Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

 
140 
После  вступления  в  силу  Указа  Президента  сфера  применения  смертной  казни 
сокращена  и  ограничена  исключительно  террористическими  преступлениями, 
сопряженными  с  гибелью  людей,  и  особо  тяжкими  преступлениями,  совершенными  в 
военное время, что привело к фактической отмене смертной казни.   
Теперь  своего  рода  конституционная  реформа  открыла  нам  новые  возможности 
для  дальнейшего  совершенствования  уголовной  политики.  Так,  поправка,  внесенная  в 
статью 15 Конституции, гарантирующая право на жизнь, фактически отменяет данный 
вид  наказания,  поскольку  согласно  ей  смертная  казнь  может  предусматриваться 
законом  лишь  за  особо  тяжкие  преступления,  совершаемые  в  военное  время  и 
террористические  преступления,  сопряженные  с  гибелью  людей  [3].  Это  совсем  не 
означает,  что  Конституция  обязывает  установить  наказание  в  виде  смертной  казни  за 
все  перечисленные  в  ней  преступления.  По  нашему  мнению,  норма  Конституции, 
ограничивая пределы применения смертной казни, всего лишь допускает возможность 
ее установления законом за строго ограниченный перечень преступлений.  
Однако  в  Конституции  Республики  Казахстан  имеется  достаточно  существенное 
противоречие,  а  именно  сохранение  пункта  2  ст.  15  Конституции  РК  (возможности 
применения  смертной  казни)  противоречит  положениям  ст.  12  Конституции  РК,  в 
котором  гарантируется  абсолютность  и  неотчуждаемость  прав  и  свобод  человека, 
пункту  1  ст.  15  Конституции,  согласно  которому  каждый  имеет  право  на  жизнь,  и 
пункту  3  ст.  39  Конституции,  в  котором  указывается,  что  право  на  жизнь  ни  в  каких 
случаях не подлежит ограничению. 
Наличие  в  уголовном  законодательстве  наказания  в  виде  смертной  казни 
противоречит  указанным  нормам  Конституции  РК,  а  также  не  отвечает  целям  
уголовного  наказания,  указанным  в  ч.  2  ст.  38  Уголовного  кодекса  РК  [4],  который 
гласит  о  том,  что  наказание  применяется  в  целях  восстановления  социальной 
справедливости,  а  также  исправления  осужденного  и  предупреждения  совершения 
новых преступлений. Так как наказание не имеет своей целью причинение физических 
страданий или унижение человеческого достоинства, отсюда можно сделать вывод, что 
такое понятие как смертная казнь не должно использоваться, ибо это противоречит не 
только конституции РК, но и Уголовному кодексу страны. 
К  тому  же  в  ст.12  Конституции  указано,  что  принадлежащие  от  рождения 
абсолютные  и  неотчуждаемые  права  и  свободы  человека,  гарантированные 
Конституцией, определяют содержание законов, поэтому Уголовный кодекс не должен 
содержать  статью  47  УК,  позволяющую  при  ее  применении  возможность  нарушения 
конституционного права на жизнь.  
На  съезде  Генеральной  Ассамблеи  ООН    в  2006  году  Республика  Казахстан 
присоединилась  к  Заявлению  Европейского  Союза  об  отмене  смертной  казни. 
Конституция  Республики  Казахстан  на  законодательном  уровне  ограничивает 
применение 
смертной 
казни, 
но 
не 
препятствует 
ратификации 
второго 
Факультативного  протокола  к  Международному  пакту  о  гражданских  и  политических 
правах, направленного на отмену смертной казни. 
Поскольку  наша  страна  является  молодым  государством,  то  законодательство 
будет предусматривать дальнейшее совершенствование законодательства, в частности, 
дальнейшее  устранение  противоречий,  а  также  постепенное  сужение  сферы 
применения смертной казни, с целью последующего внедрения международного опыта 
в  этой  сфере.  Например,  представитель  Министерства  юстиции  РК  вошел  в  состав 
Международной  комиссии  против  смертной  казни,  предложенной  Правительством 
Испании.  Казахстан  последовательно  идет  по  пути  гуманизации  уголовного 
законодательства.   
Вся указанная работа носит системный характер и является одним из направлений 
программы гуманизации уголовной политики. 

 
141 
Как  было  сказано  выше,  17  декабря  2003  года  Президент  Республики  Казахстан 
Нурсултан  Назарбаев  подписал  Указ  «О  введении  в  Республике  Казахстан  моратория 
на смертную казнь» [2]. Данный Указ был подписан Главой государства в соответствии 
с  пунктом  1  статьи  15  Конституции  Республики  Казахстан,  закрепляющим  право 
каждого  на  жизнь  и  является  закономерным  продолжением  курса  на  ограничение 
применения  смертной  казни.  Указ  предусматривает  приостановление  исполнения 
судами  приговоров  о  смертной  казни.  До  полной  отмены  смертной  казни  на 
законодательном  уровне  полагаем  оправданным  оставление  института  пожизненного 
лишения свободы как альтернативы смертной казни.  
Есть все основания полагать, что появление института пожизненного заключения 
сведет  случаи  вынесения  судами  смертных  приговоров  до  минимума,  что  создаст 
реальные предпосылки для возможного полного отказа от смертной казни. Внесенные в 
статью  15  Конституции  РК  изменения  значительно  сужают  рамки  применения 
смертной казни, делегируя окончательное решение этого вопроса закону.  
С  момента  объявления  моратория  на  применение  смертной  казни  прошло 
двенадцать    лет  и  сегодня  можно  констатировать  о  том,  что  отказ  от  смертной  казни, 
равно  как  и  процесс  гуманизации  уголовной  политики  в  целом,  не  повлекли  за  собой 
всплеска  преступности,  а  криминальная  обстановка  в  Казахстане  остается 
относительно  стабильной.  Не  появилось  в  стране  и  каких-либо  общественных 
движений,  требующих  отменить  мораторий  и  возобновить  казни.  Более  того,  замеры  
общественного  мнения  показывают,  что  число  противников  смертной  казни  после 
введения моратория увеличилось. 
В настоящее время в Казахстане нет осужденных к смертной казни. Мораторий на 
применение смертной казни продолжает действовать и он бессрочный, как отмечено в 
Указе, вплоть до решения вопроса об отмене смертной казни. 
Возникает  закономерный  вопрос  о  том,  возможен  ли  в  Казахстане  полный  отказ 
от такого наказания как смертная казнь. С конституционно-правовой точки зрения – да. 
Конституционный  Совет  Республики  Казахстан,  разъясняя  нормы  пункта  2  статьи  15 
Основного  закона,  определяющие  круг  преступных  деяний,  за  которые  может  быть 
предусмотрено  наказание  в  виде  смертной  казни,  отметил,  что  они  носят 
ограничительный характер. То есть законодатель при установлении смертной казни за 
то  или  иное  преступление  не  вправе  выйти  за  пределы,  очерченные  нормой 
Конституции.  В  то  же  время,  как  указал  орган  конституционного  контроля,  за 
преступления,  перечисленные  в  пункте  2  статьи  15  [1],  могут  быть    установлены  и 
иные,  кроме  смертной  казни,  наказания.  Из  этого  следует,  что    действующая 
Конституция Республики Казахстан не препятствует дальнейшему ограничению сферы 
применения  исключительной  меры  наказания  или  полному  отказу  от  нее.  Для  этого 
достаточно внести соответствующие коррективы в Уголовный кодекс. 
Многие  страны  отказались  от  применения  смертной  казни,  среди  них  есть  и 
развитые  европейские  страны,  и  страны  с  проблемами  в  области  экономики, 
политической жизни, правопорядка. По некоторым сведениям мне известно, что из 56 
государств-участников  ОБСЕ,  только  в  3-х  государствах  (Казахстан,  Беларусь, 
Таджикистан) на законодательном уровне предусмотрено применение смертной казни. 
В  Таджикистане  введен  мораторий  на  применение  смертной  казни  при  вынесении 
приговора. 
Наличие  в  Уголовном кодексе  Республики Казахстан наказания  в  виде  смертной 
казни  является  лишь  поводом  для  утверждений  некоторыми  лицами  о  негуманности 
уголовной политики в Казахстане. В Казахстане отсутствует практика внесудебных или 
произвольных  казней  или  насильственных  исчезновений  людей,  осуществляемых 
правоохранительными органами или органами национальной безопасности. 

 
142 
Таким  образом,  подводя  итоги,  хотелось  бы  отметить  следующее:  в  целях 
совершенствования национальных  механизмов защиты прав человека и гражданина в 
Республике Казахстан, усиления международных механизмов защиты прав человека и 
для полной отмены смертной казни на законодательном уровне, необходимо подписать 
второй  Факультативный  протокол  Международного  пакта  о  гражданских  и 
политических правах от 15 декабря 1989 года [5], деятельность которого направлена на 
отмену  смертной  казни,  а  также  необходимо  ввести  институт  пожизненного  лишения 
свободы вместо смертной казни, для дальнейшей гуманизации законодательства. 
 
 
 
Литература: 
1.  Конституция  Республики  Казахстан  (принята  на  республиканском  референдуме  30  августа 
1995  года)  (с  изменениями  и  дополнениями  по  состоянию  на  02.02.2011  г.)  [Электронный 
ресурс] – режим доступа: http://online.zakon.kz. 
2.  Указ  Президента  Республики  Казахстан  от  17  декабря  2003  года  №  1251  «О  введении  в 
Республике Казахстан моратория на смертную казнь» [Электронный ресурс] – режим доступа: 
http://online.zakon.kz. 
3.  Комментарий  Государственно-правового  отдела  Администрации  Президента  Республики 
Казахстан  к  Указу  «О  введении  в  Республике  Казахстан  моратория  на  смертную  казнь» 
[Электронный ресурс] – режим доступа: http://online.zakon.kz. 
4.  Уголовный  кодекс  Республики  Казахстан  от  3  июля  2014  года  №  226-V  (с  изменениями  и 
дополнениями от 07.11.2014 г.) [Электронный ресурс] – режим доступа: http://online.zakon.kz. 
5.  Второй  Факультативный  протокол  к  Международному  пакту  о  гражданских  и  политических 
правах,  направленный  на  отмену  смертной  казни  (Принят  резолюцией  44/128  Генеральной 
ассамблеи 
ООН 
от 
15.12.1989 
г.) 
[Электронный 
ресурс] 
– 
режим 
доступа: 
http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/deathpro.shtml.  
 
 
 
ƏОЖ 323:342.41 
 
КОНСТИТУЦИЯ – ҚАЗАҚСТАН ТƏУЕЛСІЗДІГІНІҢ ДІҢГЕГІ 
 
Игенова Б.Н. 
(Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды  мемлекеттік университеті) 
 
 
 
Биылғы  жылы  Тəуелсіз  Қазақстан  Республикасының  Конституциясына  20  жыл 
толайындеп отыр.ҚР Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда қабылданған болатын.Ата 
заңымыздың 
8-бабында 
«Қазақстан 
Республикасы 
халықаралық 
құқықтың 
принциптері  мен  нормаларын  құрметтейді,  мемлекеттер  арасында  ынтымақтастық 
пен тату көршілік қарым-қатынас жасау, олардың теңдігі мен бір-бірінің ішкі істеріне 
араласпау,  халықаралық  дауларды  бейбіт  жолмен  шешу  саясатын  жүргізеді,  қарулы 
күшті  бірінші  болып  қолданудан  бас  тартады»  делінген[1].  Осылайша  Қазақ  елі 
əлемдік  саяси  сахнада  өзін  бейбітшіліктің  жаршысы  екенін  айқындады.  Бұл 
ұстанымның  орнығуының  тамыры  Семей  сынақ  аймағының  жабылуы  мен  еліміздің 
ядролық  қарудан  өз  еркімен  бас  тартып,ядролық  қаруды  таратпау  режимін  нығайту 
жөніндегі  бастамасындажатыр.  Мұныбіздің  əлемдік  тұрақтылыққа,  тəртіп  пен 
қауіпсіздіккеқосқан сөзсіз үлесіміз деп түсінген жөн. 
Бірнеше  жылға  созылған  қайғы-қасіреттің  айғағы  болған  жəне  де  аянбай  еңбек 
етудің  арқасында  ядролық  қарудан  өз  еркімен  бас  тартып,  дүние  жүзіндегі  ең  үлкен 
полигондардың  бірін  жапқан  Қазақстанның  əлемдік  қауымдастық  алдындағы  абырой-

 
143 
беделі  биік.  Ғасырлар  бойы  жаугершілік  замандарды  бастан  кешкен  қазақ  халқы 
тыныштықтың,  бейбіт  өмірдің  қадірін  жақсы  біледі.  Екінші  дүние  жүзілік  соғысынан 
кейін  елде  бейбітшілік  орнады  жəне  соғыс  болған  жоқ  десек  те,  қаншама  ұрпақ  атом 
жарылысының  зардабын  тартты.  Атап  айтқанда,  бейбіт  халық  алпауыт  екі  ел  –  АҚШ 
пен  КСРО-ның  жанталаса  қаруланып,  ядролық  қаруды  сынақтан  өткізуінің  қасіретті 
зардабын бастан кешірді.  
1991 жылы Семей сынақ аймағын жабу арқылы Қазақстан бірінші болып ядролық 
сынақтарға  толық  жəне  сөзсіз  тыйым  салу  актісін,  осыған  орай  ядролық  қаруын 
жетілдіруді тоқтатуды жүзеге асырғанын мəлім. 
Əлемдегі  ең  ірі  полигондардың  бірі  болған  Семей  полигонын  жаба  отырып, 
Қазақстан «бейбітшілік кіндігіне» айналды. 
1949 жылдың 29 тамызы күні Семей ядролық сынақ полигонында алғаш рет атом 
бомбасы  сынақтан  өткізілді. Кеңес  Одағының  өз халқынан  жасырып  жасаған  ядролық 
қаруларды  сынау  кезеңі  осылай  басталған  еді.  Семей  ядролық  сынақ  полигонында 
атмосфералық,  жер  үстілік  жəне  жер  астылық  əскери  жəне  «бейбітшілік  мақсатында» 
делінген  желеумен  барлығы  456  ядролық  жəне  термоядролық  сынақтар  өткізілгені 
белгілі. Сол кезеңде мұның барлығы жасырын түрде өткізілген еді [2].  
Полигон қасіреті халық тағдырында өшпес із қалдырды. 1980-жылдардың соңына 
қарай Қазақстан бұрындары барлық зардаптардың сынақ аймағынан болып отырғанын 
біле  бастады.  1989  жылғы  26  ақпанда  аса  көрнекті  ақын,  мемлекет  жəне  қоғам 
қайраткері  Олжас  Сүлейменовтің  жетекшілігімен  «Невада-Семей»  антиядролық 
қозғалысы  құрылды.  Сынақ  аймағын  жабуды  талап  еткен  митингілер  Қазақ  КСР-нің 
барлық  облыстарында    ұйымдастырылды.  Ал  1991  жылдың  29  тамызында  Қазақстан 
Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Семей ядролық сынақ полигонын 
жабу туралы» əйгілі №409 Жарлыққа қол қойды. Бұл мемлекетіміздің, Елбасымыздың 
əлі  тəуелсіздік  алмай  тұрып  жасаған  батыл  қадамы  болатын.  Адамзат  баласын  əлемде 
бейбітшілік  орнатуға  шақыру,  ядролық  сынақтарға  қарсы  күрес  тəуелсіздік  жылдары 
жүйелі  жүргізілді.  Қазақстанның  дауысын  əлем  жұртшылығы  естіді  жəне  жан-жақты 
қолдауға ие болды [3]. 
Қазақстан  Республикасы  өзінің  тəуелсіздігін  алғаннан  бері  ядролық  қаруды 
таратпауға  қатысты  көптеген  шараларды  жүзеге  асырып  келе  жатқандығы  бəрімізге 
белгілі. Мысалы, айтар болсақ: 
-  1991  жылы  29  тамызда  ҚР  Президенті  Н.Ə.Назарбаевтың  Жарлығымен  Семей 
ядролық сынақ полигоны жабылды. 
-  1991  жылы  Беларусь,  Қазақстан,  Ресей,  Украина  басшылары  Стратегиялық 
ядролық күштерге байланысты Алматы декларациясында бұрынға КСРО-ның ядролық 
арсеналының  қызметіне  ортақ  бақылау  орнатудың,  ядролық  қауіпсіздіктің  қажетті 
деңгейін ұстап тұруда қандай да бір іркілістерге жол бермеудің тетігін айқындады жəне 
стратегиялық  шабуыл  қаруын  қысқарту  саласындағы  КСРО-ның  халықаралық 
міндеттемелерін ұстанатындығын растады. 
- 1992 жылғы 23 мамырда Лиссабонда осы елдермен АҚШ өкілдері аталған төрт 
мемлекеттің  аумағында  орналасқан  стратегиялық  ядролық  күштерге  қолданылатын 
Стратегиялық  шабуыл  қаруын  қысқарту  мен  шектеу  туралы  шарттың  ережелерін  іске 
асыруға  олардың  жауапкершілік  аясын  нақтылайтын  бес  жақты  Хаттамаға  қол  қойды. 
Сонымен  қатар,  Лиссабон  Хаттамасында  Беларусь,  Украина  жəне  Қазақстанның 
ядролық қаруға ие емес елдер ретінде Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылу 
міндеттемелері тиянақталды. 
-  1992  жылы  Қазақстанда  Қауіпті  Бірлесіп  Қысқарту  бағдарламасы  іске  асырыла 
басталды. «Нанна-Лугар бағдарламасы» деп аталатын бұл бағдарлама шеңберінде 1991 
жылы тəуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан аумағында қалған ядролық, химиялық жəне 
биологиялық 
қарудың 
нысандары 
мен 
инфрақұрылымдарын 
жою 
жəне 

 
144 
залалсыздандыру  жөніндегі  жобалар  кешені,  стратегиялық  шабуыл  қаруының 
демонтажы,  экспорттық  бақылау  жүйесін  құру,  қорғаныс  өнеркəсібін  конверсиялау 
жүзеге асырылды. 
-  1993  жылы  13  желтоқсанда  Қазақстан  Республикасының  Жоғары  Кеңесі 
Ядролық  қаруды  таратпау  туралы  шартты  ратификациялады.1993  жылғы  13 
желтоқсанда Қазақстан Республикасының Жоғары Кеңесі ЯҚТШ-ны бекітті. 
-  1994  жылғы  14  ақпанда  Қазақстан  Атом  энергиясы  жөніндегі  Агенттіктің 
(МАГАТЭ)  мүшесі  болды.  ЯҚТШ  ережелеріне  сəйкес  1994  жылғы  26  шілдеде 
Алматыда Қазақстан Үкіметі мен МАГАТЭ арасында Кепілдіктер туралы келісімге қол 
қойылып,  ол  ҚР  Президентінің  Жарлығымен  бекітілгеннен  кейін,  1995  жылдың  19 
маусымында күшіне енді. 
-  1994-1996  жылдардағы  ядролық  қарусыздану  саласындағы  белсенді  іс-
əрекетінің арқасында Қазақстан 1996 жылы бақылаушы мəртебесіне ие болды, ал 1999 
жылдың  5  тамызында  консенсус  арқылы  Қарусыздану  жөніндегі  конференцияның 
мүшелігіне қабылданды. 
Қазақстан,  химиялық  қаруы  болмағанына  қарамастан  химиялық  қаруды  жасауға, 
өндіруге,  жинақтауға  жəне  қолдануға  тыйым  салу  туралы  жəне  оны  жою  туралы 
конвенцияның  қатысушысы  болып  табылады.  Қазақстан  оған  1993  жылы  13  қаңтарда 
қол  қойды  жəне  1999  жылы  24  маусымда  бекітті.  Конвенцияның  ережелерін  орындау 
үшін  ұлттық  орган  құрылған.  Қазақстан  өкілдері  Конвенцияға  қатысушы  мемлекеттер 
конференциясының  сессиялары  мен  жыл  сайынғы  отырыстарына  тұрақты  түрде 
қатысады. 
Барлық ядролық нысандар МАГАТЭ-нің кепілдігіне алынған жəне Қазақстанның 
барлық  ядролық  қызметі  Агенттіктің  ережелері  мен  стандарттарына  сəйкес  жүзеге 
асырылады. 
-  1996  жылғы  қыркүйекте  БҰҰ  Бас  Ассамблеясының  51-ші  сессиясы  уақытында 
Қазақстан  Ядролық  сынақтарға  жаппай  тыйым  салу  туралы  шартқа  (ЯСЖТШ)  қол 
қойды  жəне  2001  жылғы  14  ақпанда  оны  бекітті.  ЯСЖТШ қол  қою арқылы  Қазақстан 
Ғаламдық  мониторинг  Желісін  құру  тұрғысынан  ЯСЖТШҰ  Даярлық  комиссиясымен 
белсенді ынтымақтаса отырып, шарт шеңберіндегі верификациялық тəртіпті нығайтуға 
қомақты үлес қосады. ЯСЖТШ ережелерін тиімді орындау мақсатында ҚР Үкіметі мен 
ЯСЖТШ  Ұйымының  Дайындық  комиссиясы  арасында  Ядролық  мониторинг 
құралдарына  байланысты  іс-əрекеттерді  іске  асыру  туралы  келісімге  қол  қойылды. 
Қазақстан  ЯСЖТШ  Ұйымының  маңызды  жұмыстарының  бірі  болып  табылатын  Дала 
эксперименттерін өткізуге маңызды үлес қосты. 
-  2002  жылдың  13  мамырында  Қазақстан  лаңкестікпен  күресуді,  жаппай  қырып-
жоятын қарулардың таратылуына қарсы тұруды, ядролық материалар мен қос мақсатты 
өнімдердің  пайдаланылуын  жəне  қозғалысын  бақылауды  күшейтуді  мақсат  еткен 
Ядролық материалдар жеткізушілер тобының мүшесі атанды. 
- 2002 жылғы 13 мамырда Қазақстан Ядролық Жабдықтаушылар Тобының (ЯЖТ) 
40-шы мүшесі болды. ЯЖТ-ға қатысудағы біздің мақсатымыз лаңкестікке қарсы күрес, 
жаппай қырып-жою қаруының таралуына қарсы тұру шараларын жандандыру, ядролық 
материалдар  мен  қосарланған  мақсаттағы  өнімдердің  пайдалануы  мен  қозғалысын 
бақылауды күшейту. 
- 2005 жылдың шілдесінде Қазақстан «Краков инициативасы» деген атпен белгілі 
Жаппай қырып-жою қаруының таралуы саласындағы қауіпсіздік бастамасына қосылды. 
Бұл  бастаманың  мақсаты  –  күдікті  əуе  жəне  теңіз  кемелерін,  сонымен  қатар  жаппай 
қырып-жою  қаруымен  байланысты  материалдарды  тасымалдайтын  құрлық  көліктерін 
ұстау үрдісіне барлық мемлекеттерді жұмылдыру. 
-  2005  жылы  шілдеде  Австрия  СІМ-не  –  Баллистикалық  зымырандардың 
таралуымен  күрес  бойынша  Халықаралық  кодексінің  депозитариіне  ҚР  СІМ-нің 

 
145 
Қазақстанның Кодекске қосылуы туралы хабарлайтын нотасы жіберілді. Бұл еліміздің 
Зымырандық  технологияларды  бақылау  тəртібіне  енуіндегі  маңызды  іс  болып 
табылады. 
 -  2005  жылдың  шілде  айында  Қазақстан  «Краков  бастамасы»  деген  атаумен 
белгілі  Жаппай  қырып-жоятын  қаруды  таратпау  саласындағы  қауіпсіздік  туралы 
бастамаға қосылды. 
-  2006  жылы  8  қыркүйекте  Қазақстан  көрші  мемлекеттердің  қатарында  Семей 
қаласында  Орта  Азияда  ядролық  қарудан  азат  аймақ  құру  туралы  шартқа  қол  қойды. 
Қазақстан алғашқы елдердің қатарында, Ресей мен АҚШ Президенттерінің 2006 жылы 
шілде  айында  ұсынған,  Ядролық  терроризм  актілерімен  күресі  жөніндегі  жаһандық 
бастамаға  қосылды.  2007  жылғы  маусым  айында  Астана  қаласында  Жаһандық 
бастаманың  сыртқы  істер  министр  орынбасарларының  үшінші  кездесуі  өтті.  2004 
жылғы  6  ақпанда  Қазақстан  Республикасы  мен  МАГАТЭ  арасындағы  кепілдіктерді 
қолдану  туралы  келісімге  Қосымша  хаттамаға  қосылып,  оны  2007  жылғы  19  ақпанда 
бекітті.  
-  Қазақстан  Бактериологиялық  жəне  токсиндік  қаруды  жасау,  өндіру  жəне 
жинақтауға  тыйым  салу  туралы  жəне  жою  туралы  конвенцияға  қосылып,  оны  2007 
жылғы 7 мамырда бекітті. 
-  2008  жылдың  1-30  қыркүйек  кезеңінде  бұрынғы  Семей  ядролық  полигонында 
ЯСЖТШ  Ұйымымен  бірлескен  Интегралды  дала  эксперименті  (ИДЭ08)  өткізілді. 
Аталған  іс-шаралар  кез-келген  ортадағы  ядролық  жарылыстарды  немесе  оларды 
өткізуге  дайындық  жұмыстарын  тіркеу  бойынша  инспекциялардың  түрлі  əдістерін 
дайындау  мақсатында  өткізілді.  ИДЭ08  –  ЯСЖТШ  Ұйымы  құрылығаннан  бері 
ұйымдастырылған  іс-шаралардың  ішіндегі  аса  маңыздысы  болды.  Сонымен  қатар, 
Қазақстан  Республикасы  2008  жылы  Қазақстанда  Жаһандық  бастаманың  шеңберінде 
келесі іс-шаралар өткізілді: 
-  2008  жылдың    6  маусымда  Алматыда  Ұлттық  ядролық  орталықтың  Ядролық 
физика институтында «Атом-Антитеррор -2008» атты терроризмге қарсы халықаралық 
оқулары өткізілді. 
-  2008  жылдың  11  қыркүйегінде  Өскемен  қаласындағы  Ульба  металлургиялық 
зауытында «Жобалық қауіп» атты екі күндік семинар өтті. 
-  2009  жылы  Елбасы  29  тамызды  Ядролық  сынақтарға  қарсы  іс-қимылдың 
халықаралық күні деп жариялау жөнінде бастама көтерді. Бұл ұсыныс БҰҰ тарапынан 
қолдау тапты. 
-  2010  жылы    Қазақстанның  ұсынысы  бойынша  Біріккен  Ұлттар  Ұйымының 
ұйғарымымен 29 тамыз – Ядролық сынақтарға қарсы халықаралық іс-қимыл күні болып 
белгіленді. 
- 2011 жылы Бас Ассамблеяның 66-шы сессиясында Бас хатшының бастамасымен 
ядролық қарусыздану бойынша жоғары деңгейдегі кездесу өткізіліп, оған БҰҰ-ға мүше 
қауіпсіздік  мəселелері  бойынша  жаһандық  көшбасшы  мемлекеттердің  басшылары 
қатысты.  Бас  хатшының  жеке  өзінің  шақыруымен  Қазақстан,  Франция,  Корея, 
Жапония, 
Бразилия, 
Украина 
жəне 
Ресей 
мен 
АҚШ-тың 
сыртқы 
саясат 
ведомстволарының басшылары кездесуге жиналды. 
-  2011  жылдың  12-13  қазанында  Астанада  «Ядросыз  əлем»  атты  халықаралық 
форум өтті. 
- Осыған байланысты 2013жылдың 26 тамызында Астанада Қазақстан Үкіметінің 
бастамасымен  БҰҰ-мен  бірлесе  отырып,  «Семей  –  қалыптасудан  дамуға  қарай»  деген 
тақырыпта  даталы  күнге  арналған  халықаралық  конференция  өтті.  Конференцияға 
БҰҰ,  МАГАТЭ,  тағы  басқа  да  халықаралық  ұйымдардың  ресми  тұлғалары  мен 
академиялық  құрылымдардың  жəне  үкіметтік  емес  ұйымдардың  өкілдері  қатысты. 
Жиын  қорытындысында  қатысушылар  мемлекет  лидерлерін,  сондай-ақ  халықаралық 

 
146 
қоғамдастықты  Ядролық  сынақтарға  тыйым  салу  туралы  шартты  ратификациялауға 
шақырған үндеу қабылдады. 
-  2012  жылы  29  тамызда  Қазақстан  Астана  қаласында  «Ядролық  сынақтарға 
тыйым  салудан  –  ядролық  қарусыз  əлемге»  атты  халықаралық  конференция  өткізілді. 
Халықаралық  конференцияға  дүние  жүзінің  70-тен  астам  елінен  делегаттар  келіп 
қатысты, жаһандық маңызды мəселе жөнінде ой қозғап, ұсыныстарын ортаға салды. 
БҰҰ 
Бас 
Ассамблеясының 
66-шы 
сессиясында 
Қазақстан 
Президенті                        
Н.Ə.  Назарбаев  Ядросыз  əлемнің  жалпыға  ортақ  декларациясын  жасау  идеясын 
ұсынды.  Бұл  –  осыдан  20  жыл  бұрын  ядролық  қатерге  қасқайып  қарсы  тұрған 
Қазақстанның  саналы  қадамы.  Оның  үстіне  біз  бүгінде  осындай  декларацияны 
қабылдау  оңайға  соқпайтынын  түсінеміз»,  –  деді  Елбасы.  Сондай-ақ,  ол  жаһандық 
антиядролық  қозғалыстың  басты  мақсаты  ядролық  қатерлермен  күресу  ғана  емес 
екенін,  қазақ  елінің  елордасында  өтіп  жатқан  форумға  үлкен  үміт  артатынын  білдірді. 
«Ядролық  полигонды  алғаш  жапқан  мемлекеттің  Президенті  ретінде  жеке  өз  басым 
үшін  ядросыз  əлем  –  бұл  абсолютті  саяси  аксиома.  Кейде  тарихи  оқиғалар  мен 
жекелеген  адам  басындағы  оқиғалар  қайшыласатын  сəттер  болады.  Мен  үшін  жəне 
менің  халқым  үшін  Тəуелсіздігімізге  қол  жеткізіп,  ядролық  полигонды  жапқан  1991 
жыл  сондай  жыл  болды.  Тарихтың  сабақтары  олар  болашаққа  бағдарланғанда  ғана 
қандай да бір мазмұн иеленеді. Сондықтан өткенді еске ала отырып біз болашақтағы іс-
əрекеттеріміз  туралы,  балаларымыз  бен  немерелеріміз  үшін  ХХІ  ғасырдағы  ядролық 
қауіпсіздік туралы ойлауға тиіспіз», – деді Мемлекет Басшысы [4]. 
Президент  сөзінен  кейін  БҰҰ  Бас  хатшысы  Пан  Ги  Мун,  –  «Мен  өзімнің 
былтырғы  жылғы  Семейге  сапарымды  еш  уақытта  ұмытпаймын.  Он  шақты  жылдар 
бойы  осы  нүкте  қырғи-қабақ  соғысының  кіндігіне  айналған  еді.  Сіздің  батыл 
шешіміңіздің  арқасында  20  жыл  бұрын  Семей  бейбітшілікке  деген  үміттің  үлкен 
нышанына  айналды.  Бұл  барлық  ядролық  сынақтарды  мүлдем  тоқтатудың  үмітін 
оятып, ядролық қарудан ада бейбітшілікке ұмтылуға да жарқын жол ашты», – деді Бас 
хатшы Пан Ги Мун. 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ə.Назарбаев  «Қазақстан-2050» 
стратегиясы  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты»  атты  халыққа  арнаған 
кезекті  Жолдауында  былай,  деген  болатын:  «Ядролық  қаруды  таратпау  режимін 
нығайту  жөніндегі  бастамаларымыз  –  əлемдік  тұрақтылыққа,  тəртіп  пен  қауіпсіздікке 
қосқан сөзсіз үлесіміз. Əлемде алғашқы болып Семей ядролық полигонын жауып жəне 
атом  қаруынан  бас  тарта  отырып,  біз  жетекші  ядролық  державалардан  –  АҚШ-тан, 
Ресейден,  Ұлыбританиядан,  Франциядан  жəне  Қытайдан  қауіпсіздігімізге  берік 
халықаралық  кепілдік  алдық.  Біз  Орталық  Азияда  ядролық  қарусыз  аймақ  құруда 
негізгі  рөл  атқардық  жəне  жер  шарының  басқа  да  аймақтарында,  əсіресе,  Таяу 
Шығыста  осындай  аймақтар  құруға  белсенді  қолдау  көрсетеміз.  Біз  əлемдік 
қауымдастықтың  ядролық  терроризм  қатеріне  қарсы  тұрудағы  күш-жігеріне  қолдау 
жасаймыз.  Қазір  біз  ядролық  қатерді  таратпау  жөнінде  одан  əрі  табанды  шешімдер 
қабылдау  қажеттілігі  туралы  батыл  айтамыз.  Ядролық  қаруды  таратпау  туралы  шарт 
таратпау  режимінің  арқауы  болды  жəне  солай  бола  бермек.  Ядролық  сынақтарға 
жаппай тыйым салу туралы шарттың тезірек күшіне енуі таратпау режімін нығайтудың 
маңызды қозғаушысы болуға тиіс. 
Бұдан  үш  жыл  бұрын  БҰҰ-ның  Бас  Ассамблеясы  29  тамызды  Халықаралық 
ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні деп жариялау туралы ұсынысымды қолдады. 
Осының  барлығы  –  жаһандық  саясаттағы  біздің  рөлімізді  тану.  Осындай  жауапты 
саясатының  арқасында  Қазақстан  ядролық  қаруды  таратпау  режімінің  көшбасшысы, 
басқа мемлекеттер үшін үлгі болып танылды», - деді Президент Н.Ə. Назарбаев. Əрине 
мұнда Қазақстан Республикасын Президенті Н.Ə. Назарбаевтың ерен еңбегінің арқасы 
екендігін айта кету керек. 

 
147 
Алғашқы болып сөз алған Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өз сөзінде 
1991  жылы  Семей  сынақ  аймағын  жабу  арқылы  Қазақстан  бірінші  болып  ядролық 
сынақтарға  толық  жəне  сөзсіз  тыйым  салу  актісін,  осыған  орай  ядролық  қаруын 
жетілдіруді  тоқтатуды  жүзеге  асырғанын  мəлім  етті.  Елбасы  əлемдегі  ең  ірі 
полигондардың  бірі  болған  Семей  полигонын  жаба  отырып,  Қазақстан  «бейбітшілік 
кіндігіне»  айналды  деген  еді.  Елбасы  күн  тəртібіндегі  мəселе  бойынша  əлемде 
қалыптасып  отырған  жағдайға  жан-жақты  тоқталды.  «Біріншіден,  əзірше  ядролық 
қаруды  таратпау  режімінің  жан-жақтылығына  қол  жеткізілген  жоқ.  «Жаңа»  ядролық 
жəне  кейбір  «табалдырықтағы»  елдер  тиісті  келісімнен  шет  қалып  отыр»,  –  деді               
Н.Ə.  Назарбаев.  Президенттің  айтуынша,  екіншіден,  екі  жыл  бұрын  АҚШ  пен  Ресей 
арасында  стратегиялық  шабуыл  қаруларын  қысқарту  үдерісін  жандандырған  Париж 
келісіміне қол қойылды. 
Айта  кету  керек,  өткен  кезең  ішінде  Қазақстан  ядросыз  əлем  орнату  жолындағы 
бастамаларды  көтерумен  шектелген  жоқ,  нақты  қадамдар  жасады.  Халықаралық 
келісімдерді  заңмен  негіздеді.  Ядролық  қарулануға  қарсы  жəне  бейбіт  өмірді  қорғау 
жөніндегі келісімдерді заң түрінде бекітуге Парламент Мəжілісінің Халықаралық істер, 
қорғаныс  жəне  қауіпсіздік  комитеті  де  белсенді  атсалысып  келеді.  Өйткені,  барлық 
халықаралық  маңызды  құжаттар  осы  комитеттің  қарауынан  өтеді.  Бұл  іске  Мəжіліс 
депутаттарының  да  үлес  қосып  отырғаны  анық.  Алдағы  уақытта  да  əлем  қауіпсіздігін 
сақтау, адамзатты қорғау мақсатындағы ізгілікті істер атқарыла бермек жəне оған басты 
тірек – Ата заңымыз. 
 
 
 

жүктеу/скачать 2,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: