Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

 
201 
шатысқандығына,  планеталық  ауқымда  ынтымақтастықтың  қажеттігіне,  адамзат 
өркениетін  сақтауды  жəне  дамытуды  қамтамасыз  етуге  қабілетті  процедуралар  мен 
механизмдер  жасауға  сүйену  қажет.  Сонда  адамзаттың  тірі  қалу  проблемасы 
мемлекеттердің басқа да проблемалары қатарында артық тұруы тиіс. 
Ғаламдық  экологиялық  проблемалар  –  ғаламдық,  аймақтық  жəне  ұлттық 
деңгейлерде айқындалған экологиялық проблемалар кешені. Зор геосаяси проблеманың 
экологиялық  қауіптілігінің  мынадай  көріністері  бар:  табиғи  экожүйенің  бүлінуі,  озон 
қабатының  жұқаруы,  атмосфераның,  дүниежүзілік  мұхиттың  ластануы,  т.б.  Олар  тек 
қана барлық елдердің қатысында БҰҰ-ның басқаруымен шешілуі мүмкін. Экологиялық 
проблемалардың  ғаламдығы  оны  шешу  үшін  барлық  елдердің  жігерін  айқын 
жұмылдыру қажеттігін тудырып отыр; қарудың барлық түрлерін азайтпай экологиялық 
дағдарыстан арылудың мүмкін еместігі; биосфераның жалпыға ортақ ластануына қарай 
ядролық  соғыс  емес,  жай  соғысты  жүргізудің  мəнсіздігі;  қазіргі  өркениеттің 
технологиялық  құрылымын  радикалдық  қайта  құру,  өмір  негізі  болатын  табиғатпен 
өзара  іс-əрекеттің  жаңа  сапалы  əдістері  мен  құралдарын  жасау;  қоршаған  ортаны 
қорғау  проблемасы  бойынша  БҰҰ  органдары  жұмысының  тиімділігін  арттыру  жəне 
оларға төтенше өкілеттік беру. 
Қазақстанның  көптеген  аудандары,  бүгінгі  күнге  дейін  экологиялық  мүшкіл  хал 
кешіп  отыр.  Қоршаған  ортаны  қорғау  шараларына  республикамыз  біршама  мөлшерде 
мемлекеттік жəне орталықтандырған түрде күрделі қаржы бөліп отыр. Алайда, мұның 
бəрі, республиканың ұлттық табысының 1 %-на да жетпейді.  
Табиғат  қорғау  шараларына  бөлінген  қаржының  50-60%-дық  игеру  үлесі, 
Қазақстанның  ірі  кəсіпорындарына  тиесілі.  Экожүйелердегі  тұрақсыздық,  табиғи-
шаруашылық қорларының интенсивті түрде игерілуі (мысалы тау-кен өндірісі), жер-су 
қорларына  үстін-үстіне  келіп  жатқан  антропогенді  салмақтың  жаншып  езуі,  қоршаған 
орта жағдайын барған сайын нашарлатуда. 
Қоршаған  ортаны  зиянды  заттармен,  техногенді  қалдықтармен  ластауда 
Қазақстанның  мына  кəсіпорындары  ерекше  «үлес  қосып»  отыр:  Батыс  Қазақстан 
мұнайгазконденсат  кен  орындары,  Өскемен  корғасын-мырыш  комбинаты,  Өскемен 
титан-магний  комбинаты,  Лениногор  полиметалл  комбинаты,  Зыряновск  полиметалл 
комбинаты,  Жамбыл  суперфосфат  зауыты,  Жамбыл  фосфор  зауыты,  Балқаш  тау-кен 
комбинаты, Жезқазған тау-кен комбинаты, Павлодар алюминиий зауыты, Актөбе хром 
қосылыстары  мен  химия  зауыты,  Екібастұз  энергетикалык  комплексі,  Қарағанды 
металлургия зауыты,  Шымкент корғасын зауыты, т.б. 
Атмосфераны  ластағыш  заттардан  бір  ғана  мультипликатор  -  қорғасын 
ингредиентін мысалға алайық. Қорғасын – политропты у. Оның организмдегі азғантай 
ғана  концентрациясы,  ағзалар  мен  ұлпаларды,  қан  жүйесін,  орталық  жүйке  жүйесін, 
иммун жүйесін зақымдап бүлдіреді. Қорғасынның жоғары мөлшері – Өскемен (q
орт
=2,4 
мг/м
3
),  Зыряновск  (q
орт
=1,5  мг/м
3
),  Лениногорск  (q
орт
=2,0  мг/м
3
)  қалаларының 
атмосфералық  ауа  құрамында  байқалады.  Шашқа  жасалған  спектральды  анализ 
мəліметтері  бойынша,  бұл  қала  тұрғындарында,  қорғасын  мөлшері  ең  жоғары,  яғни 
шекті мөлшерден 6 есе көп болып шықты. Қорғасынның бірқатар мөлшерін тұрғындар 
су, 
азық-түлік 
өнімдері 
арқылы 
қабылдайды. 
Сондықтан 
да 
болар, 
Шығысқазақстандықтардың ақ қан ауруымен науқастанғандар саны көбейіп отыр. Бұл 
техногенді  қалдықтар  ұзақ  уақыт  жатқан  сайын,  олардағы  микроэлементтер 
зияндылығы  қоршаған  орта  үшін  арта  түсері  де  сөзсіз.  Жалпы,  бүгінгі  күнге  дейін, 
Қазақстандағы  түсті  металлургия  кəсіпорыңдарының  тенхогенді  қалдықтарының 
мөлшері  астрономиялық  цифрларға  жетіп  жығылып  отыр:  9,139  млрд.  тонна. 
Республика  бойынша  қалдықтардың  16,5%-ы  Шығыс  Қазақстан  экожүйесінің  үлесіне 
тисе,  бір  ғана  «Жезқазғантүстіметалл»  өндірістік  бірлестігінде  -  13,5%  қалдық 

 
202 
қордаланған  (912046  млн.т),  ал  «Соколов-Сарыбай»  өндірістік  бірлестігінде 
қалдықтардың 42,9%-ы жинақталған. 
Республикадағы жұмыс істеп тұрған кəсіпорындардың тазалау қондырғыларының 
сапасы  мен  тиімділігі  30  %-дан  аспайды.  Өндіріс  сарқынды  суларының  əсерінен  – 
Ертіс,  Орал  т.б.  өзендерінің  суы  зияндылығы  жөнінен  нормативтік  көрсеткіштерден 
əлдеқайда  асып  түседі.  Өзендердегі  судың  өздігінен  тазаруы,  тек  300  шаршы  метрлік 
жол жүріп өткен соң ғана турбулентті жəне ламинарлі араласулар  əсерінен жүзеге аса 
алады. 
Жер  жəне  минеральды  шикізат  ресурстары,  ауылшаруашылық  алқаптары, 
тозудың  аз-ақ  алдында  десе  де  болады.  Бұл  айтылғандарға,  үлкен  аумақтардағы  жер 
дефляциясы  дəлел  бола  алады.  Суармалы  жерлердегі  құнарлылықтың  төмеңдеуі, 
топырақ  қабатындағы  гумус  қабатының  көз  алдымызда  жұқалануы  –  Қазақстан 
далаларының  егіс  алқаптарында  жиі  байқалып  отырған  құбылыс.  Ал,  табиғатта 
қалыңдығы 5 см гумус (қарашірік) қабатын жинау үшін жүздеген жылдар қажет болса, 
аридті  климатты  аймақтар  үшін  бұл  мақсатқа  мыңдаған  жылдар  кететіні  анық. 
Топыраққа  рекультивация  жасау  да  қымбатқа  түсетін  іс-шара:  1  га  үшін  300  мың 
теңгеге  дейін,  кейде  онан  да  көп.  Мұның  тағы  бір  зияны,  экожүйенің  микроклиматы 
енді қайтып орнына келмейтін күй кешеді. 
Пайдалы 
қазбалардың 
ішінен, 
Республикаға, 
əсіресе 
ең 
максимальды 
экономикалық,  экологиялық  жəне  əлеуметтік  зиян  шектіріп  отырғаны  –  полиметалл 
кендері, түсті металлургия, ал микроэлементтерден – қорғасын, хром оксиді, марганец 
жəне  уран.  Олардың  басым  көпшілігі,  шикізат  күйінде,  басқа  елдерге  жөнелтіліп, 
дайын өнім мен қымбат бұйымның тиімділігін солар көріп отыр. Біздің маңдайымызға 
əзірше  жазғаны  –  шикізат  өндіретін  орындардың  маңындағы  зиянды  қалдықтармен 
бүлінген су, ауа, топырақ. 
Қоршаған ортаның, Республикамыздағы халықтың науқастануына тигізер əсері 60 
% шамасында. Ол əсіресе, тау-кен өнеркəсібі орналасқан қалаларда жоғары. Қалаларда 
экологиялық ахуал, соматикалық ауру түрлерінің өршуіне ықпал етуде. 
Арал  өңірінің  экологиясы,  Арал  қасіреті  Республика  аумағынан  асып,  бүкіл 
планетаның бас ауруына айналып отыр. Оны сауықтыру бағытында Орталық Азиядағы 
бес  мемлекет  –  Қазақстан,  Қырғызстан,  Тəжікстан,  Өзбекстан  жəне  Түркіменстанның 
Президенттері  бірнеше  рет  кездесті.  Мемлекет  басшыларының  шешімімен,  Арал 
бассейнін қалпына келтіру жобаларына қолдау білдіру туралы шаралар айқындалды. 
Бір кездері арнасынан асып-тасып жатқан алып теңіз, бүгінде жыламсырап ағады. 
Теңіз  ұлтанынан  ұшқан  тұзды  шаң  əлемнің  түкпір-түкпіріне  жетіп  жатқаны  туралы 
суыт  хабарлар,  барған  сайын  қатерлі  де,  қорқынышты  сипат  алып  барады.  Бұл 
проблеманың  БҰҰ  мен  басқа  да  мəртебелі  мінберлерден  қайта-қайта  көтерілуі  де 
сондықтан. 
Экологиялық апат аймағында отырған ел, ең алдымен, ауыз су тапшылығын көріп 
отыр. Теңізбен қоса, Арал теңізі төңірегіндегі жергілікті тұрғындарды да құтқару керек. 
Өйткені,  елді  мекендердің  тек  15-20  пайызы  ғана  таза  су  ішіп  отыр,  ал  қалған 
тұрғындар  мемлекеттік  стандартқа  мүлдем  қайшы  келетін  ауыз  суды  пайдалануда. 
Соның  өзінде,  ауылдық  жерде,  су  бір  адамға  бір  шелектен  келеді.  Ал,  өркениетті 
елдерде,  онын  шамасы  200-400  литрге  жетіп  отыр.  Мұның  өзі  түрлі  жұқпалы 
аурулардың  өршуіне,  өңір  халқының  денсаулығына  кері  əсерін  тигізуде.  Олар  бір 
жағынан  Арал    теңізінен  көтерілген  тұзды  тозаңның  астында  жатса,  екінші  жағынан 
Байкоңыр  ғарыш  айлағының  қасіретін  бастан  өткізуде.  Соның  салдарынан,  тұрғындар 
арасында  жүрек,  өкпе,  қан  қысымы,  бүйрек,  бауыр  жəне  басқа  қауіпті  аурулардың 
көрсеткіші  республикадан  да  жоғары  болып  тұр.  Мысалы,  Арал  аймағы  орналасқан 
Кызылорда облысы көлемінде бір ғана туберкулез ауруымен науқастанған адамдардың 
жалпы саны 19,5 мың. Осыған байланысты, кейінге ығыстыруға болмайтын нақты шара 
–  осы  өңірдің  тұрғындарының  хал-ахуалын  жақсарту,  жер  асты  суларын  кеңінен 

 
203 
пайдалану  арқылы  тұщы  ауыз  су  жіберу,  су  құбырлары  құрылысын  жүргізу,  Кіші 
Аралды сумен толтыру. 
Табиғат  –  бізге  ата-бабамыздан  мұраға  қалған  ең  қасиеттіміз.  Арал  өңірін 
экологиялық апаттан құтқару үшін көпшіліктің күші, күресі қажет. 
Қазақстан экологиясы үшін, 1991 жылы жабылған Семейдегі полигонның əкелген 
зардап-қасіретінің  орны  ерекше.  Бұл  полигонда  жарылған  500-ге  жуық  бомбаның 
сойқаны,  адамдарды  ақырзаман  індетіне  шалдықтырып,  Жер-Ананы  есінен  тайдырып 
жібере жаздады. Егер жарылыс тоқтамағанда, əр сынақ табиғатқа өлшеусіз зиян əкеліп, 
улы  тозаң  мен  аждаһа  ошағы  жарты  əлемді  ойрандап,  Орта  Азияны  ядролық  күл-
тозаңға  тұншықтырып,  ондағы  халықтың  түбіне  жететін  еді.  Өйткені,  осы  полигон 
маңындағы  қазақтардың  көбі  дəрігерлердің  өзі  анықтай  алмайтын  аурулардан 
қырылғаны  белгілі.  Жарты  ғасырға  жуық  жалғасқан  атом  от-жалыны  жер-суды 
ойрандап, неше түрлі аурулардың шығуына жол ашты. Осы зілзала аймағында тұратын 
1,5  миллионға  жуық  адам  жазылмайтын  дертке  шалдығып,  ұрпақтан  ұрпаққа 
жалғасатын кеселге душар болғаны жасырын емес. 
Төрткүл  дүние,  қазақты  Семей  сойқаны  арқылы  білді  десек,  артық  айтқандық 
емес.  Антиядролық  «Невада-Семей»  қозғалысының  акция-шерулері  Батыс  пен 
Шығысқа  шындықты  жеткізіп,  Кеңес  империясының  сұмдық  қаруының,  «құпия 
соғыстың»  сырын  ашты.  Қоғамдық  күрес  пен  табанды  талаптардың  арқасында,  1991 
жылы полигон жабылды. Алайда, ел мен жер тағдыры толық шешіліп біткен жоқ. Апат 
аймағы  əлі  де  қансырап  жатыр.  Полигон  аймағындағы  тұрғындарға  дəрігерлік  көмек 
көрсетіп, жер-суды сауықтыру – бірінші кезектегі маңызды шара болып қала бермек. 
Экологиялық  зардап  аймағына  айналған  тағы  бір  өлке  ол  –  «Байқоңыр»  ғарыш 
айлағы.  Байқоңырмен  шектес  Ұлытау  даласының  қай  түкпіріне  үңілсеңіз  де,  əр  түрлі 
зымырандардың  (ракеталардың)  сынығынан  аяқ  алып  жүру  қиын.  Бұлар  – 
зымырандардың  бірінші  ұшу  сатысынан  айрылып,  жерге  құлаған  бөлшектері. 
Зымырандардың  отын  құрамында  хлорлы  қосылыстар  жиі  кездеседі.  Аспаннан  от-
жалынға  оранып  түскен  қалдықтар  3-4  гектар  аумақты  улап,  өртеп,  тып-типыл  етіп 
кететіндіктен, ұзақ жылға дейін, қу тақырларға айналған бұл жерлерде ештеңе өспейді. 
«Байқоңыр»  ғарыш  айлағының  аумағында  зымыран  бөлшектері  құлайтын  39  аудан 
белгілі  жəне  ол  105  мың  шаршы  километрден  асады.  Олар  төмен  құлдилап  келе 
жатқанда,  сұйық  отын  ретінде  қолданылатын  гептил  төгіліп-шашылып  –  ауаны,  жер 
мен  суды  улайды.  Одан  тараған  уландырғыш  заттар,  сол  төңіректе  130  елді  мекеннің 
үстін  себелеп  өтеді.  Зерттеулер  анықтағандай,  зымыран  ұшырылған  кезде  ауаның 
ластануы  100  мың  автомобильден  бірден  будақтаған  түтінге  тең.  Белгілі  мəліметтер 
бойынша,  бір  зымыран  ұшқан  кезде  оның  отынының  ауаға  тасталатын  зиянды  зат 
мөлшері  300  тоннаға  жетеді.  Мұның  бəрі,  ең  алдымен  адамдар  денсаулығына  əсер 
етеді.  Осының  салдарынан,  соңғы  жылдары,  əсіресе  Ұлытау  ауданы  тұрғындары 
арасында жүйке, қатерлі ісік аурулары, қан ағару, қан қысымының көтерілуі, кем-кетік 
бала туу көбейіп, нəрестелердің шетінеуі өсіп кеткен.  
Сонымен,  атмосфераға  жүздеген  тонна  гептил  қалдығының  ыдырап,  аэрогендік 
миграцияға көшіп жүруі, қоршаған ортаны уландыруы үйреншікті құбылысқа айналып 
отыр. Ұшу жолы Қазақстанның осы аймағына орналасқан зымырандардың ең қатерлісі 
«Протон-К» деп саналады. Оның отын багіне толтырылған 500 тонна гептил көтерілген 
бетте жанып кетпей, 2-3 тоннасы ұшып өткен ауа арқылы, желмен жүздеген километр 
жерге  жайылып,  топыраққа,  өсімдікке  сіңеді,  су  көздеріне  түседі.  Егер,  гептилдің  1 
грамы ғана мыңдаған адамдарды уландырып, қатерлі ауруларға шалдықтыратындығын 
еске  алсақ,  бұл  экологиялық  апат  түрінің  адамдар  денсаулығына,  жан-жануарлар 
тіршілігіне тигізер зардабын айтып жеткізу қиын. 
Солтүстік Каспийдің Казақстанға қарайтын экваториясы байлығының халық үшін 
де,  мемлекет  үшін  де,  жалпы  тіршілік  үшін  де  маңызы  зор.  Оның  фаунасы  мен 

 
204 
флорасына  əлемде  теңдес  аналог  жоқ.  Осы  қасиетті  Каспийге  де  бұрғы  салынып, 
мұнайына  шабуыл  басталды.  Құрамында  тоғыз  мұнай  компаниясы  бар  алпауыттар 
Каспийдің экологиялық жағдайын асқындыра түсуде. Соңғы жылдары теңіз деңгейінің 
көтерілуі,  ахуалды  одан  əрі  нашарлатып  отыр.  Каспий  мұнайының    құрамында  күкірт 
мөлшерінің  жоғары  екендігі  аян.  Сондықтан,  теңіз  суындағы  тіршілік  қауіпсіздігі 
жоғары  қойылуы  тиіс.  Мұнай  өнімінің  суға  төгілмеуі,  бұрғылау,  мұнайды  өңдеу 
кезіндегі зиянды қалдықтарды залалсыздандыру жұмыстары басты назарда болуы тиіс. 
Теңіз  түбіне  бұрғы  түскен  кезден  бастап,  Каспий  айдынына,  оның  байлығына, 
радиацияға  қарсы  емдік  қасиеті  бар,  мұнайдан  екі  есе  қымбат  қара  уылдырық  беретін 
бекіре тектес қызыл балық пен ақ балық тұқымына шындап қатер төнді. Енжарлықтың, 
болжаусыздықтың  салдарынан,  кезінде  Арал  теңізі  аймағында  экологиялық  апаттарға 
жол  беріп  қойып,  кейін  кеш  қалып,  бармақ  тістегенімізді  еш  ұмытуға  болмайды. 
Каспий үшін бұл сабақ болуы тиіс жəне бұл өңірдегі фауна мен флораның тепе-теңдігі 
сақталуы шарт. 
Қазақстандағы  көптеген  экологиялық  проблемалардың  қордаланып  жиналуы, 
оларды 
шешуге 
бағытталған 
түрлі 
шараларды 
бір 
сəтке 
де 
кешіктіруге 
болмайтындығын  көрсетеді.  Кен  өндіру  орындары,  ауыр  өнеркəсіп,  радиация,  сынақ 
полигондары  мен  ғарыш  айлақтары,  мұнай  мен  газ  өндіру  –  мұның  бəрі 
республикамыздың  табиғи  ортасына,  экологиясына  едəуір  мөлшерде  бірден-бір  теріс 
əсер  етіп  отырған  тұстары.  Тек  бір  ғана  сала  –  азық-түлік  өнімдерінің  құрамындағы 
гербицидтік, пестицидтік, вирустық, бактериальдық жəне химиялық уланулар, олардың 
16  %-ы  нормативтік  талаптарға  сай  емес  екендігін  көрсетті  (Қазақстандағы  1985-1990 
ж.  көрсеткіштер  бойынша).  Осының  бəрі,  экологиялық  бағалау  көрсеткіштері  мен 
экожүйелерді  қалыпқа  келтіруге  бағытталған  мемлекеттік  шаралардың  əлі  де 
мардымсыз  екендігін,  бұл  іске  жалпыхалықтық  деңгейде  жұмыла  кірісу  ғана 
экологиялық апаттан аман алып қалудың төте жолы екендігін көрсетеді. 
 
 
 
Əдебиет: 
1.  ҚР Экологиялық кодексі. 2007 ж. 
2.  Назарбаев «Қазақстан-2050 стратегиясы», «Дала мен қала» 17.12.12 ж. 
3.  газ. «Казахстанская правда», 31.05.2013 ж.  
4.  газ. «Казахстанская правда», 30.08.2013 ж.  
5.  газ. «Казахстанская правда», 11.10.2013 ж.  
 
 
 
УДК 691.33  
 
ФЕНОМЕН КОНСТИТУЦИИ КАК ОСНОВНОГО ЗАКОНА 
В ИСТОРИИ ГОСУДАРСТВА И ПРАВА 
 
Мендекеев С.Н. 
(СКГУ им.М.Козыбаева) 
 
 
 
Конституция  -  это  Основной  закон  государства,  выражающий  волю  всего 
общества 
или 
и 
господствующего 
класса 
закрепляющий 
основы 
общественного, экономического и государственного строя.  

 
205 
Конституция 
как 
основной 
закон 
государства, 
определяющий 
форму 
правления, форму  государственного  устройства,  политический  режим,  принципы  и 
механизм государственного функционирования, а также признающий основные права и 
свободы человека неотъемлемыми появляется в эпоху Нового времени (XVII-XIX вв.) с 
образованием  национальных  государств,  нации  как  согражданства как  в  результате 
борьбы  за  независимость  против  колониализма  (как  государство  США),  социальных 
революций  (например,  Франция)  или  политического  объединения  (Германия  в  1870-е 
годы). 
Любая 
конституция 
основывается 
на 
общественных 
идеалах, 
философских идеях и отвечает 
насущным 
проблемам 
общества 
в 
конкретно-
исторических условиях его развития.  
Первой  в  истории  государства  и  права  была Конституция  США  1787 
года, действующая  по  сей  день  с  внесёнными  поправками. Государственным 
документом,  который  предшествовал  конституции,  можно  считать  Декларацию 
независимости, принятую конгрессом 4 июля 1776 года. Это была первая перенесенная 
на  практическую  почву  декларация  прав  человека,  опиравшаяся  на  передовые  теории 
английских  философов  ХVII  в.,  особенно  Дж.  Локка,  и  французских  просветителей 
XVIII века. «Все люди сотворены равными, - гласила Декларация независимости, - все 
они  одарены  Создателем  некоторыми  неотъемлемы  правами,  к  числу  которых 
относятся право на жизнь, свобода и стремление к счастью… Всякий раз, когда форма 
правления начинает противоречить этим целям, право народа – изменить её либо вовсе 
уничтожить  и  учредить  новое  правительство…»  [1,  с.  182].  Томас  Джефферсон,  автор 
Декларации  независимости,  не  счел  возможным  включить  собственность  в  число 
перечисленных там неотчуждаемых прав. Великий американский просветитель относил 
собственность  не  к  естественным,  данным  человеку  от  рождения,  а  к  гражданским 
правам.  Декларация  оказалась  единственным  среди  подобного  рода  документов  XVIII 
в.,  в  котором  триада  неотчуждаемых  прав  включала  не «собственность,  жизнь  и 
свободу»,  а «жизнь,  свободу,  стремление  к  счастью».  Этот  документ  провозглашал 
принцип  народного  суверенитета  как  основу  государственного  устройства,  в  котором 
впервые  было  сформулировано  коллективное  право  народа  на  восстание  против 
угнетения  (имелось  в  виду  колониальное 
угнетение  со  стороны  короны 
Великобритании).  Декларация  независимости  1776  г.  была  первым  конституционным 
документом,  в  котором  говорилось  о  правах  личности  в  США [1].Конституция  США 
положила в основу государственного механизма принцип разделения властей и систему 
«сдержек»  и  «противовесов»,  как  условия  функционирования  демократического 
государства и гарантии прав человека и гражданина. 
В  результате Великой  буржуазной  французской  революции 1789-1794  гг. была 
принята  конституция  Франции  1791  года.  Конституция  составлена  на  основе 
многочисленных  законодательных  актов,  имевших  конституционный  характер  и 
принятых  в  1789  -  1791  гг.  Король  Франции  присягнул  на  верность  Конституции. 
Несмотря  на  свой  противоречивый  характер,  Конституция  представляла  собой  новый 
шаг  на  пути  закрепления  сложившихся  за  два  года  революции  политико-правовых 
порядков. Конституция открывалась Декларацией прав человека и гражданина 1789 г., 
в Конституции получила дальнейшее развитие концепция национального суверенитета, 
который, согласно разделу 3, п.1 Конституции Франции – «един, неделим, неотчуждаем 
и  неотъемлем».  Подчеркивая,  что  нация  является  единственным  источником  всех 
властей, осуществляемых «лишь  путем  уполномочия»  (раздел  3,  п.2) [2,  с.  99], 
Конституция  на  практике  реализовывала  передовую  для  той  эпохи  идею  создания 
системы  представительных  органов  власти.  Компромиссный  характер  Конституции, 
отразившей  тенденцию  к  политическому  союзу  новых  буржуазных  и  старых 

 
206 
феодальных  сил,  выразился,  прежде  всего,  в  закреплении  монархической  формы 
правления. Доктрина разделения властей, провозглашенная еще в Декларации 1789 г. и 
проводимая 
в 
Конституции 
достаточно 
последовательно, 
дала возможность 
организационно  разграничить  участие  в  осуществлении  государственной  власти  двух 
политически  господствующих  групп,  выражавших  интересы,  с  одной  стороны, 
большинства французского общества, и, с другой стороны, дворянства, но с фактически 
сложившимся  в  ходе  революции  преобладанием  первой. Тем  самым  Основной  закон 
позволял  представлять  интересы  различных  социальных  и  политических  сил 
французской  нации. Выборная  законодательная  и  судебная  власти  находилась  в  руках 
представителей  победившего  третьего  сословия,  тогда  как  власть  исполнительная, 
которая  по  Конституции  вверялась  королю,  рассматривалась  дворянскими  кругами  в 
качестве  своего  оплота.  Таким  образом,  был  окончательно  сломлен  абсолютизм  и 
создана конституционная монархия. 
Конституция  Франции  устанавливала  такие  принципы  права,  как  равенство  (п.1 
Декларации  прав  человека  и  гражданина),  законность и  равенство  всех  перед  законом 
(п.п.  6,8),  презумпцию  невиновности  (п.п.  7,9) [3,  с.  86-87], которые  с  позиции  того 
времени  были  революционными  и  легли  в  основу  современного  национального  права 
Франции. 
В  ХIХ  в.  конституции  были  приняты  в  большинстве  европейских  стран. 
Исключением  можно  считать  Великобританию,  которая  не  имеет  писанную 
Конституцию.  В  Великобритании нет  единого  документа,  который  можно  было  бы 
назвать  основным  законом  страны.  Более  того,  не  существует  даже  точного  перечня 
документов,  которые  бы  относились  к  Конституции.  Ее  роль  выполняют  правовые 
акты,  принятые  и  действующие со  средних  веков  (Великая  хартия  вольностей  (1215)) 
[4] и  нового  времени  и до начала XXI века включительно. Не  претендуя  на  полный 
перечень,  укажем  некоторые  из  них:  Хабеас  корпус  акт (1679) [5];  Билль   о  правах 
(1689) [6];  Акт  о   престолонаследии (1701) [7], Акт  о  Союзе  (1706-1707) [8], также 
законы, принятые в XX веке законы о Парламенте (1949); законы о пэрах (1963); Закон 
о  Палате  общин (1978);  законы  о  представительстве  (2000),  законы  о  гражданстве 
(1981); Иммиграционный акт (1971 г.); Закон о королевской санкции (Royal Assent Act, 
1967); Вестминстерский  статут  (1937);  законы  о  министрах  Короны  (1975) [9];  акты, 
принятые  исполнительной  властью  на  основе  прав,  делегированных  Парламентом 
(акты министров Короны, местных органов власти и публичных корпораций). 
После  Второй  мировой  войны,  сопровождавшейся жестокими и  массовыми 
нарушениями прав человека, они вышли за пределы внутригосударственной проблемы 
и  стали  предметом  постоянного  внимания  международного  сообщества.  Признание 
Всеобщей декларации прав человека (1948) [10], Европейской конвенции о защите прав 
человека  и  основных  свобод  (1950) [11],  Международного  пакта  о  гражданских  и 
политических  правах  (1966) [12],  Международного  пакта  об  экономических, 
социальных  и  культурных  правах  (1966) [13],  Конвенции  о  предупреждении 
преступлений  геноцида  и  наказания  за  него  (1948) [14],  Международной  конвенции  о 
ликвидации  всех  форм  расовой  дискриминации  (1965) [15] и  ряда  других  важнейших 
международно-правовых актов, явилось неоценимым вкладом в развитие цивилизации 
и культуры XX века. 
В  современном  мире  значение  Конституции  определяется  тем,  что  нормы  и 
принципы,  установленные  в  ней,  должны  выступать  как  форма  воплощения 
государственной  воли нации,  как  политического  и  гражданского  сообщества,  т.  е.  те 
задачи,  которые  ставит  перед  собой  общество,  указываются основы его  организации и 
жизнедеятельности.  Конституция  закрепляет  наиболее  важные  и  социально  значимые 
для  отдельного  человека,  общества  и  государства  права  и  свободы.  Для  человека  они 

 
207 
являются  необходимыми  условиями  обеспечения  его  достоинства   и  чести,  присущей 
человеческой  личности;  естественного  права  на  участие  в  решении  вопросов 
устройства  и  управления  тем  обществом,  членом  которого  он  является;  социальных  и 
экономических  условий,  необходимых  ему  для  удовлетворения  жизненно  важных  для 
него  материальных  и  духовных  потребностей.  Поэтому  основные  фундаментальные 
права,  зафиксированные  в  конституции  государства  и  важнейших  международно-
правовых актах, являются правовой базой для производных, но не менее важных прав. 
Конституция  современного,  Казахстана  не  стала  исключением.  Она  переняла  весь 
положительный  опыт  ранее  существовавших,  и  ныне  существующих  Конституций. В 
новой Конституции были закреплены нормы, касающиеся не только прав гражданина, 
но  и  прав  человека,  которые  принадлежат  каждому  от  рождения,  признаются 
абсолютными и неотчуждаемыми. 

жүктеу/скачать 2,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: