, fancy-work n, etc.
It is interesting in this connection to compare the morphemes “tele” in television and
telecast. They are homonymous but not identical. Tele- in television is derived from “Grtele
far”, it is a combining form used to coin many special terms denoting instruments and
processes which produce or record results at a distance, such as telecommunication,
telemechanics, telepathy, telephone, telescope and television itself. Tele - in telecast does not
mean “far”, it is a new development -- the shortened variant of television rendering a special
new notion. This becomes obvious from the following simple transformations: television -
126
vision at a distance, tele(broad)" cast HO a broadcast at a distance, tele (broad) cast a
television broadcast. In this new capacity tele- enters many combinations: telefilm, tele-
prompter (an electronic device that slowly unrolls the speaker's text, in large print out of sight
of the audience), televiewer “one who uses a television set”, telestar (Anglo-American
satellite used as television relay station).
The correlation of a curtailed word with its prototype is of great interest. Two possible
developments should be noted:
1. The curtailed form may be regarded as a variant or a synonym differing from the full
form quantitatively, stylistically and sometimes emotionally, the prototype being stylistically
and emotionally neutral, e. g. doc - doctor; exam - examination. Also in proper names: Becky-
Rebecca, Frisco - San Francisco, Japs - the Japanese. The missing part can at all times be
supplied by the listener, so that the connection between the prototype and the short form is not
lost. The relationship between the prototype and the curtailment belongs in this case to the
present-day vocabulary system and forms a relevant feature for synchronistic analysis. Much
yet remains to be done in studying the complex relations between the prototype and the
clipping, as it is not clear when one should consider them two separate synonymous words
and when they are variants of the same word.
2. In the opposite extreme case the connection can be established only etytnologically.
The denotative or lexico-grammatical meaning, or both, may have changed so much that the
clipping becomes a separate word. Consequently a pair of etymological doublets1 comes into
being. E.g. chap - chapmen 'a peddlers', fan 'an enthusiastic devotee' - fanatic, fancy - fantasy,
miss - mistress. A speaker who calls himself a football fan would probably be offended at
being called a fanatic. A fanatic is understood to have unreasonable and exaggerated beliefs
and opinions that make him socially dangerous, whereas a fan is a harmless devotee of a
specified amusement. The relationship between curtailed forms and prototypes in this second
group is irrelevant to the present-day vocabulary system, and is a matter of historic, i. e.
diachronistic study.
It is typical of the curtailed words to render only one of the secondary meanings of a
polysemantic word. For instance the verb double may mean “to multiply by two”, “to increase
twofold”, “to amount to twice as much”; when used by musicians it means “to add the same
note in a higher or a lower octave”. In a military context the meaning is 'to move in double
time or run'. As a nautical term it is synonymous to the expression 'to get round headland', etc.
Dub, on the contrary, renders only one of the specific meanings.
The second extreme group, the etymological doublets, may develop semantic structures
of their own. Very complex semantic cases like fancy with its many meanings and high
valiancy are nevertheless rare.
As a rule, but not necessarily, clipping follows the syllabic principle of word division, e.
g. pep (si.) 'vigour', 'spirit' from pepper, or plane from aero plane. In other instances it may
be quite an arbitrary part of the prototype, e.g. prep (school.) 'Homework' is from preparation.
Shortened adjectives are very few and mostly reveal a combined effect of shortening
and suffixation, e. g. comfy-comfortable, dilly - delightful, imposes - impossible, muzzy -
miserable, which occur in schoolgirl slang. As an example of a shortened interjection Shun!
attention, the word of command may be mentioned.
Various classifications of shortened words have been or may he offered. The generally
accepted one is that based on the position of the clipped part. According to whether it is the
final, initial or middle part of the word that is cut off we distinguish:
- final clipping (or apocopate),
- initial clipping (or aphesis),
- and medial clipping (or syncope)
1. Final clipping in which the beginning of the prototype is retained, is practically the
rule, and forms the bulk of the class: e. g. ad, advert - advertisement, coke -coca-cola, ed -
127
editor, fab - fabulous, gym -gymnastics or gymnasium, lab - laboratory, mac - mackintosh,
vegs - vegetables and many others.
2. Initial-clipped words retaining the final part of the prototype .are less numerous but
much more firmly established as separate lexical units with a meaning very different from that
of the prototype and stylistically neutral doublets,
e. g. cute adj, n (Am) - acute, fend v - defend, mend v - amend, story n - history, sport n -
disport, tend v - attend. Cases like cello- violoncello and phone - telephone where the
curtailed words are stylistically synonyms or even variants of their respective prototypes are
very rare. Neologisms are few: e. g. chute- parachute. It is in this group that the process of
assimilation of loan words takes place.
Final and initial clipping may be combined and result in curtailed words with the middle
part of the prototype retained. These are few and definitely colloquial: e. g. flu - influenza, frig
ox fridge – refrigerator. It is worthy of note that what is retained is the stressed syllable of
the prototype.
3. Curtailed words with the middle part of the word left out are equally few. They may
be further subdivided into two groups: (a) words with a final-clipped stem retaining the
functional morpheme: math- mathematics, specs - spectacles; (b) contractions due to a
gradual process of elision under the influence of rhythm and context. Thus fancy - fantasy,
ma'am - madam may be regarded as accelerated forms.
It is also possible to approach shortened words on the basis of the structure
characterizing the prototype. Then the two mutually exclusive groups are cases correlated
with words and those correlated with phrases. The length of the word giving rise to a
shortening might result from its being a derivative, a compound or a borrowing. The
observation of language material, however, can furnish hardly any examples of the second
type (compounds), all the word prototypes being derivatives, either native or borrowed, as is
shown by all the examples quoted in the above paragraphs.
The group we have opposed to the curtailed forms of words is based on clipped phrases,
chiefly set expressions. These differ severable from word clippings as they result from a
combined effect of curtailment, ellipsis and substantiation.
Various other processes are often interwoven with ellipsis. For instance: finals for final
examinations are a case of ellipsis combined with substantiation of the first element, whereas
prelims for preliminary examinations results from ellipsis, substantivation and clipping. Other
examples of the same complex type are perm - permanent wave, pop - popular music, prom -
promenade concert, i. e. a concert at which at least part of the audience is not seated and can
walk about, pub - public house - an inn or tavern, taxi - taxi-cab, itself formed from taximeter-
cab. Inside this group a subgroup with prefixed derivatives as first elements of prototype
phrases can do distinguished, e. g. co-ed “a girl student at a co-educational institution”, co-
op “co-operative store or society”, non-com “a noncommissioned officer”, prefab “a
prefabricated house or structure”; to prefabricate means “to manufacture component parts
of buildings prior to their assembly on a site”.
It has already been mentioned that curtailed words from compounds are few; cases of
curtailment combined with composition set off against phrasal prototypes are slightly more
numerous, e. g. ad-lib v “to speak without notes or preparation” from the Latin phrase add
labium meaning “at pleasure”; sub chaser n from submarine chaser. A curious derivational
compound with a clipping for one of its stems is the word teen-ager “a person between 13 and
19”, i. e. “a person in his or her teens”. The jocular and ironical name Lib-Labs (Liberal and
Labor Party members) illustrates clipping, composition and ellipsis and imitation of
reduplication all in one word.
Among these formations there is a specific group that has attracted special attention of
several authors and was even given several different names: blends, bleu dings, fusions
128
airport an tea words. The last term is due to Lewis Carroll, the author of "Alice in
Wonderland" and "Through the Looking Glass". One of the most linguistically conscious
writers, he made a special technique of using blends coined by himself, such as chortle v -
chuckle + snort, missy adj - miserable -j- flimsy, galumph v - gallop -j- triumph, slither adj -
slimy - lithe. Humpty Dumpy explaining these words to Alice says: "You see it's like a
portmanteau - there are two meanings packed up into one word."
Depending upon the prototype phrases with which they can be correlated two types of
blends can be distinguished. One may be termed additive, the second restrictive. Both involve
the sliding together not only of sound but of meaning as well. Yet the semantic relations who
are at work are different. The first, i.e. additive type is transformable into a phrase consisting
of the respective complete stems combined by the conjunction and: e.g. smog - smoke and fog
'a mixture of smoke and fog. The element may be synonymous, belong to the same semantic
field or at least "be members of the same lexico-grammatical class of words: (smoke) + (fog)
- smog; cf. also a new coinage amaze smog + haze: A Weath er Bureau official described the
condition as a kind of smog-like haze. "Call it amaze," he said. Pakistan was made up of
elements taken from the names of the five western provinces: the initials of Panjab, Afghanis,
Kashmir, and Singh, and the final part of Baluchistan. Other examples are: brunch breakfast
and lunch; transceiver transmitter and receiver, Niffles - Niagara Falls.
Достарыңызбен бөлісу: |